Η δυτική Ευρώπη στη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα

Διδακτικοί στόχοι

Να γνωρίσουμε τις κυριότερες πλευρές της ευρωπαϊκής οικονομίας στο απόγειο της φεουδαρχίας.

Να κατανοήσουμε την αλληλουχία των γεγονότων και των περιστάσεων που οδήγησαν στη μεγάλη κρίση του φεουδαρχικού συστήματος.

Να αντιληφθούμε τις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης.

α. Οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη β. Κοινωνικές μεταβολές

(Οι ενότητες αναφέρονται στην κοινωνία και την οικονομία της Δυτικής Ευρώπης κατά τον 13^ο αι. και διδάσκονται συνοπτικά)

Ας θυμηθούμε τις εξελίξεις στη Δυτική Ευρώπη από τα μέσα του 11^ου αι. και εξής, όπως τις είδαμε στην ενότητα «Οικονομικές μεταβολές στη Δυτική Ευρώπη» του προηγούμενου κεφαλαίου.

1. Ποια είναι εκείνα τα δεδομένα (ποιοτικά και ποσοτικά) που συνέβαλαν στην δημογραφική και οικονομική ακμή της δυτικής Ευρώπης;

2. Διαβάστε το παράθεμα και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΜΙΛΑΝΟΥ

Το 1237 ένας δρόμος κατά μήκος της χαράδρας Reusch και μια γέφυρα πάνω από το ποτάμι Schollenen ανοίγει το δρόμο που διέρχεται από το πέρασμα Gotthhard των Άλπεων. Ο νέος δρόμος συντελεί στην άνθηση των λομβαρδικών πόλεων, ειδικά του Μιλάνου. Ο χρονογράφος Bonvesin della Ripa, Τα θαύματα του Μιλάνου (1288) παρουσιάζει τον ασύγκριτο πλούτο της. «Η πόλη έχει 12.500 κατοικίες με πρόσοψη στο δρόμο και 200.000 κατοίκους, 60 σκεπαστές στοές, 200 εκκλησίες, από τις οποίες 36 είναι αφιερωμένες στην Παναγία (Madonna), 10 νοσοκομεία, 300 αρτοποιεία, 440 κρεοπώλες, περίπου 1000 ταβέρνες, 150 ξενοδοχεία, 80 σιδηρουργεία και 40 αντιγραφικά εργαστήρια (για παραγωγή βιβλίων). Στην αγορά της μπορεί κανείς να αγοράσει κάθε είδους καρπούς: δαμάσκηνα, αχλάδια, μήλα, μεγάλα μούρα, σύκα... Μόνο οι χουρμάδες, το πιπέρι και τα μπαχαρικά πρέπει να εισαχθούν από τις θερμές χώρες».

J.Le Goff, Das Hochmittelalter,Fischer Welgeschichte 11, Φραγκφούρτη 1965.

Μεδιόλανα - Μιλάνο

α. Να προσδιορίσετε γεωγραφικά το Μιλάνο. Σας είναι γνωστή και από πού αυτή η πόλη;

β. Ποια απαραίτητη προϋπόθεση (αναγκαία αλλά όχι επαρκής συνθήκη) συνετέλεσε στην ανάπτυξη του Μιλάνου και συντελεί σε όλες τις εποχές στην ανάπτυξη κάθε τόπου;

γ. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του πολεοδομικού ιστού του Μιλάνου; Τί μαρτυρούν αυτά;

Πιο συγκεκριμένα:

α΄. Ποιοι επαγγελματικοί χώροι αναφέρονται από τον χρονογράφο Bonvesin della Ripa και με ποιους κλάδους της οικονομίας συνδέονται; Καλύπτουν μόνο τις υλικές, βιοτικές ανάγκες των ανθρώπων;

β΄. Πώς εξασφαλίζεται η επάρκεια αγαθών στην πόλη του Μιλάνου;

3. Στις διεθνείς αγορές κυριαρχεί το βενετικό δουκάτο που εξοβέλισε τα βυζαντινά και ισλαμικά νομίσματα. Τί αποδεικνύει αυτό;

4. Ποιες κοινωνικές αλλαγές υποψιάζεσθε πώς έφερε η οικονομική ανάπτυξη στη Δυτική Ευρώπη; Πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις των κοινωνικών ομάδων με την εξουσία;

• Ενίσχυση κεντρικής εξουσίας και συνεργασία με την ανώτερη αριστοκρατία
• Μείωση δύναμης μικρών φεουδαρχών
• Αποδέσμευση κάποιων αγροτών από τις υποχρεώσεις τους απέναντι στους φεουδάρχες
• Η συντριπτική πλειοψηφία των αγροτών ταλανίζεται από την φτώχεια

5. Μπορούμε να μιλάμε για συνολική ανάπτυξη και κοινωνική ευμάρεια με αυτά τα δεδομένα;

Οργάνωση επαγγελματιών σε συντεχνίες στα αστικά περιβάλλοντα.

6. Τί είναι οι συντεχνίες; Ποιος ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας τους; Σας είναι γνωστός ο θεσμός; Ποια είναι η μεταφορική σημασία του όρου;

7. Δείτε εδώ κάτι ενδιαφέρον: http://www.biblionet.gr/book/161969/

Διακυβέρνηση πόλης από τα δημοτικά συμβούλια, συγκροτούμενα από μέλη επιφανών οικογενειών, τους πατρικίους.

8. Δίνεται, λοιπόν, η δυνατότητα συμμετοχής στην εξουσία σε όλους τους οικονομικούς παράγοντες της πόλης;

Σιένα, Αμπρότζο Λορεντσέτι (14ος αι.), νωπογραφίες με θέμα την καλή διακυβέρνηση, Δημοτικό Μέγαρο

γ. Η κρίση της φεουδαρχίας (1270-1330)

Αιτίες της κρίσης

• Στασιμότητα τεχνολογίας ? πρόβλημα επισιτισμού λόγω:

υπέρμετρης αύξησης πληθυσμού που ξεπέρασε την παραγωγή διατροφικών αγροτικών προϊόντων

• αύξησης παραγωγής προϊόντων με ζήτηση από το διεθνές εμπόριο (κρασί, λινάρι)

φυσικές καταστροφές

επιδημία Μαύρου Θανάτου

Τα έτη 1339-1453 η κατάσταση επιδεινώθηκε εξαιτίας του Εκατονταετούς Πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας.

Συνέπειες

• Αφανισμός των δύο πέμπτων του ευρωπαϊκού πληθυσμού
• Ερήμωση υπαίθρου ? πλήγμα στην αγροτική παραγωγή ? μείωση φεουδαρχικών εισοδημάτων
• Περιορισμός εμπορικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων στα αστικά κέντρα
• Περιορισμός κυκλοφορίας νομίσματος - διακυμάνσεις στην αξία του ? νομισματική αστάθεια ? διακυμάνσεις στις τιμές των σιτηρών

Παράθεμα

Σημειώσεις ενός μοναχού για το Μαύρο Θάνατο στην Πομερανία

Η πανούκλα χτύπησε όλη τη γη για είκοσι σχεδόν χρόνια, προκαλώντας μεγάλη ακρίβεια και πείνα. Όταν ήλθαμε στη μονή, ένα κιλό σίκαλη στοίχιζε 10 σελίνια (υποδιαίρεση της γκίλντας), δηλαδή μισή γκίλντα (είδος νομίσματος). Στα μέρη μας σήμερα το κιλό στοιχίζει μια γκίλντα, αλλά στον πορθμό και στα σύνορα μιάμιση γκίλντα γι' αυτό πολλοί λαϊκοί πέθαναν από την πανούκλα και την πείνα. Ο Θεός έστειλε τότε την επιδημία του στον κόσμο και ερήμωσε τη γη.

Η. Busley κ. ά., Geschichtliche weltkunde, Ausgabe fur Gymnasien in Bayern, τόμ. 2, Φραγκφούρτη 1981 157.

1.Γιατί η βουβωνική πανώλη (πανούκλα) ονομάστηκε «Μαύρος Θάνατος»; https://chilonas.com/2013/04/10/httpwp-mep1op6y-sh/

2. Ποια ιδιότητα έχει ο συντάκτης της πηγής; Συνδέεται αυτή με τον τρόπο που ερμηνεύει την ασθένεια;

3. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις της πανώλης στην αγροτική παραγωγή, στην αξία του νομίσματος και την οικονομική κατάσταση του λαού;

Πορεία αυτομαστιγούμενων κατά το έτος 1348. Μικρογραφία από χειρόγραφο του 14ου αι. Σύμφωνα με το κείμενο οι προσκυνητές περιφέρονταν με σταυρούς και σημαίες στα χέρια, προσπαθώντας να εξορκίσουν την πανούκλα

4. Πώς αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι του ύστερου Μεσαίωνα την επιδημία της πανώλης; Πώς καλλιεργήθηκε αυτή η αντίληψη; Πώς την αξιολογείτε εσείς; Ξέρετε εάν έχουν εξαλειφθεί πλήρως οι επιδημικές ασθένειες από τον πλανήτη μας; Ποιες αιτίες τις γεννούν και πώς αντιμετωπίζονται ή πώς πρέπει να αντιμετωπίζονται σήμερα;

5. Πώς φαντάζεστε ότι ένιωθαν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης με όλα αυτά τα προβλήματα; Μπορεί, τότε και τώρα, η δυσαρέσκεια για την καθημερινή εξαθλίωση να κυοφορήσει κάτι θετικό για την κοινωνία;

Οι κοινωνικές εξεγέρσεις στη Δύση -παρά τη βίαιη καταστολή τους - οδήγησαν σε σημαντικές κατακτήσεις, που αποτελούν συνάμα υποχωρήσεις των ισχυρών:

α. στη συμμετοχή των συντεχνιών στα δημοτικά συμβούλια των πόλεων

β. στην αύξηση των μισθών των εργαζομένων στη βιοτεχνία

δ. Η συγκρότηση κρατών και η αιχμαλωσία της Αβινιόν

Τέλη 13^ου αι. Προσπάθεια ενίσχυσης κεντρικής εξουσίας, παραγκωνισμού φεουδαρχών και δημιουργίας ισχυρών μοναρχιών στην Γαλλία και την Αγγλία με τη βοήθεια των αστών (εμπόρων, τραπεζιτών, βιοτεχνών)

Γαλλία

Περιορισμός φευδαρχών και παπικής εξουσίας

Μεταφορά παπικής έδρας από τη Ρώμη στην Αβινιόν «Βαβυλωνιακή Αιχμαλωσία» 1309-1378, με τη σύμφωνη γνώμη της συνέλευσης των αστών.

Το παλάτι των παπών στην Αβινιόν

1. Σκεφτείτε τί σήμαινε η υποχρεωτική αυτή μεταφορά για την Καθολική Εκκλησία και την πόλη της Αβινιόν.

Αυτή, σε συνδυασμό με φαινόμενα διαφθοράς στην εκκλησιαστική ιεραρχία, γέννησε τα πρώτα αιτήματα για θρησκευτική μεταρρύθμιση.

Αγγλία

Διαφορετικές εξελίξεις ?συμβιβασμοί και περιορισμός κεντρικής εξουσίας εξαιτίας της συσπείρωσης φεουδαεχών, κλήρου και αστών.

Καρπός των διαβουλεύσεων η Μεγάλη Χάρτα των Ελευθεριών Magna Carta (1215), με την αποδοχή του Ιωάννη Α΄ του Ακτήμονα.

2. Ποια δικαιώματα κατοχυρώνονται και έναντι ποιων στο απόσπασμα της Μεγάλης Χάρτας που ακολουθεί;

Από τη Μεγάλη Χάρτα των Ελευθεριών (1215)

Η Αγγλική Εκκλησία παραμένει ελεύθερη, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες της απαραβίαστες.
Δεν επιτρέπεται να επιβληθούν φόροι στο Βασίλειο μας, χωρίς την έγκριση του Κοινοβουλίου.
Η πόλη του Λονδίνου πρέπει να διατηρήσει όλα τα αρχαία προνόμια της και τις ελεύθερες συνήθειές της. Εκτός αυτού επιβεβαιώνουμε ότι όλες οι άλλες πόλεις, οι κώμες, τα χωριά και τα λιμάνια διατηρούν τα αρχαία προνόμιά τους.
Κανείς ελεύθερος άνθρωπος δεν επιτρέπεται να συλληφθεί ή να φυλακισθεί ή να χάσει την περιουσία του ή να εξορισθεί ή να θιγεί με οποιοδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει σχετική νόμιμη απόφαση ανθρώπου της τάξης του ή αν αυτό προβλέπεται από τους νόμους της χώρας.

Η. Busley κ.ά., Geschichtliche Weltkunde, Ausgabe fur Gymnasien in Bayern, τομ.2, Φραγκφούρτη 1981, 99-700.

Απόρροια αυτών των εξελίξεων στάθηκε η ίδρυση του Αγγλικού Κοινοβουλίου με τη συμμετοχή ευγενών και αστών, από το οποίο προέκυψαν η Βουλή των Αντιπροσώπων και η Βουλή των Λόρδων.

3. Μπορείτε με βάση το αποτέλεσμα του Εκατονταετούς Πολέμου να ερμηνεύσετε τις διαφορετικές εξελίξεις στην Αγγλία και τη Γαλλία;

Γερμανία
Εδώ υπερισχύουν η οργάνωση σε επιμέρους κρατίδια και οι τοπικοί φεουδάρχες που περιορίζουν την εξουσία του βασιλιά.

4. Πώς φαίνεται η μείωση του κύρους της κεντρικής εξουσίας στο απόσπασμα από ένα νόμο του Φρειδερίκου Β΄ στα 1220, που ακολουθεί; Ποιοι προστατεύονται από αυτόν; Μήπως γίνεται κάποια προσπάθεια περιορισμού της δύναμής τους;

ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥΣ ΑΡΧΗΓΟΥΣ

Νέους δασμούς δεν θα επιβάλουμε και νέα νομισματοκοπεία δε θα ιδρύσουμε στις περιοχές σας, χωρίς να σας ρωτήσουμε ή ενάντια στη θέλησή σας? θα διατηρήσουμε απαραβίαστους και θα προστατεύσουμε με σταθερότητα τους αρχαίους δασμούς και τα αρχαία νομισματικά δικαιώματα. Δεν επιτρέπεται να ανεγερθούν νέα φρούρια και πόλεις σε σε εδάφη εκκλησιαστικής ιδιοκτησίας.

H.Busley, κ.α., Geschichtliche Weltkunde,   Augabe fur Gymnasien in Bayen, τόμ.2, Φραγκφούρτη 1981, 94.

5. Ποια είναι η σημερινή πολιτειακή και διοικητική οργάνωση της Γερμανίας;