Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641)

Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις

Στόχοι της ενότητας:

Να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα των εξωτερικών κινδύνων που αντιμετώπιζε η Αυτοκρατορία στο πρώτο τέταρτο του 7ου αι.

Να εκτιμήσουμε τη συμβολή του Ηρακλείου στη σωτηρία της Αυτοκρατορίας.

Να γνωρίσουμε τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις του 7ου αι. και να κατανοήσουμε τη σημασία τους για την επιβίωση και τη μελλοντική φυσιογνωμία του Βυζαντινού Κράτους.

Λέξεις-κλειδιά: Σκλαβηνίες,  χαγάνος, Ακάθιστος Ύμνος, θέματα, στρατιωτόπια, στρατιώτης-αγρότης, κοινότητες χωρίων, λογοθέσιον του Δρόμου, πιστός βασιλεύς ?ν Χριστ?.

α. Εξωτερικοί κίνδυνοι-Επιδρομές Σλάβων και Αβάρων-Συνέπειες

Καταστροφή  πόλεων στη Χερσόνησο του Αίμου

Μείωση πληθυσμού πλην των παράκτιων περιοχών

Επαναλαμβανόμενες πολιορκίες Θεσσαλονίκης

Ωστόσο ξεκινά η διαδικασία αποκατάστασης του κράτους και η αφομοίωση των εγκατεστημένων στις σκλαβηνίες Σλάβων.

Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των περσικών πολέμων

Αιτία: Η κατάκτηση των Αγίων Τόπων από τους πυρολάτρες Πέρσες και  οι απειλητικές τους βλέψεις στην Αυτοκρατορία

Αφορμή:Η αρπαγή του Τιμίου Σταυρού μετά την κατάληψη της Συρίας(613) και των Ιεροσολύμων (614) από τον Χοσρόη Β΄ καθώς και η κατάληψη της Αιγύπτου  που στερούσε την Αυτοκρατορία  από τον τεράστιο σιτοβολώνα της. Δεδομένου μάλιστα ότι οι Άβαροι είχαν καταλάβει τους σιτοβολώνες της Θράκης, η πείνα έκανε την εμφάνισή της στην Κωνσταντινούπολη.

Ειρήνη με το Χαγάνο των Αβάρων (619) εξασφάλιση νώτων

Ηθική και υλική στήριξη από την Εκκλησία και τον Πατριάρχη Σέργιο.

Ο Ηράκλειος στην Ανατολή-Πέρσες, Άβαροι, Σλάβοι πολιορκούν την Κωνσταντινούπολη.

Απόκρουση-Σύνθεση Ακάθιστου Ύμνου

Ο Ακάθιστος Ύμνος είναι ένα έξοχο δείγμα ποιητικής γραφής, που ψάλλεται μέχρι σήμερα σε όλο τον ορθόδοξο κόσμο προς τιμήν της Παναγίας.

 Μάχη Νινευή-Ήττα Περσών-προσωρινή ανάκτηση χαμένων εδαφών-Ύψωση Τιμίου Σταυρού στα Ιεροσόλυμα (630)

Μάχη Ηρακλείου-Περσών

Εσωτερική αναδιοργάνωση

Διοικητική μεταρρύθμιση-ίδρυση θεμάτων στη Μικρά Ασία-παραχώρηση στρατιωτοπίων

Συνέπειες στο αμυντικό σύστημα και την κοινωνική οργάνωση

Τέλος μισθοφορικού στρατεύματος

Ενίσχυση μικρής και μεσαίας ιδιοκτησίας

Δημιουργία κοινοτήτων χωρίων από τους ελεύθερους αγρότες.

Θεματική διαίρεση Αυτοκρατορίας επί Ηρακλείου

Αλλαγές στη διοίκηση

Άμεση υπαγωγή των εκτελεστικών οργάνων στον αυτοκράτορα

Λογοθέτης του Γενικού-Λογοθέτης του Δρόμου

Εξελληνισμός Αυτοκρατορίας

Επίτευξη εθνολογικής ομοιογένειας

Ορισμός ελληνικής ως επίσημης κρατικής γλώσσας

Αλλαγή βασιλικού τίτλου - βασιλεύς πιστός ?ν Χριστ?

Πηγές -Ασκήσεις

Α. Το σοβαρότερο πρόβλημα ωστόσο αποτελούσε η ανασυγκρότηση του στρατού. Ο Ηράκλειος συνειδητοποιούσε ότι με τις υπάρχουσες δυνάμεις δε θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τους Πέρσες που διέθεταν αξιόμαχες μονάδες και στηρίζονταν στο βαρύτατα εξοπλισμένο ιππικό τους. Αντίθετα, οι Βυζαντινοί  βασίζονταν κυρίως στο πεζικό, ενώ το ολιγάριθμο ιππικό τους το χρησιμοποιούσαν για ανιχνεύσεις ή για γρήγορες επιδρομές. Η διάταξη της μάχης δεν είχε ελαστικότητα και έτσι διευκόλυνε τις πλευρικές εναντίον της επιθέσεις. Επιπλέον, στις πρόσφατες βυζαντινοπερσικές συγκρούσεις είχε φανεί ότι οι άνδρες , που  ήταν κυρίως μισθοφόροι, στερούνταν πειθαρχίας και, κυρίως δεν είχαν ηθικό ανάλογο με την αποστολή τους.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ.Ζ΄

α. Αφού διαβάσετε το απόσπασμα και τις πηγές που παραθέτει το σχολικό βιβλίο στη σελ. 14 , να εντοπίσετε τους λόγους που ο βυζαντινός στρατός υστερούσε έναντι των Περσών και να γράψετε με ποιον τρόπο αντιμετώπισε αυτές τις αδυναμίες ο Ηράκλειος.

β. Για ποιους λόγους  ο Ηράκλειος εγκατέλειψε τον παλαιό τρόπο στρατολόγησης, με τους μισθοφόρους;

 Β. Η τελική καταστροφή της περσικής δύναμης από τις βυζαντινές στρατιές, επέτρεψε στον Ηράκλειο να ιδιοποιηθεί τον τίτλο του «Βασιλέως», που έφεραν προηγουμένως οι Σασσανίδες μονάρχες. Αποδώ και μπρος εμφανίζεται ανάμεσα στους άλλους αυτοκρατορικούς τίτλους, πλάι σ? αυτόν του αυτοκράτορα. Με δυο λόγια όλα έδειχναν  ότι είχε ιδρυθεί μια  ρωμαϊκή χριστιανική  αυτοκρατορία στην Ανατολή. Το ρωμαϊκό dominum επιβαλόταν για πρώτη φορά σ? αυτήν την περιοχή του κόσμου. Αυτό το κορυφαίο γεγονός ξεπερνούσε ακόμη και τα παλιά ρωμαϊκά όνειρα. Είναι κατανοητό λοιπόν γιατί η φήμη του Ηρακλείου επισκίασε τη φήμη του Ιουστινιανού, ακόμη και του Κωνσταντίνου. Ο θρύλος του επέζησε για πολύ ανάμεσα στους πληθυσμούς των περιοχών που γνώρισαν τα κατορθώματά του, όπως μαρτυρούν δυτικά και τουρκικά κείμενα της εποχής των σταυροφοριών.

Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ « Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας»

α. Ποια είναι η σημασία της νίκης του Ηρακλείου κατά των Περσών, κατά την κ. Αρβελέρ; Πως είδε η δυτική διανόηση την εκστρατεία του Ηράκλειου;

β. Τι συμπεράσματα βγάζετε από τις παραστάσεις του Ηράκλειου σε έργα τέχνης, όπως ο αιγυπτιακός τάπητας από το Ιστορικό Μουσείο Υφασμάτων της Λυών, αλλά και από το ζωγραφικό πίνακα και την εικόνα που σας δίνονται;

Παράσταση της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού σε νορβηγική εκκλησία (1315), που φυλάσσεται  στο Ιστορικό Μουσείο του Μπέργκεν.

 Ο Ηράκλειος μπρος στις πύλες της Ιερουσαλήμ με τον Τίμιο Σταυρό και το πνεύμα της αυτοκράτειρας Ελένης σε πίνακα του Ισπανού ζωγράφου Μάρτιν Μπέρνατ τον 15ο αι.

Γ. Ο πόλεμος στη Ρωμαιοκαθολική και στην Ορθόδοξη Εκκλησία

 Ένα σημείο που η βυζαντινή νοοτροπία ξεχώριζε καθαρά από τη λατινική ήταν και η αντιμετώπιση του πολέμου. Και οι Βυζαντινοί και οι Δυτικοί είχαν έλθει νωρίς σε επαφή με τους Μουσουλμάνους πολεμιστές και τον ιερό πόλεμο. Γνώριζαν πως η θρησκεία του αντιπάλου τους αναγνώριζε ιδιαίτερα προνόμια σε όποιον σκοτωνόταν για την πίστη. Ο πόλεμος για τη διάδοση της πίστης ήταν μια υποχρέωση για τον στρατιώτη του Ισλάμ και εκείνος που έπεφτε σε τέτοιον αγώνα ανακηρυσσόταν  μάρτυρας και είχε εξασφαλισμένη τη θέση του στον Παράδεισο? Για τη Βυζαντινή Εκκλησία της μέσης περιόδου, ο φόνος στον πόλεμο ήταν αναγκαίο κακό?δεν δέχτηκε όμως να τον θεωρήσει ως θεάρεστη πράξη που να εξασφαλίζει ιδιαίτερα προνόμια.

 Ν. Οικονομίδη «Σταυροφορίες»Αφιέρωμα Καθημερινής

Δ. Ο χαρακτήρας της εκστρατείας

 Μεταγενέστεροι χρονογράφοι υποστήριξαν ότι ο πόλεμος έγινε για την ανάκτηση του Τιμίου Σταυρού. Έτσι δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι ήταν σταυροφορία και ο Ηράκλειος Σταυροφόρος. Ωστόσο μεταξύ του έτους της αρπαγής του Τιμίου Σταυρού και της εκστρατείας του Ηρακλείου μεσολάβησαν οκτώ χρόνια?

 Ιστορία Ελληνικού  Έθνους

α. Ορισμένοι μελετητές χαρακτηρίζουν την εκστρατεία του Ηρακλείου κατά των Περσών ως ιερό πόλεμο. Ποια  αντίληψη διαφαίνεται  γι? αυτήν στις πηγές που προηγούνται και ποια η διαφορά της από τον «ιερό πόλεμο»;

Ε. Ο Άγιος Φιλάρετος, προστάτης των μελισσοκόμων, αγρότης και ο ίδιος, καταγράφει ένα περιστατικό που αποδεικνύει ότι οι αγρότες-στρατιώτες ήταν οι στυλοβάτες του αμυντικού συστήματος  της Αυτοκρατορίας.  Πως θα χαρακτηρίζατε  τη συμπεριφορά των ανώτατων αξιωματούχων απέναντί του, όπως αυτή φαίνεται στην πηγή της σελ. 15 ;