ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΦΗΓΗΣΗ

Διδακτικοί στόχοι

Να κατανοήσουμε ότι υπάρχουν ποικίλα αφηγηματικά είδη που το καθένα εξυπηρετεί διαφορετικό σκοπό και χρησιμοποιεί την ανάλογη γνωσσική ποικιλία.

Να καλλιεργήσουμε την αφηγηματική μας ικανότητα, προσαρμόζοντας το λόγο μας στο συγκεκριμένο αφηγηματικό είδος.

Να εξοικειωθούμε με ορισμένες έννοιες  βασικές για την αφήγηση όπως: αφηγηματικό περιεχόμενο, αφηγηματική πράξη, ύφος  και σκοπός της αφήγησης.

1. Ορισμός της αφήγησης

Τί σημαίνει ο όρος αφήγηση; Έχει συγκεκριμένη έκταση; Τί μαρτυρούν τα παραδείγματα του βιβλίου;

Να συγκρίνετε τον ορισμό του σχολικού μας βιβλίου  με αυτόν που σας δίνεται, εντοπίζοντας τα σημεία ταύτισης και διαφοροποίησής τους:

Αφήγηση είναι η παρουσίαση της εξέλιξης μιας ιστορίας που έχει αρχίσει από κάποια στιγμή του παρελθόντος και έχει, ή θεωρείται ότι έχει, τελειώσει πριν αρχίσει η εξιστόρησή της. Αυτή η ιστορία ή αναφέρεται σε πραγματικά  και επαληθεύσιμα γεγονότα και πρόσωπα ή σε πλαστά και μη  επαληθεύσιμα γεγονότα και πρόσωπα.

Από κειμενικής πλευράς, η αφήγηση οργανώνει τα γεγονότα στον άξονα των χρονοκοχωρικών και αιτιακών σχέσεων. Επομένως οι κυρίαρχες κειμενικές λειτουργίες είναι η συνοχή μορφής, με λεκτικούς δείκτες χρόνου, χώρου και αιτίας, και η συνεκτικότητα περιεχομένου, με λογικούς δείκτες τη χρονική και αιτιακή αλληλουχία των γεγονότων.

Είδη αφήγησης

α.Χρονικό

β. Ειδησεογραφική αφήγηση

γ. Ιστορική αφήγηση

δ. Λογοτεχνική/ μυθοπλαστική αφήγηση

                                                          Πεζός λόγος Βιολέττας Δαραδήμου Ελληνικά Γράμματα

Αφηγηματικά είδη που απαντώνται  στα σχολικά εγχειρίδια

Πεζά

Ιστορικές διηγήσεις, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, βιογραφίες ή αυτοβιογραφίες, απομνημονεύματα, χρονικά, χρονογραφίες, ημερολόγια, επιστολές, μύθοι, παραδόσεις, θρύλοι, διηγήματα, νουβέλες, μυθιστορήματα?

Έμμετρα

Δημοτικά τραγούδια, κάλαντα, αποσπάσματα επικών ποιημάτων?

2. Αφηγηματικό περιεχόμενο και αφηγηματική πράξη

1. Πώς διαφοροποιούνται οι δύο αυτοί όροι; Ποιος αντιστοιχεί στο τί της αφήγησης και ποιος στο πώς;

2. Ποιο είναι το  κοινό αφηγηματικό περιεχόμενο ανάμεσα στην ενότητα των Ανακαλύψεων στα σχολικά εγχειρίδια της Β΄ Γυμνασίου και Β΄Λυκείου και στην ταινία Χριστόφορος Κολόμβος του Ρίντλεϊ Σκοτ,1992; Πώς διαφοροποιείται σ?αυτές η αφηγηματική πράξη;

3. Το περσινό σας καλοκαίρι σ? έναν περίπατο με τους φίλους σας ανακαλύψατε έναν θησαυρό από παλαιά νομίσματα μέσα σε μια σπηλιά και τον παραδώσατε στην Αστυνομία, που με τη σειρά της τον παρέδωσε στην Τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων. Να ζωντανέψετε το συμβάν μια φορά σ? έναν συμμαθητή της και μια φορά στην αστυνομία ως κατάθεση.

3. Αφηγηματικά είδη, το ύφος και ο σκοπός τους

Τα αφηγηματικά είδη μπορούν να ενταχθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: στις αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων και στις αφηγήσεις πλασματικών γεγονότων.Όμως κοντά σ? αυτά, υπάρχουν και οι μεικτές αφηγήσεις που μπορεί να είναι πραγματικές, αλλά να περιέχουν και κάποια επινοημένα γεγονότα. Δώστε δύο παραδείγματα από κάθε είδος.

1. Βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα είδη της αφήγησης και τους σκοπούς που επιτελούν:

                                                    Α                                                                      Β

Νικόλαος Γύζης Το παραμύθι

2. Προσπαθήστε να βρείτε όλες τις πιθανές αντιστοιχίες ανάμεσα στα είδη αφηγηματικού περιεχομένου της στήλης Α και στις αφηγηματικές πράξεις της στήλης Β.

                                                            Α                                                                         Β

3.  Σε ποιες από τις ακόλουθες περιπτώσεις αφηγηματικών κειμένων  είναι πιθανότερο να έχουμε:

α. επιστημονικό ύφος

1. Στο καλωσόρισμα ενός συγγενή μας, 2.στα δημοτικά μας τραγούδια, 3.στην αυτοβιογραφία ενός καλλιτέχνη και 4.σε ένα ιατρικό εγχειρίδιο.

β. χιουμοριστικό  ύφος

1. Σε ένα ανέκδοτο, 2.σε μια ανακοίνωση του Χρηματιστηρίου, 3. σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα και 4.  σε μια ιστορική αφήγηση.

γ. Όταν ο σκοπός της αφήγησης είναι να μας κάνει γνωστή τη ζωή ενός αξιόλογου ανθρώπου και παράλληλα  να μας τέρψει, τότε το είδος της αφήγησης είναι:

1. Βιογραφία, 2.μυθιστορηματική  βιογραφία, 3. ιστορικό μυθιστόρημα και 4.χρονικό.

δ. Το ύφος μιας ενδιαφέρουσας προφορικής αφήγησης είναι:

1.ζωντανό και άμεσο, 2.ουδέτερο, 3.λιτό και 4.επιστημονικό.

ε. Την ανάγκη της ενημέρωσης εξυπηρετεί άμεσα:

1. Ένα ιστορικό μυθιστόρημα, 2.μια εφημερίδα, 3.ένα ημερολόγιο και 4. μια επιστολή.

4. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις από το λεξιλόγιο που σας δίνεται: εγκύκλιος,πυρετώδης,συσχετίζω,απρογραμμάτιστα,ξαφρίζω,καταμαρτυρώ,διάγγελμα, εργάζομαι μεθοδικά,σωματική βλάβη,σύρω τα «εξ αμάξης».

α. Στο μάθημα της Λογοτεχνίας αναζητάμε συχνά παράλληλα κείμενα, για να τα ................................  με τα διδαγμένα.

β. Η πρόκληση .......................   .................... χαρακτηρίζεται ποινικό αδίκημα.

γ. Εδώ και μέρες, ξεκίνησαν στην περιοχή  μας  ...........................  προετοιμασίες για τον εορτασμό της ένταξης του Αρχαιολογικού Χώρου των Φιλίππων στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

δ. Οι μαθητές που ....................     ........................  στη διάρκεια της σχολικής τους διαδρομής είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα πετύχουν τους στόχους τους.

ε. Συχνά φτάνουν στις δημόσιες υπηρεσίες  .................. από τα αρμόδια υπουργεία, με οδηγίες για την εφαρμογή κάποιου νόμου. 

στ. Δουλειές που γίνονται  ...........................   και με προχειρότητα, δεν έχουν προκοπή.

ζ. Στα μέσα μαζικής συγκοινωνίας κάποιοι επιτήδειοι  .....................   τα πορτοφόλια των επιβατών.

η. Η  παροιμιώδης έκφραση «...............  .....  ....  ......................» προέκυψε κατά  την αρχαιότητα και συνδέεται με τα Ελευσίνια Μυστήρια.

θ. Ο κατηγορούμενος αρνήθηκε  όλα όσα του ............................. ο δημόσιος κατήγορος.

ι.Τα  πρωθυπουργικά  .......................... έχουν επίσημο χαρακτήρα και  μεταδίδονται από την τηλεόραση.

Άσκηση για το σπίτι: Σε ένα σύντομο κείμενο, 200-250 λέξεων να διατυπώσετε τις προσωπικές σας απόψεις για το νόημα της ποινής και ειδικά για τις ποινές που επιβάλλονται στο σχολείο, καθώς και στους ανηλίκους από τα αρμόδια δικαστήρια (δικαστήρια ανηλίκων). Πριν απαντήσετε, ιδιαίτερα στο β΄ σκέλος, ας παρακολουθήσουμε κάτι ενδιαφέρον, για να κατανοήσουμε την θεραπευτική και αναγεννητική δύναμη της παιδείας κι εκεί που φαίνεται πως δεν υπάρχει ελπίδα: