Ποιος αφηγείται;

1.Να προσδιορίσετε τον αφηγητή σ? ένα δελτίο ειδήσεων και σε μία μαρτυρική κατάθεση. Ποια κοινά χαρακτηριστικά έχουν αυτές οι δύο αφηγήσεις;

2. Να εξετάσετε την υπόσταση και τη σχέση του συγγραφέα και του αφηγητή στην λογοτεχνία, και πιο ειδικά, στα αποσπάσματα που ακολουθούν:

Φωνάζω τη μνήμη να θυμηθεί, περμαζώνω από τον αέρα τη ζωή μου, στέκουμαι σαν στρατιώτης και κάνω την αναφορά μου στον Γκρέκο, γιατί αυτός είναι ζυμωμένος από το ίδιο κρητικό χώμα με μένα και καλύτερα απ? όλους τους αγωνιστές που ζουν η που έχουν ζήσει μπορεί να με νιώσει».

Αναφορά στον Γκρέκο Νίκου Καζαντζάκη, εκδ. Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, σ.16

Η ψυχή ξέρει πολύ καλά, κι ας κάνει πολλές φορές πως το ξεχνάει, πως έχει να δώσει λόγο στα πατρικά χώματα, δε λέω πατρίδα, λέω πατρικά χώματα· τα πατρικά χώματα είναι κάτι βαθύτερο, πιο σεμνό και λιγομίλητο, καμωμένο από τριμμένα παμπάλαια κόκκαλα.

                                                                                                                       ό.π. σ.432

Με λένε Περεζιά και σας ορκίζομαι ότι αν δεν υπήρχε το μελάνι της τυπογραφίας, που λένε πως άλλαξε τον κόσμο πιότερο κι απ? το μολύβι του ντουφεκιού, εγώ θα έμενα στη σκιά. Όμως τώρα πιστεύω ότι είναι κατάφωρη αδικία να μην σηκωθώ από τη λήθη μου, να μην εμφανιστώ και να μην μιλήσω για την κυρά μου, τη Μαντώ Μαυρογένους, να μη μαθευτούν όσα εκείνη μου είχε διηγηθεί κι άλλα που ? από μετριοφροσύνη, ακόμα κι από άγνοια ? είχε αποσιωπήσει. Γιατί ποιος μπορεί να παινευτεί πως γνωρίζει με κάθε λεπτομέρεια τα μέσα κι έξω ενός ανθρώπου, δοθείσης βέβαια της ευκαιρίας, καλύτερα από την παραμάνα που τον κράτησε, μωρό, στα χέρια της, που τον έθρεψε με το γάλα της, που τον έβλεπε ν? ανασταίνεται μέρα με τη μέρα, ν? ανθίζει και να λουλουδίζει, κι ύστερα να μαραίνεται σαν τον ψιλόφυλλο βασιλικό,σκορπίζοντας τημυρωδιά του ακόμα κι όταν στο παραμικρό άγγιγματα φυλλαράκια του γίνονται θρύψαλα; 

       Μαντώ Μαυρογένους Ειρήνη Νικολάκη  - Καλαμάρη, εκδ. Κέδρος, σ. 17-18

Κεντημένη ποδιά της Μαντώς  Μαυρογένους από το Ιστορικό ?Λαογραφικό Μουσείο της Ιεράς Μονής Μεγάλου Μετεώρου

ΟΙ ΠΡΟΣΚΑΛΕΣΜΕΝΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ στο βάθος του πλατό, στριμωγμένοι σε κάτι πλαστικές κερκίδες. Όταν έρχεται κάποιου η σειρά, ο παρουσιαστής του δείχνει μια καρέκλα και του κολλάει γρήγορα στο στόμα ένα μικρόφωνο, λες και του δίνει οξυγόνο για ν?ανασάνει?

Οι πιο πολλοί είναι γέροι άνθρωποι. Κι έχουν σίγουρα βασανιστεί κάμποσες ώρες με λεωφορεία και τρένα ώσπου να φτάσουν στην Αθήνα. Ένα ολάκερο ταξίδι μόνο και μόνο για να πουν στα σβέλτα κάποιο παραδοσιακό τραγούδι, για να διηγηθούν στους τηλεθεατές μια παλιά ιστορία ή ένα παραμύθι που τους διηγήθηκε η μάνα τους ή η γιαγιά τους μπροστά στο τζάκι?

Κείνο το βράδυ τράβηξε την προσοχή μου ένας λεβεντόκορμος γέροντας, που περίμενε τη σειρά του όρθιος σε μια άκρη του στούντιο  κι έσφιγγε στην αγκαλιά του ένα λαγούτο?

Σκυμμένος πάνω στο λαγούτο του, ο γέροντας τραγουδούσε για τα χρόνια τα παλιά, για κείνους τους καιρούς που η Ελλάδα ζούσε κάτω από των Τούρκων τη σκλαβιά, για κάποιο Κεφαλοχώρι κάπου στη Δυτική Μακεδονία. Το κατοικούσαν κάμποσες εκατοντάδες ψυχές, έλεγε, κι ο Θεός το ?χε προικίσει με χωράφια καρπερά, με καταπράσινα βοσκοτόπια, με νερά αστείρευτα?

Ένα μόνο παράπονο είχαν οι Κεφαλοχωρίτες από τον τόπο τους, ένα αλλά μεγάλο: δρόμος ανθρωπινός δεν υπήρχε για να μπορούν να επικοινωνούν με την υπόλοιπη Ελλάδα, για να ταξιδεύουν με σούστες και κάρα, για να μπορέσουνε ν?ανοίξουνε με άλλους τόπους αλισβερίσια?

Κολλημένος από το πρωί μέχρι το βράδυ στην καρέκλα του ο μαστρο ? Νικήτας γράφει, όλο γράφει, στέλνει επιστολές δεξιά κι αριστερά, στα Βαλκάνια, σε όλη την Ευρώπη, στη Ρωσία, διηγιέται, εξηγεί, παρακαλάει. Τον πλούσιο, τον τραπεζίτη και το μεγαλέμπορο του παίρνει με το καλό  και τους κολακεύει όσο μπορεί, τους θυμίζει την ελληνική τους καταγωγή, για να τους συγκινήσει τους μιλάει για τη σκλαβωμένη πατρίδα, για τα χωριά τους, τα σπίτια τους.Ύστερα, με καλοδιαλεγμένα κι εντυπωσιακά λόγια, τους τάζει ότι άμα τελειώσει με το καλό η γέφυρα, θα χαράξει τα ονόματά τους με χρυσά γράμματα σε μια μεγάλη μαρμαρένια πλάκα για να τα βλέπουν οι διαβάτες, ντόπιοι και ξένοι, όλοι οι άνθρωποι, να τα διαβάζουν και να μην ξεχνούν, να σχωρνάνε αυτούς που μια φορά κι έναν καιρό άφησαν την καρδιά τους να συγκινηθεί κι ανοίξαν τα πουγκιά τους.

Το όνειρο του πρωτομάστορα Νικήτα  Άρη Φακίνου, εκδ. Καστανιώτη, σ.9, 10,11, 55

3. Ποιους τύπους αφηγητή εντοπίσατε στα παραπάνω κείμενα, με κριτήριο τη συμμετοχή τους στα γεγονότα;

 4. Ποιος αφηγείται στα δύο αποσπάσματα από τα Απομνημονεύματα των αγωνιστών και ποιοι υπήρξαν οι συγγραφείς τους; Ταυτίζονται και στις δύο περιπτώσεις;

Μπαίνοντας ε?ς α?τ? τ? ?ργον κα? ?κολουθώντας ν? γράφω δυστυχήματα ?ναντίον τ?ς πατρίδος κα? θρησκείας, ?πο? τ?ς προξενήθηκαν ?π? τ?ν ?νοησίαν μας κα? ?διοτέλειά μας κα? ?π? θρησκευτικο?ς κα? ?π? πολιτικο?ς κα? ?π? ?μ?ς το?ς στρατιωτικούς, ?γαναχτώντας κα? ?γ? ?π? ο?λα α?τά, ?τι ζημιώσαμε τ?ν πατρίδα μας πολ? κα? χάθηκαν κα? χάνονται τόσοι ?θ?οι ?νθρωποι, σημειώνω τ? λάθη ?λων?ν κα? φτάνω ?ς σήμερον, ?πο? δ?ν θυσιάζομε ποτ?ς ?ρετ? κα? πατριωτισμ?ν κα? ε?μαστε σ? τούτην τ?ν ?θλια κατάστασιν κα? κιντυνεύομεν ν? χαθο?μεν.

                                                                                 Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη

Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς. Ημείς, αν δεν είμεθα τρελλοί, δεν εκάναμε την επανάσταση, διατί ηθέλαμε συλλογισθεί πρώτον διά πολεμοφόδια, καβαλλαρία μας, πυροβολικό μας, πυροτοθήκες μας, τα μαγαζιά μας, ηθέλαμε λογαριάσει τη δύναμη την εδική μας, την τούρκικη δύναμη. Τώρα όπου ενικήσαμε, όπου ετελειώσαμε με καλό τον πόλεμό μας, μακαριζόμεθα, επαινόμεθα. Αν δεν ευτυχούσαμε, ηθέλαμε τρώγει κατάρες, αναθέματα.

                                                                              Απομνημονεύματα  Κολοκοτρώνη

5. Ποια είναι η σχέση του συγγραφέα με τον αφηγητή στο απόσπασμα που ακολουθεί; Γιατί ο Βιζυηνός συχνά χαρακτηρίζεται από τους μελετητές και κριτικούς της λογοτεχνίας «αυτοβιογραφούμενος»;

Άλλην αδελφήν δεν είχομεν παρά μόνον την Αννιώ.  Ήτον η χαϊδεμμένη της μικράς ημών οικογενείας και την ηγαπώμεν όλοι. Αλλ? απ? όλους περισσότερον την ηγάπα η μήτηρ μας. Εις την τράπεζαν την εκάθιζε πάντοτε πλησίον της και από ό,τι είχομεν έδιδε τον καλλίτερον εις εκείνην. Και ενώ ημάς μας ενέδυε χρησιμοποιούσα τα φορέματα του μακαρίτου πατρός μας, διά την Αννιώ ηγόραζε συνήθως νέα.

                                                              Το αμάρτημα της μητρός μου  Γ. Βιζυηνός

6. Κάποιες φορές, ίσως όχι συχνά, έχουμε περισσότερους από έναν αφηγητές, όπως συμβαίνει  στο πολυφωνικό μυθιστόρημα της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη «Ο ύπατος της Σμύρνης» από τις εκδ. Κέδρος, που αναφέρεται στην προσωπικότητα και το ρόλο του Αριστείδη Στεργιάδη κατά το ψυχορράγημα της Μικρασίας. Γιατί άραγε χαρακτηρίζεται πολυφωνικό; Δείτε πόσες και ποιες  αφηγηματικές φωνές ακούμε σ? αυτό. Τί πετυχαίνει με αυτή της την επιλογή η συγγραφέας;

Μιλούν ο κομμουνιστής δάσκαλος από τη Μακεδονία και στρατιώτης τώρα στη Μικρασία^. η Αννέζα, μια απλή κοπέλα από τα Κύθηρα που αναζήτησε καταφύγιο και στέγη στη Σμύρνη για τον μεγάλο της έρωτα, τον Θοδωρή^. ο μετριοπαθής καθηγητής και συνεργάτης του διάσημου Έλληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στο υπό ίδρυση Ιωνικό Πανεπιστήμιο^. ο Γραμματέας Β΄ του Αριστείδη Στεργιάδη^.  ο διάκονος και έμπιστος γραμματικός του μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης^. η Έλδα Λαμπίση, νεαρή Σμυρνιά δημοσιογράφος, συνεπαρμένη από το εθνικό ιδεώδες και από τον ανερχόμενο τότε φεμινισμό^. η μικρή Μαρίκα, που η καταστροφή της Σμύρνης την άφησε ορφανή από γονείς^. ο ξένος ανταποκριτής των New York Times και ο Αμέτ, ο Τουρκοκρητικός σωματοφύλακας του Αριστείδη Στεργιάδη. Αυτά είναι τα κύρια πρόσωπα του μυθιστορήματος. Ακούμε όμως τη φωνή και άλλων προσώπων, άμεσα ή έμμεσα.

Η παράγραφος είναι απόσπασμα από την παρουσίαση του βιβλίου που έγινε  από τον φιλόλογο και Σχολικό Σύμβουλο Φιλολόγων Νομού Ροδόπης κ. Δημήτρη Βλάχο στα Άβδηρα, στις 24-07-2013.

https://www.xanthipress.gr/o-logos-tis-siopis-tou-dimitri-vlachou/