Γιορτή των Τριών Ιεραρχών 30/1/2017. Αφιέρωμα στον Θεόδωρο Κάστανο Εκτύπωση
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ - ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ - ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Συντάχθηκε απο τον/την Ιωάννα Ρωμανού   
Τετάρτη, 01 Φεβρουάριος 2017 14:52

Γιορτή των Τριών Ιεραρχών 30/1/2017. Αφιέρωμα στον Θεόδωρο Κάστανο

trisie

 

Δευτέρα 30 Ιανουαρίου σήμερα, βρεθήκαμε και πάλι στην αγκαλιά του σχολειού μας. Επιθυμητή και ζεστή για κάποιους, βαρετή και αποκρουστική για άλλους, μας περίμενε όπως κάθε μέρα, για μια ξεχωριστή μέρα. Δεν είναι αργία, μα ούτε κι απεργία? είναι γιορτή, και μάλιστα λαμπρή, όλων όσων κινούμαστε και αναπνέουμε εδώ μέσα, μοιραζόμαστε τις ελπίδες και τις ανησυχίες μας, αγωνιζόμαστε να κατακτήσουμε τη γνώση και να την μετουσιώσουμε σε αληθινή ζωή. Είναι η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, των Καππαδοκών Πατέρων της Εκκλησίας μας, Αγίων Βασιλείου, Γρηγορίου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου, που η ζωή τους στάθηκε μια αδιάκοπη παίδευση.

Πιστεύοντας βαθιά πως η αληθινή τιμή των Αγίων είναι η μίμησή τους, δεν θα σας βομβαρδίσουμε με βιογραφικά στοιχεία ούτε με το πλούσιο συγγραφικό φιλανθρωπικό τους έργο? θα μιλήσουμε όμως για έναν άξιο παιδαγωγό, λησμονημένο και αδίκως συκοφαντημένο που βάδισε στα χνάρια τους, προσφέροντας άπλερη την αγάπη του στα παιδιά και στην τοπική κοινωνία, όπου εργάστηκε, τον Θεόδωρο Κάστανο.

Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν κι άλλες αξιόλογες μορφές στο παιδαγωγικό στερέωμα που αξίζει να μνημονευτούν? είναι αρκετοί αυτοί που διαδραμάτισαν έναν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των εκπαιδευτικών πραγμάτων και βοήθησαν στην εδραίωση και αναγέννηση κάθε παιδευτικής προσπάθειας με έναν θετικό προσανατολισμό για την κοινωνία και το έθνος. Επειδή όμως αυτοί με τον ένα ή άλλο τρόπο έγιναν γνωστοί, εμείς επιλέξαμε ν? αρχίσουμε από τον πιο άγνωστο πριν τον σκεπάσει η λήθη του χρόνου.

Γέννημα και θρέμμα της Χίου προς τα τέλη του 19ου αι., το 1888, ο Θεόδωρος Κάστανος αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της Χίου, φυσική συνέχεια της ιστορικής Σχολής της Χίου, και το 1907 τον βρίσκουμε δάσκαλο στο χωριό Παρπαριά και κατόπιν στο χωριό Βίκι του νησιού του. Εκεί, ανέπτυξε εξαιρετική ενδοσχολική και εξωσχολική δράση. Στο Βίκι έπεισε τους κατοίκους να φέρουν νερό στο χωριό από μακριά με σωλήνες. Οι υποδομές στα χρόνια εκείνα ήταν μηδαμινές? όρισε λοιπόν μία επιτροπή και με επικεφαλής τον ίδιο, πήγαν στη Σμύρνη το καλοκαίρι του 1910, αγόρασαν τους σωλήνες και τους μετέφεραν με πλοίο στο λιμάνι της Χίου. Από κει τους φόρτωσαν σε μουλάρια, τους πήγαν στο χωριό και τους τοποθέτησαν με προσωπική εργασία έχοντας μπροστάρη το δάσκαλό τους. Φρόντισε δε, γενικότερα να εξωραΐσει το χωριό, πρωτοστατώντας σε δενδροφυτεύσεις, στη διαμόρφωση του κεντρικού δρόμου και της κεντρικής πλατείας. Στο μεταξύ όμως, λίγο μετά, στα 1912, ξέσπασε η θύελλα των Βαλκανικών Πολέμων κι ο νεαρός δάσκαλος κατατάχθηκε στα σώματα των εθελοντών μέχρι την απελευθέρωση.

Το 1913 είναι μια χρονιά ? σταθμός που βρίσκει τον Κάστανο στη Γερμανία, για να σπουδάσει Παιδαγωγικά και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Ιένας, παρακολουθώντας κατόπιν και μαθήματα Πειραματικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Εκεί, έρχεται σε επαφή με μία ομάδα παιδαγωγών που υποστηρίζουν θεωρητικά και πρακτικά το Σχολείο Εργασίας και υιοθετεί τις απόψεις τους, τις οποίες εφαρμόζει για μικρό χρονικό διάστημα το 1920, στο Διδασκαλείο Θηλέων της Θεσσαλονίκης. Μία «δυσμενής» μετάθεση που υποκινήθηκε από τη μικροψυχία συναδέλφων, με την ανάμειξη και των πολιτικών αρχών, θα οδηγήσει τα βήματά του στους Επιβάτες της Ανατολικής Θράκης, όπου τον Οκτώβρη του 1921 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Αρχιγένειου Διδασκαλείου Θηλέων, του παιδευτικού ιδρύματος που προετοίμαζε τις νεαρές δασκάλες να ξεχυθούν στις πόλεις και στα χωριά της περιοχής και να λειτουργήσουν ως πνευματικοί φάροι για μικρούς και μεγάλους.

Τα Αρχιγένεια Εκπαιδευτήρια ιδρύθηκαν το 1857 από τον γιατρό του Σουλτάνου Αμπντούλ Μετζίτ και Καθηγητή της Ιατρικής Σχολής Κωνσταντινουπόλεως, Σαράντη Αρχιγένη, Επιβατηνού στην καταγωγή. Επρόκειτο για ένα εκπαιδευτικό συγκρότημα που περιελάμβανε το Αρχιγένειο Διδασκαλείο Θηλέων και το Οικοτροφείο που ιδρύθηκαν το 1857, το Ελένειο Γυμνάσιο Αρρένων που ιδρύθηκε το 1868, και το Αρχιγένειο Νηπιαγωγείο και Ορφανοτροφείο που ιδρύθηκε το 1873. Δυστυχώς, παρά την τεράστια περιουσία του ιδρυτή τους που μπορούσε να εξασφαλίσει την εύρυθμη λειτουργία τους, οι κληρονόμοι δεν στάθηκαν ικανοί «οικονόμοι» και όταν έφτασε ο Κάστανος λειτουργούσε μόνο το Διδασκαλείο Θηλέων κι αυτό με πολλά προβλήματα.

Κοντά σ?αυτά, είχε να αντιμετωπίσει τα τεράστια εθνικά προβλήματα της περιόδου εκείνης και την εθελοτυφλία έως αδιαφορία του επίσημου ελληνικού κράτους. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η συνθήκη του Βουκουρεστίου στα 1913, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η συνθήκη του Νεϊγύ (1919) και η συνθήκη των Σεβρών (1920), μαζί με τις βουλγαρικές διεκδικήσεις, τον νεοτουρκικό εθνικισμό και τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, δημιουργούσαν μία ασφυκτική ατμόσφαιρα στην Ανατολική Θράκη με κύριο χαρακτηριστικό την ανασφάλεια των πληθυσμών.

Σ? αυτό το κλίμα κλήθηκε ο Κάστανος να διευθύνει το Διδασκαλείο τον Οκτώβρη του 1921, φανερώνοντας το παιδαγωγικό του ανάστημα. Εργάστηκε από την αρχή ακάματα για την αναδιοργάνωσή του έχοντας ως πρότυπο το Αρσάκειο Διδασκαλείο και φρόντισε για την πλήρωση των θέσεων του διδακτικού προσωπικού, οργανώνοντας επιμορφωτικά μαθήματα στη διάρκεια του καλοκαιριού για τις απόφοιτες ώστε αυτές να διαθέτουν το αναγκαίο υπόβαθρο, για να διδάξουν την ελληνική γλώσσα στους ελληνόπαιδες αλλά και σε ξενόφωνα χωριά. Πολύ γρήγορα, με τη σύμπραξη των μαθητριών του, δημιούργησε έναν ξεχωριστό σχολικό κήπο, προσφέροντας και πρακτική γνώση, εμπλούτισε τη σχολική βιβλιοθήκη που λειτούργησε σαν μια κυψέλη δημιουργίας, και οργάνωσε ξεχωριστούς εκπαιδευτικούς περιπάτους. Φρόντισε ακόμη να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον των γονέων για την πορεία των παιδιών τους αλλά και το χώρο του διδακτηρίου, καλώντας τους συχνά και συζητώντας παιδαγωγικά θέματα.

 

 

Ποίημα Κωστή Παλαμά


Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές

Σ?ίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές! 
Κι ότι σ?από?εινε ακό?η στη ζωή σου, 
μην τ? αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου! 
Χτίσ? το παλάτι, δάσκαλε σοφέ! 

Κι αν λίγη δύνα?η ?έσ? το κορ?ί σου ?ένει, 
μην κουρασθείς. Είν? η ψυχή σου ατσαλω?ένη. 
Θέ?ελα βάλε τώρα πιο βαθειά, 
ο πόλε?ος να ?η ?πορεί να τα γκρε?ίσει. 

Σκάψε βαθειά. Τι κι? αν πολλοί σ? έχουνε λησ?ονήσει; 
Θα θυ?ηθούνε κάποτε κι αυτοί 
τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη. 
Υπο?ονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι ...

Το ειλικρινές όμως ενδιαφέρον του για το σχολείο και τις μαθήτριές του φάνηκε κυρίως το 1922, όταν, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ακολούθησε η υπογραφή του πρωτοκόλλου των Μουδανιών το Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς, που όριζε την βαθμιαία αποχώρηση του ελληνικού στρατού και τις προθεσμίες αποχώρησης του ελληνικού πληθυσμού της Ανατολικής Θράκης. Μπορεί κανείς να φανταστεί τον πανικό που επικράτησε και λόγω της γεωγραφικής θέσης των Επιβατών αλλά και του αμιγούς ελληνικού πληθυσμού τους, που γρήγορα κατέστησε την πόλη στόχο των τουρκικών συμμοριών. Κατά την τραγική αυτή συγκυρία, ο Κάστανος έδειξε για άλλη μια φορά το πατριωτικό του ήθος και το υψηλό αίσθημα ευθύνης που τον διακατείχε. Απηύθυνε έκκληση στους κατοίκους, μαζί με τα υπάρχοντά τους να μεταφέρουν κάτι από σχολείο: βιβλία, εποπτικά μέσα, όργανα χημείας. Έθαψε με τη βοήθεια των μαθητριών του πολλές εικόνες από τις εκκλησιές των Επιβατών γιατί ήταν αδύνατον να μεταφερθούν όλες στην Ελλάδα, εφοδίασε τις μαθήτριες του Διδασκαλείου με αποδεικτικά σπουδών και μετέφερε ο ίδιος το Αρχείο των Εκπαιδευτηρίων καθώς και μερικά πολύτιμα βιβλία στην Ελλάδα, συνοδευόμενος από τη γυναίκα του που είχε πρόσφατα γεννήσει την πρώτη τους κόρη.

Επόμενος σταθμός της διδασκαλικής του πορείας στάθηκε η Παλαιά Ορεστιάδα (Καραγάτς), στη δυτική όχθη του Έβρου, στην οποία διηύθυνε το Παρθεναγωγείο που προέκυψε από τη συγχώνευση του Αρχιγένειου και του Ζάππειου Ανώτερου Παρθεναγωγείου της Αδριανούπολης. Και εκεί εργάστηκε ευσυνείδητα, αφού προσπάθησε να ρθει σε επικοινωνία με τις προσφυγικές πια οικογένειες των παλιών του μαθητριών ώστε αυτές να συνεχίσουν τη φοίτησή τους.

Δυστυχώς όμως τον περίμενε ένας νέος ξεριζωμός αφού με τη συνθήκη της Λοζάνης η Παλαιά Ορεστιάδα παραχωρήθηκε στην Τουρκία, και ο Κάστανος βρέθηκε το Σεπτέμβρη του 1923 στην Αλεξανδρούπολη, όπου κατόρθωσε μετά από πολύ αγώνα να ιδρύσει το Διδασκαλείο Θηλέων Θράκης, πρόδρομο της σημερινής Παιδαγωγικής Ακαδημίας της πόλης. Και στην Αλεξανδρούπολη απευθύνθηκε στον προσφυγικό κόσμο, γιατί δεν ήθελε να αποκλειστεί από τη μόρφωση και γι? αυτό το σκοπό μάλιστα ίδρυσε και Οικοτροφείο για τα άπορα κορίτσια, προσφυγοπούλες και μη. Είναι ενδεικτικά όσα κατέθεσε η Αικατερίνη Παπαδοπούλου ? Γιαννικάκη, μαθήτρια του Κάστανου στο Αρχιγένειο Επιβατών, στο Διδασκαλείο της Θράκης και δασκάλα κατόπιν στο Πρότυπο Δημοτικό Σχολείο του Διδασκαλείου της Αλεξανδρούπολης: «Με τα πενιχρά μέσα που προσέφερε το κράτος, ο Θεόδωρος Κάστανος μας μάζεψε, σκορπισμένα πουλιά, θύματα της προσφυγιάς και μας έσωσε. Δεν ήτανε για μας μόνο Διευθυντής, ήτανε ο πατέρας που φρόντιζε για όλα? Άνοιξε ένα φτωχότατο Οικοτροφείο και μας κράτησε εκεί και σπουδάζαμε». Θα ήταν δε παράλειψη να μην τονίσουμε τη σημασία της ίδρυσης του Διδασκαλείου της Θράκης και της αποφοίτησης διδασκαλισσών από αυτό, αφού ο πληθυσμός αυξήθηκε κατακόρυφα με τον ερχομό των προσφύγων και υπήρχε ανάγκη να ιδρυθούν και να επανδρωθούν σχολεία παντού.

 

 

Τραγούδι Πυθαγόρα:

 

Προσφυγιά


Πάνε κι έρχονται καράβια
φορτωμένα προσφυγιά
βάψαν τα πανιά τους μαύρα
τα κατάρτια τους μαβιά

Σε ποια πέτρα σε ποιο χώμα
να ριζώσεις τώρα πια
κι απ? το θάνατο ακόμα
πιο πικρή είσαι προσφυγιά

Πού να βρίσκεται ο πατέρας
ψάχνει η μάνα για παιδιά
μας εσκόρπισε ο αγέρας
σ' άλλη γη σ? άλλη στεριά

Σε ποια πέτρα σε ποιο χώμα
να ριζώσεις τώρα πια
κι απ? το θάνατο ακόμα
πιο πικρή είσαι προσφυγιά

 

Τον Σεπτέμβριο του 1925 τον βρίσκουμε με αναγκαστική μετάθεση στο Μονοτάξιο Διδασκαλείο της Καστοριάς, μιας περιοχής ανεπιθύμητης για τους πολλούς, που ήθελαν να βολεύονται κοντά στα κέντρα εξουσίας. Ο Κάστανος, αν και είχε αξιοζήλευτη επιστημονική κατάρτιση, ποτέ δεν παραπονέθηκε και κυρίως δεν περιφρόνησε τους τόπους που εργάστηκε και τους ανθρώπους τους. Έδειξε ήθος και μεγαλείο ψυχής ακόμη και σε κάποια σπιθαμιαία αναστήματα στο χώρο της εκπαίδευσης που επεδίωξαν να τον βλάψουν με όπλο τη συκοφαντία, στη συνείδηση όμως των μαθητών του έμεινε ένας ιδανικός δάσκαλος. Σταθερή επιδίωξή του στάθηκε εκεί η δημιουργία μιας πλούσιας σχολικής ζωής που δεν θα λειτουργούσε εις βάρος του διδακτικού προγράμματος. Κύριο μέλημά του στάθηκε η καλλιέργεια του εθνικού, κοινωνικού, αισθητικού, θρησκευτικού φρονήματος των μαθητών, μέσω του θεάτρου, της μουσικής και της απαγγελίας. Φρονούσε ο ίδιος, πως με τις εθνικές γιορτές οι ξερές γνώσεις μεταβάλλονταν σε βιώματα και τα ηθικά και πατριωτικά παραγγέλματα σε συναισθήματα που γίνονταν κίνητρα για δράση. Ιστορικές έμειναν και οι θεατρικές παραστάσεις που διοργάνωσε όπως μαρτυρούν δημοσιεύματα του τοπικού τύπου. Δεν ήταν μόνο άρτιο το καλλιτεχνικό τους αποτέλεσμα που ήταν καρπός συλλογικής δουλειάς, μα και το γεγογός ότι τα λιγοστά έσοδα από το συμβολικό εισιτήριο τα διέθετε για κοινωφελείς σκοπούς. Οι παραστάσεις δε και οι συναυλίες δεν δίνονταν μόνο στην πόλη της Καστοριάς, αλλά συχνά δάσκαλος και μαθητές θυσίαζαν τα Σαββατοκύριακά τους, για να βρεθούν στην ύπαιθρο, στα γύρω χωριά και στις κωμοπόλεις. Έτσι παρουσιάζεται στη Φλώρινα και στο Άργος Ορεστικό το κωμειδύλλιο «Καπετάν Γιακουμής», τα έσοδα του οποίου διατίθενται υπέρ της αεροπορικής αμύνης και των νυκτερινών σχολείων της Μακεδονίας. Το 1927 είναι μια ιδιαίτερα δημιουργική χρονιά με πολλές εκδηλώσεις, μ? ένα μεγάλο αφιέρωμα στον παιδαγωγό Ιωάννη Πεσταλότσι και μια μεγάλη προσφορά στην τοπική κοινωνία: 2.000 δραχμές, ποσό σεβαστό την εποχή εκείνη, για την ανέγερση μνημείου προς τιμήν του Παύλου Μελά. Ο Κάστανος είναι αυτός που θα ανασύρει από τη λησμονιά τη θυσία του παλικαριού, θα επισκεφθεί με τους μαθητές του την Στάτιστα και τον τάφο του ήρωα και θα κινητοποιήσει τις αρχές, νομάρχη και μητροπολίτη, να αποδώσουν τις πρέπουσες τιμές στον ήρωα. Αυτή η ίδια πράξη θα προκαλέσει όμως το φθόνο κάποιων παραγόντων ενός τοπικού συλλόγου, που θα ξεκινήσει την κατασυκοφάντηση του Κάστανου. Απτόητος συνέχισε και με δική του πρωτοβουλία στήθηκε στην πόλη και ο ανδριάντας του δημοτικιστή ποιητή Αθανάσιου Χριστόπουλου.

Μια άλλη πτυχή του έργου του που δείχνει το ενδιαφέρον του για την τοπική κοινωνία και τον αγώνα του να εμπλέξει ουσιαστικά το σχολείο με την κοινωνία και αντίστροφα, είναι η καθιέρωση κυριακάτικων διαλέξεων, αρχικά με παιδαγωγικά θέματα και αργότερα κοινωνικά και επιστημονικά για όλους. Η θέση της γυναίκας στη σημερινή εποχή, Η αθανασία της ψυχής, Περί της φθίσεως, Περί μελισσοκομίας, είναι μερικά από τα θέματα που παρουσιάστηκαν.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια άλλη δραστηριότητά του, η δημιουργία του Σχολικού Κήπου. Ο Κάστανος είχε από τα μικρά του χρόνια γνώσεις δενδροκομίας και μελισσοκομίας, κληρονομημένες από το συγγενικό του περιβάλλον. Θεωρούσε πρώτιστο καθήκον του δασκάλου να καλλιεργήσει τις πρακτικές κλίσεις και δεξιότητες των μαθητών του, ενδυναμώνοντας την παρατηρητικότητά τους και την αγάπη τους στη φυσική δημιουργία. Η ενασχόληση με τα λουλούδια και τα δέντρα είναι ένας παράγοντας σωματικής και ψυχικής ισορροπίας για τον Κάστανο, που προσφέρει την απαραίτητη ανάπαυλα στο πνεύμα και κάνει τον άνθρωπο πιο προσγειωμένο και συνάμα ευαίσθητο φέρνοντας τον σε επαφή με τη γη. Την αντίληψη αυτή, έκανε πράξη και κατά τη διάρκεια μαθημάτων στην ύπαιθρο, αφού πίστευε ότι το σχολείο οφείλει να δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να αντιλαμβάνονται τα πράγματα με εποπτικές παραστάσεις, ιδιαίτερα στα φυσιογνωστικά μαθήματα.


Τραγούδι. Στίχοι: Γιώργος Φραντζολάς:

Το θρόισμα του ανέμου

Το θρόισμα του ανέμου όσο αργεί
πνιγόμαστε σ? απύθμενο σκοτάδι
οι κάμποι μας δεν έχουνε σοδειά
και η γνώση μας μουγκά παιδιά γεννάει.

Μα όσοι από ορμή νεανική
την άνοιξη με το αίμα τους πληρώνουν
κι ενώ οι άλλοι νιώθουμε γυμνοί
με μιαν παλιά αγάπη ανταμώνουν.

Σαλπάραν με την αύρα τη λεπτή
τους ραίνουν ανοιξιάτικες σταγόνες
η θάλασσα τους πλένει το κορμί
κι η γη τους στεφανώνει μ? αμπελώνες.

Δεν υπήρχε βέβαια καλύτερη ευκαιρία να πραγματωθεί αυτή η επαφή με τη φύση από τις σχολικές εκδρομές. Τις είδε κι αυτές ως ένα μέσο παιδείας, και προτιμώντας τα γειτονικά χωριά, έφερνε έτσι σε επαφή τους μελλοντικούς δασκάλους με τους χωρικούς, δίνοντας την ευκαιρία να ανταλλάξουν γνώσεις. Πιο εμπειρικές των χωρικών, πιο επιστημονικές και θεωρητικές των μαθητών, που είχαν όμως κοντά τους τον άνθρωπο της πράξης, τον Θεόδωρο Κάστανο, έτοιμο να τις παντρέψει με το καλύτερο αποτέλεσμα. Μ?αυτόν τον τρόπο, τα νεαρά παιδιά έμαθαν να σέβονται τους απλούς ανθρώπους της υπαίθρου και να τους συμπαραστέκονται? κι οι δεύτεροι έμαθαν να βλέπουν μ?εμπιστοσύνη τους μελλοντικούς δασκάλους των παιδιών τους. Με τέτοιους μαθητές που ήξεραν να χρησιμοποιούν εξίσου καλά το μυαλό και τα χέρια τους, ο Κάστανος προσπάθησε να βοηθήσει και τις μη ελληνόφωνες περιοχές της Καστοριάς, υποστηρίζοντας τη διδασκαλία στη ζωντανή γλώσσα του λαού, την απλή δημοτική, σε μια εποχή που πολλοί δάσκαλοι χρησιμοποιούσαν την καθαρεύουσα. Σοφά αντιλήφθηκε ο χαρισματούχος εκείνος δάσκαλος πως μόνο με τη ζωντανή γλώσσα θα μπορούσε το ελληνικό κράτος ν? αγκαλιάσει αυτούς τους πληθυσμούς και να τους πείσει έμπρακτα ότι νοιάζεται γι? αυτούς.

Άξια αναφοράς θεωρούμε πως είναι και η διασωθείσα μαρτυρία ενός μαθητή του Κάστανου στο Διδασκαλείο της Καστοριάς. Ο Ιωάννης Κακαβάς, συνταξιούχος δάσκαλος σε προχωρημένο γήρας, κατέθεσε τα εξής, αναφερόμενος σε μια εκδρομή τους στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων Καστοριάς: «Πηγαίναμε για το μοναστήρι «Άγιοι Ανάργυροι» που κανείς μας δεν τόξερε. Τρεις ώρες ολόκληρες περπατούσαμε μέσα στις όμορφες πρασινάδες του Μάη, που σαν καταπράσινο βελούδο απλωνότανε μπροστά μας, γεμάτο ζωή και ζεστασιά... Φθάσαμε στο λόφο που φαινότανε καλά καλά το πανόραμα του Μοναστηριού? εκεί τρίβαμε τα μάτια μας φοβούμενοι μήπως γινήκαμε θύματα οφθαλμαπάτης. Ο ήλιος έγειρε στη δύση του και σιγά σιγά κρυβότανε στα όμορφα κρυφά παλάτια του? συναθροισθήκαμε όλοι και ψάλλαμε τον εσπερινό ύμνο κοιτάζοντας την υπέρλαμπρη του ήλιου δύση? ένα δάκρυ αρχίζει να δροσίζει το πρόσωπό μας και να κυλά σαν τρεχούμενο ασήμι. Οι καμπάνες χτυπούν χτύπο χαράς χαρμόσυνο για την υποδοχή μας! Πρώτος ο διευθυντής μας και πίσω του εμείς μπαίνουμε στο άγιο εκείνο μοναστήρι με τα σαράντα δυο κελιά του. Στο πρώτο κελί βρίσκουμε τον σεβάσμιο γέροντα που ποτέ δεν θα φύγη απ? το νου μας, να μας περιμένει με γλυκό μειδίαμα στα χείλη? τον χαιρετήσαμε με σεβασμό μα κι αυτός με τον ίδιο σεβασμό μας ευχαρίστησε. Οι καμπάνες χτυπάνε για δεύτερη φορά? μπαίνουμε και μεις στη Μονή για να προσευχηθούμε? το στασίδι του ψάλτη το στόλιζε η όψη του διευθυντή μας ο οποίος και έψαλλε. Ο εσπερινός πήρε τέλος, ασπασθήκαμε τις εικόνες και άρχισε η πρώτη διάλεξη του διευθυντή μας, στρεφόμενη στην αφομοίωση των ξενόφωνων πληθυσμών? αφού τελείωσε η διάλεξη βγήκαμε να απολαύσουμε το χαριτωμένο αυτό τοπίο και την πανώρια καλλονή του τρισάγιου τούτου τόπου. Η μέρα και η νύχτα ανταμώθηκαν πια κι ο καθένας μας τραβήχτηκε στο κελί του για να ησυχάσει γιατί την άλλη μέρα πρωί πρωί αρχίζει η επαγγελματική μας δράση στα γύρω χωριά.»

 

Ποίημα Γιάννη Ρίτσου

Το σβησμένο φανάρι

Θά ?θελ? - λέει- ν? ?φήσω στ?ν καθένα σας α?τ? τ? βλέμμα
το? ?ρεμου θαυμασμο? μπροστ? στ? λιόγερμα. Θά ?θελ? ?κόμη
ν? σ?ς ?φήσω τ? περίλυπο ?κουσμα
τ?ς ?ρημης φων?ς το? ?χθυοπώλη στ? πρωιν? το? ?ουλίου
κα? τ? βόμβο τ?ς μέλισσας μέσα σ? ?να τριαντάφυλλο
? τ? ?ηχο «?χ» μι?ς λευκ?ς πεταλούδας πλάι στ? μ?β λουλούδι.
Περισσότερο ?π? ?λα θά ?θελ? ν? σ?ς ?φήσω τ?ν τρόπο
τ?ς ?λλαγ?ς τ?ν χρωμάτων πρ?ς τ? ?σ?μι κα? τ? ρόδινο
?ταν ? πόρτα κλείνει κα? σκοτεινιάζουν τ? δωμάτια
κι ?στόσο ο? καθρέφτες διατηρο?ν ?νέπαφη
τ?ν ε?κόνα τ?ς θάλασσας, γι? α?τ? γαλανίζουν τ? σεντόνια
στ? μεγάλο γαμήλιο κρεβάτι τ?ν νεκρ?ν. Θά ?θελα ?λλ?
τούτη τ?ν ?ρα μ? πρόλαβε ? ?όρατος,
? Πανταχο? κα? Πάντοτε Παρών, μο? σβησε τ? φανάρι
κα? πι? δ? βλέπω ο?τε ν? δείξω τίποτα κι ο?τε ν? περπατήσω.

Εντυπωσιάζει εδώ η χαρά, ο ενθουσιασμός, η συγκίνηση των μαθητών και η ποιότητα της σχέσης τους με το δάσκαλό τους που τους προσφέρει ευκαιρίες για γνήσια πνευματική ανάταση και καλλιεργεί την πίστη τους με βιωματικό τρόπο μακριά από τυπολατρίες και ηθικισμούς. Ωστόσο, κάποιοι ζηλόφθονοι παράγοντες στο χώρο της παιδείας και της τοπικής αυτοδιοίκησης τον πολεμούν και δεδομένης της πολιτειακής αλλαγής με την επιβολή της δικτατορίας του Πάγκαλου, πετυχαίνουν την απόλυσή του, η οποία όμως ανακαλείται λόγω των σφοδρών αντιδράσεων των μαθητών του και των απλών πολιτών, μεταβαλλόμενη σε δυσμενή μετάθεση στο Καρπενήσι. Χωρίς μνησικακία, εργάζεται και εκεί προσφέροντας το καλύτερο. Παιδιά αγροτικών οικογενειών οι περισσότεροι μαθητές του, δεν έχουν φύγει από τον τόπο τους ως τότε, και αγωνίζεται να διευρύνει τους ορίζοντές τους με την ίδρυση σχολικής βιβλιοθήκης και τη διοργάνωση δύο ξεχωριστών πολυήμερων εκδρομών στα Μετέωρα και στο Άγιον Όρος. Όπως έγραψε κάποιος μαθητής του «Το προσκύνημα στο Άγιον Όρος είχε μεγάλη και ευεργετική επίδραση στο επάγγελμά μας και στην μετέπειτα ζωή μας». Εκεί ο Κάστανος προχωρεί ενθαρρύνοντας τους μαθητές του στην έκδοση σχολικής εφημερίδας και σχολικού περιοδικού με τον τίτλο «Ελπίδες».Τα έσοδα από κάθε είδους εκδήλωση τα διέθεσε με τη σύμφωνη γνώμη όλων στους σεισμοπαθείς της Κορίνθου, η οποία καταστράφηκε από μεγάλο σεισμό το 1928, δίνοντας έτσι το παράδειγμα, για να επιδείξουν και άλλοι φορείς ευαισθησία και ανθρωπιά.

Το Μονοτάξιο όμως Διδασκαλείο του Καρπενησίου καταργήθηκε και το σχολικό έτος 1929-1930 ο Κάστανος τοποθετείται στο Πολυτάξιο Διδασκαλείο της Φλώρινας, έχοντας πάντα δίπλα του ? πρέπει να την αναφέρουμε- την ακούραστη από το 1921 σύζυγό του Μαρία Καλλιμασιά, πάντα έτοιμη να μοιραστεί την έντιμη πτωχεία του άνδρα της και τις τρεις κόρες του. Και εκεί θα συνεχίσει το έργο του συνδέοντας στενά το Διδασκαλείο με τα Δημοτικά Σχολεία της περιοχής. Οργανώνει παιδαγωγωγικές συνεδρίες και αναφέρεται διεξοδικά στους στόχους του: «Τα γράμματα και οι γνώσεις πρέπει να κάνουν τα παιδιά εύρωστα, γερά και με ευγενικές ψυχές, να αποκτήσουν τόλμη για τη ζωή και αυτοπεποίθηση, για να μην τσακίζονται σαν καρυδότσουφλα στην πρώτη τρικυμία της ζωής.» Συνεργάζεται ακόμη με τους πολυπληθείς Συλλόγους της πόλης εμπλουτίζοντας την πολιτιστική της ζωή και ιδρύει στη Φλώρινα τον πρώτο Όμιλο Αντισφαίρισης που πλαισιώθηκε ταχύτατα από επιφανείς Φλωρινιώτες. Δεν ξεχνά και πάλι τα χωριά. Βρίσκεται παντού, για να ψυχαγωγήσει, να ενημερώσει, να δουλέψει με τους χωρικούς. Έλεγε χαρακτηριστικά: «Σ? οποιοδήποτε χωριό, αν ο δάσκαλος δεν κινηθεί, το χωριό τίποτα δεν μπορεί να κάμει μονάχο του. Ο διδάσκαλος πρέπει να έχει την πρωτοβουλίαν. Ο διδάσκαλος είναι το ξυπνητήρι του χωριού, αυτός είναι η Κινητήριος Δύναμις.»

Παρά όμως το σπουδαίο του έργο, θα προστεθούν στη Φλώρινα και άλλοι που θα τον διαβάλλουν και θα τον κατηγορήσουν, θα τον οδηγήσουν στα δικαστήρια για αντεθνική και αθεϊστική δράση ? άκουσον, άκουσον- πικραίνοντάς τον ακόμη περισσότερο. Αν και αθωώθηκε, οι ταλαιπωρίες μιας περιφερόμενης ζωής, ο συνεχής αγώνας και η αγωνία του για ένα πιο ουσιαστικό σχολείο τον οδήγησαν στο τέλος του επίγειου βίου του στις 12 Φεβρουαρίου του 1932. Μετά το θάνατό του ένα κύμα αγάπης από τους μαθητές του και κάποιους παιδαγωγούς που του συμπαραστάθηκαν και εν ζωή, τύλιξε τη μορφή του κι αγωνίστηκε να την κρατήσει ζωντανή στην εκπαιδευτική κοινότητα. Τα τελευταία χρόνια υπό την εμπνευσμένη καθογήδηση ενός ξεχωριστού δασκάλου, του Χρίστου Τσολάκη, εκπονήθηκε μία διδακτορική διατριβή 550 σελίδων αφιερωμένη στον Θεόδωρο Κάστανο. Έτσι είχαμε εμείς σήμερα, τη χαρά και τη συγκίνηση να γνωρίσουμε από κοντά έναν μεγάλο δάσκαλο που γεύτηκε χαρές και πίκρες, δεν εγκατέλειψε όμως μέχρι τέλους τα οράματά του.

 

 

Ποίημα Νικηφόρου Βρεττάκου

 

Σου στήνω μια καλύβα

 

Σο? στήνω μία καλύβα, στο?ς α??νες τ?ν α?ώνων,
?να κ?πο ν? περπατ?ς,?να ρυάκι ν? καθρεφτίζεσαι,
μι? πλούσια πράσινη φραγ? ν? μ?ν σ? βρίσκει ? ?νεμος
πο? βασανίζει το?ς γυμνο?ς - στο?ς α??νες τ?ν α?ώνων!
Σο? στήνω τ? ?ραμά σου πάνω σ? ?λους το?ς λόφους,
ν? σο? φυσάει τ? φόρεμα ? δύση μ? δυ? τριαντάφυλλα,
ν? γέρνει ? ?λιος ?ντίκρυ σου κα? ν? μ? βασιλεύει,
ν? κατεβαίνουν τ? πουλι? ν? πίνουνε στ?ς φο?χτες σου
τ?ν παιδικ?ν ματι?ν μου τ? νερ? - στο?ς α??νες τ?ν α?ώνων!

Στις μέρες μας, που η παιδεία βρίσκεται και πάλι στο τραπέζι των συζητήσεων, καθώς αναζητά την ταυτότητά της σε νέα σχήματα, η μελέτη του παιδαγωγικού και εθνικά αναγεννητικού έργου του Κάστανου   έχει πολλά να μας διδάξει. Τον ακούμε σήμερα μαζί με τους Τρεις Ιεράρχες, τον μπαρμπα- Γιάννη τον Μακρυγιάννη και τον Γέρο του Μοριά, που πολλά δεινά όλοι τους υπέστησαν, να ενώνει τη φωνή του και να μας προτρέπουν όλοι μαζί: «Προχωρείτε, παιδιά, προχωρείτε πάντοτε μπροστά και όλο ψηλά. Ποθήστε τη μόρφωση. Σκλαβωθείτε στα γράμματα. Δοθείτε με επιμονή και πνεύμα μαθητείας στις σπουδές σας. Λαχταράτε να κάνετε κάτι μεγάλο και ηρωικό; Μάθετε να παραμερίζετε τον εαυτό σας και να τον θέτετε στην υπηρεσία των άλλων. Μην περιφρονήσετε ποτέ τον κόπο του εργάτη της γης και του μεροκαματιάρη της πόλης. Δώστε τους ένα χέρι βοηθείας. Οραματίζεσθε μια κοινωνία πιο καλή; Δουλέψτε. Οπλισθείτε με δραστηριότητα κι επιμονή και ζήστε την αγάπη του Χριστού δυνατά, ειλικρινά, μέχρι τέλους».

Χρόνια Πολλά και μεστά ουσιαστικής παιδείας σε όλους!

 


scroll back to top
Τελευταία Ενημέρωση στις Πέμπτη, 16 Φεβρουάριος 2017 05:40
 


Writing