19^η Μαΐου ? Ημέρα Μνήμης της Ποντιακής Γενοκτονίας      

Η γυναίκα στην Ποντιακή Γενοκτονία

     Αφορμή για το παρόν άρθρο στάθηκε η καθιέρωση από το ελληνικό κοινοβούλιο, κατά το έτος 1994, της 19ης Μαΐου ως ημέρας μνήμης της ποντιακής Γενοκτονίας. Πολλά βέβαια έχουν γραφεί και ειπωθεί για τη μεθοδευμένη εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στον Πόντο από τον Κεμάλ και τους Νεότουρκους ,την περίοδο 1916-1923,αξίζει όμως να αναφερθούμε στην παρουσία και τα δεινά της Πόντιας γυναίκας και μητέρας ως ένα χρέος τιμής στις μαρτυρικές γυναίκες του Πόντου.

     Είναι αλήθεια ότι σε περιόδους ταραχών και πολέμων οι γυναίκες και τα παιδιά είναι το πιο ευάλωτο τμήμα του πληθυσμού. Η απουσία των ανδρών καθιστά τις γυναίκες πιο ευπρόσβλητες στη βία στον εκφοβισμό και στην κάθε είδους κακοποίηση. Παραμένουν μοναδικές υπεύθυνες για την επιβίωση των παιδιών τους σε μια περίοδο που είναι αδύναμες να σηκώσουν ένα τέτοιο βάρος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση της ποντιακής Γενοκτονίας φαίνεται πως υπήρξε μια μεθοδευμένη προσπάθεια εξόντωσης του γυναικείου πληθυσμού με ποικίλους τρόπους . Αυτό συμπεραίνει ο μελετητής από τις αναφορές των ξένων Προξένων και Πρέσβεων, από τις ανταποκρίσεις των ξένων; εφημερίδων και τις καταγραφές της Μαύρης Βίβλου που συνέταξε το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Κάθε μορφή βίας φαίνεται πως εφαρμόστηκε αρπαγή γυναικών και εγκλεισμός στα χαρέμια, βίαιοι εξισλαμισμοί ,εκτοπισμοί, βιασμοί, σφαγή εγκύων γυναικών, βίαιη αρπαγή βρεφών και μεταφορά σε τουρκικές οικογένειες.

     Διαβάζουμε λοιπόν στη Μαύρη Βίβλο:" Κατά μήνα Νοέμβριον 1916 και κατά διαταγήν του διοικητού Ασάφ, εξεκενώθησαν εντός τριών ωρών δια της βίας τα χωρία Βάλγδανα και Τρουπτσή χωρίς να επιτραπεί εις τους κατοίκους να παραλάβουν τι των απολύτως αναγκαίων. Η Σοφία Ασλανίδου, χήρα και μητέρα έξι τέκνων, αντιστάσα εις την διαταγήν, εσφάγη θηριωδώς ενώπιον των τέκνων της. Η σύζυγος Στεφάνου Τζεντεμή εβιάσθη ενώπιον του συζύγου της , οδηγηθείσα έπειτα εις το χαρέμιον του Ταπάνογλου Ασήμ.Την αυτήν οικτράν τύχην υπέστησαν ηΣοφία Καραμόγλου και η Ανατολή Δερμιτζόγλου, η δε Παρθένα Τουμανίδου εννοήσασα την τύχην η οποία ανέμενεν αυτήν ερρίφθη εις τον ποταμόν Λύκον και επνίγη". Στις 20 Ιανουαρίου 1917 ο πρέσβης της Αυστρίας Παλλαβιτσίνι διαμαρτύρεται για τις φρικαλεότητες που συμβαίνουν στον Πόντο και σε συνάντηση με το Μέγα Βεζύρη αποσπά την υπόσχεση ότι θα σταματήσουν τα ανοσιουργήματα κατά των γυναικοπαίδων, χωρίς φυσικά να την τηρήσει. Η εφημερίδα REVEIL στο φύλλο της 27^ης Ιουνίου 1921 έγραφε για τους εκτοπισμένους από την περιοχή της Μπάφρας ότι 340 γυναικόπαιδα συγκεντρώθηκαν στο χωριό Ατά και τα έδωσαν φωτιά.

     Στις 28-11-1921, ο Γάλλος ύπατος αρμοστής στην Πόλη Pell? υπέβαλλε στο Γάλλο πρωθυπουργό Briand έγγραφο με μαρτυρίες για τα δεινά των Ελλήνων της Σαμψούντας. Μας πληροφορεί λοιπόν ότι στο Αμερικανικό νοσοκομείο της πόλης αυτής νοσηλεύονταν 40 κοριτσάκια ηλικίας 6-12 ετών, όλα βιασθέντα βάρβαρα από τους Τούρκους .Δυο μέρες πριν ,στις 26 Νοεμβρίου το Οικουμενικό Πατριαρχείο επέδωσε έντονη διαμαρτυρία στην Κοινωνία των Εθνών και στην Κεμαλική κυβέρνηση, που αναφέρεται στα γεγονότα της Κάβζας όπου Τούρκοι στρατιώτες, αφού ομαδικά βίασαν Ελληνίδες που απέκλεισαν σ? έναν λουτρώνα, τις έρριξαν κατόπιν στον κλίβανο και βρήκαν εκεί οικτρό θάνατο Αλλά και στα Αρχεία των ΥΠΕΞ υπάρχουν αναφορές σε τέτοια εγκλήματα. Ένα έγγραφο με συντάκτη έναν Τούρκο αξιωματούχο, τον Δζεμάλ Νουζχέτ μας πληροφορεί :" Αι εξ χιλιάδες των Ελλήνων κατοίκων της Μπάφρας αποκλεισθέντες εντός των εκκλησιών?παρέδωσαν εις το πυρ και εντός αυτών εκάησαν όλοι γέροντες, άνδρες, γυναίκες και παιδία και ουδείς εσώθη".

   Σε άλλο αρχειακό υλικό καταγράφεται η τύχη των Ελλήνων δεκαέξι χωριών που βρίσκονταν στην περιφέρεια της ιστορικής Μονής Βαζελώνος.1200 από αυτούς βρήκαν καταφύγιο σ? ένα σπήλαιο στο χωριό Κουνάκα και όπως διαβάζουμε: "Οι εν τω σπηλαίω Κουνάκας κρυβέντες, αναγκασθέντες εκ πείνης, μετά συνθηκολόγησιν παρεδόθησαν. Εκ τούτων ,είκοσι εξ γυναίκες και νεάνιδες διερχόμεναι την επί του ποταμού παρά του χωρίου γέφυραν, έρριψαν εαυτάς εις το ρεύμα και παρά τας προσπαθείας των άλλων προς σωτηρίαν των, επνίγησαν".

   Αυτή η κατάσταση βέβαια, γρήγορα οδήγησε στην οργάνωση ενός αντάρτικου κινήματος για να προστατευτεί και ο άμαχος πληθυσμός που έβρισκε καταφύγιο στις χαράδρες και στα σπήλαια των άγριων βουνών του Πόντου. Μέσα στα σπήλαια αυτά οι γυναίκες έγραψαν με το αίμα της καρδιάς τους την ιστορία της φυλής τους. Και δεν είναι τα γραφόμενα σχήμα λόγου, αφού εκεί ,σ? ένα σπήλαιο στα βουνά της Σάντας όπου είχαν καταφύγει γυναικόπαιδα και αντάρτες ,περικυκλωμένοι από τον τουρκικό στρατό, επτά γυναίκες παρέδωσαν τα βρέφη τους στο θάνατο για να μην προδώσει το κλάμα τους την ομάδα. Καταλαβαίνει κανείς τον πόνο και την οδύνη των γυναικών αυτών που τις συνόδευσε σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους, τις πληγές της ψυχής που ποτέ δεν έκλεισαν. Οι γυναίκες της Σάντας όμως δεν έχασαν το κουράγιο τους .

     Γράφει γι αυτές ο Κ. Παπαμιχαλόπουλος: " Και αι Σανταίαι γυναίκες φημίζονται ως συνεταί ,ανδρείαι και εργατικαί. Κατά την απουσίαν των ανδρών τους αυταί φροντίζουσι περί πάντων εν τω οίκω και ταις έξω εργασίαις φορούσι δε αυταί εν ώρα ανάγκης τα όπλα των ανδρών προς φύλαξιν της τιμής αυτών και προς υπεράσπισιν και άμυναν της οικογενειακής περιουσίας". Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό που διηγήθηκε ο Χ. Σιδηρόπουλος, όταν παιδί τότε κλείστηκε με 300 γυναικόπαιδα μέσα στο σχολείο της Κρώμνης και παραδίδει ο Δ. Ψαθάς στο βιβλίο του Γη του Πόντου.

«Η πόρτα του σχολείου ήταν κλεισμένη γι ασφάλεια των γυναικών, και αργά μετά τα μεσάνυχτα ακούστηκε μια φωνή να καλεί μια γυναίκα τη Σιονάρα. Πετάχτηκε επάνω η Σιονάρα.

- Ποιος είσαι;

Αν ήρθες για καλό ν?ανοίξω ,αλλιώς να φύγεις, απάντησε η αντρογυναίκα.

-Δεν είμαι μοναχός , έχω και ουρά, είπε ο παπάς

Η Σιονάρα κατάλαβε ότι έξω βρισκόταν Τούρκοι, έτοιμοι ν? αρπάξουν τα κορίτσια και χωρίς να χάσει καιρό κάλεσε όλες τις Σανταίες να οπλιστούν με ό,τι βρισκόταν μέσα στο σχολείο-ξύλα, σιδερικά, καρεκλοπόδαρα- κι έτσι παρατάχτηκαν πίσω από την πόρτα. Στο μεταξύ οι Τούρκοι έδειραν μέχρι λιποθυμίας τον παπά γιατί κατάλαβαν ότι ειδοποίησε τις γυναίκες  κι ύστερα βάλθηκαν να σπάσουν την πόρτα. Γρήγορα η πόρτα υποχώρησε κι ώρμησαν μέσα στον αυλόγυρο του σχολείου οι τζανταρμάδες, όπου όμως τους υποδέχτηκαν τα καρεκλοπόδαρα και τα σιδερικά των γυναικών, που χτυπούσαν με μανία όποιον έμπαινε .Ουρλιάζοντας πέσαν καταγής οι πρώτοι ,ενώ οι άλλοι τρομαγμένοι κάναν πίσω βλαστημώντας, μέσα σ? ένα πανδαιμόνιο φωνών του πλήθους των γυναικοπαίδων.

-Αλλάχ, Αλλάχ, μούγκριζαν οι τραυματισμένοι, σκοτώνουν τούτες οι αντρογυναίκες των Σανταίων! Με τη φασαρία και το κακό που έγινε έτρεξαν οι αξιωματικοί κι έτσι σώθηκαν οι κοπέλες από την ατίμωση. Ευτυχώς υπήρχαν και κάποιοι καλόκαρδοι αξιωματικοί που συμπονούσαν τα γυναικόπαιδα για την τραγωδία της εξορίας και τους λέγαν λόγια παρηγοριάς, άλλοι όμως εξακολουθούσαν να δέρνουν αλύπητα όσους τολμούσαν να διαμαρτυρηθούν. Μια γυναίκα γέννησε στο δρόμο, θάψαν αμέσως το παιδί της και προχώρησαν».

       Θα ήταν όμως παράλειψη, αν δεν αναφερόμασταν στα μικρά κορίτσια και τις γυναίκες που λόγω των συνθηκών αποκόπηκαν από την εθνική και θρησκευτική ομάδα στην οποία ανήκαν και έχασαν έτσι την ταυτότητα τους. Τραγικές ιστορίες ήρθαν στο φως μέσα από τις σελίδες κάποιων βιβλίων που αποτελούν και προσωπικές εξομολογήσεις. Καταρχήν το βιβλίο του Πόντιου διδασκάλου Γεωργίου Ανδρεάδη "Ταμάμα" στο οποίο εξιστορεί τη ζωή της Ταμάμα μέσα σε μια μουσουλμανική οικογένεια   από τα παιδικά της χρόνια ως την αποκάλυψη της ταυτότητας της ,τη συνάντηση με τις αδελφές της στην Ελλάδα και το θάνατό της .Η Ταμάμα αναπαύεται σήμερα στη γη της Τουρκίας με λίγο χώμα πάνω στον τάφο της από την Παναγία Σουμελά του Βερμίου. Εκεί, ο τότε ηγούμενος και νυν μητροπολίτης Δράμας Παύλος Αποστολίδης έψαλε τη νεκρώσιμη ακολουθία για την Ταμάμα που δεν παντρεύτηκε και κράτησε κρυφή την πίστη και την καταγωγή της. Άλλη μια τραγική ιστορία ήρθε στο φως με το βιβλίο της Thea Malo "Ούτε το όνομά μου". Η ποντιακής καταγωγής από τη μητέρα και ασσυριακής από τον πατέρα, συγγραφέας αφηγείται την ιστορία της μητέρας της, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα την ιστορία της οικογένειας και της φυλής της. Μετά από πολλές οδυνηρές εμπειρίες βρίσκεται στην Αμερική και κει οι αναμνήσεις ξυπνούν και τα ερωτήματα πληθαίνουν. Μένει στο τέλος μια αίσθηση πικρίας για τη μεγάλη απώλεια όπως δηλώνεται και στον τίτλο του βιβλίου, παρά την επιστροφή στη γενέθλια γη και την προσπάθεια να ενώσει το κομμένο νήμα.

       Ύστερα απ? όλα αυτά ,εύλογα γεννιέται ένας προβληματισμός για τους στόχους αυτής της πολιτικής ενάντια στις γυναίκες. Κι αυτός ο προβληματισμός γίνεται πιο έντονος, αν λάβουμε υπόψη τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία ανά τους αιώνες. Μπορεί δηλαδή η γυναικεία παρουσία να ήταν αγνοημένη στον Πόντο και αλλού , η γυναίκα όμως δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί τον πυρήνα της οικογένειας και του έθνους ολόκληρου. Και στις πιο δύσκολες συνθήκες επιτελούσε μια σημαντική λειτουργία: ήταν ο άτυπος ,πλην ο πολύ ισχυρός φορέας μετάδοσης αξιών, ηθών, εθίμων, της ίδιας της ιστορίας. Αυτό πιθανόν πολέμησαν και πολεμούν οι κάθε λογής διώκτες που στρέφονται κατά των γυναικών. Στην εποχή μας βέβαια, δεν είναι ανάγκη να υιοθετηθούν τέτοιες τακτικές γιατί ο καταναλωτισμός κα ο ευδαιμονισμός έχουν αλώσει τη ζωή μας και ιδίως οι γυναίκες έχουμε παραιτηθεί από τον ουσιαστικό αυτό ρόλο. Είναι όμως απαραίτητο σήμερα που επιχειρείται με ποικίλους τρόπους μια γενοκτονία της μνήμης να πρωτοστατήσουμε στον αγώνα για τη δικαίωση των γυναικών αυτών που τίμησαν το φύλο τους και έδωσαν ένα μάθημα εθνικής και γυναικείας αξιοπρέπειας.

                                           Ας είναι αιωνία η μνήμη τους!

Βιβλιογραφία

Ο ηρωικός Πόντος Στάθη Πελαγίδη Εκδόσεις Τζιαμπίρης Πυραμίδα

Γη του Πόντου Δημήτρη Ψαθά Εκδόσεις Μαρή

Πόντιοι ? Δικαίωμα στη μνήμη Μιχ. Χαραλαμπίδη, Κων. Φωτιάδη Εκδόσεις Ηρόδοτος

Ταμάμα Γ. Ανδρεάδη Εκδόσεις Γόρδιος

Ούτε το όνομά μου Thea Halo Εκδόσεις Γκοβόστης