Ξενοφώντος «Ελληνικά»

Βιβλίο 2. Κεφ. 1. §28-29

Η συντριπτική ήττα των Αθηναίων

Διδακτικοί στόχοι

Να κατανοήσουμε σε ποιους λόγους οφείλεται η πλήρης επιτυχία του Λυσάνδρου και η νίκη των Σπαρτιατών.

Να αντιληφθούμε το βασικό σφάλμα των Αθηναίων και τις συνέπειες αυτής τους της ήττας.

Να ερμηνεύσουμε τη στάση του Κόνωνα.

Λεξιλόγιο Γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις

Σημ. Λεκτικοί τύποι που έχουν απαντηθεί σε προηγούμενες ενότητες δεν ξαναδίνονται.

τήν ταχίστην: επίθ. θηλ.γέν., υπερθετ. βαθ. με επιρρηματική σημασία=όσο το δυνατόν πιο γρήγορα

συμπαρ?ει: γ΄εν. Παρτ. του ρ. συμπάρειμι ή συμπαρέρχομαι=συμπορεύομαι, πηγαίνω μαζί

τόν ?πίπλουν: σύνθετο συνηρημένο ουσιαστ. αρσεν. γέν. της β΄κλ. του ουσ. ? ?πίπλους=η  ναυτική επίθεση, η εχθρική κίνηση στη θάλασσα

βοηθ? κατά κράτος  ε?ς τάς να?ς: τρέχω αμέσως στα πλοία

?,? μονόκροτος, το μονόκροτον: Τριγενές και δικατάληκτο επίθετο της β΄κλ.=το πλοίο που έχει μια σειρά κωπηλάτες

?, ? δίκροτος, το δίκροτον: Ομοίως. Το πλοίο  που έχει δύο σειρές κωπηλάτες.

Σκαρίφημα της διάταξης των κωπηλατών και των κουπιών
όπως φαίνονται από το πλάι: 1=θαλαμίτες, 2= ζυγίτες, 3= θρανίτες

Στην περίοδο Διασκεδασμένων δέ?κεναί, έχουμε το φαινόμενο της επιμεριστικής παράθεσης. Αυτός ο τύπος της παράθεσης απαντάται όταν προηγείται επιμεριστική αντωνυμία ή περιεκτική λέξη ή άλλη πληθυντικού αριθμού και ακολουθεί επιμερισμός ομοειδών προσώπων ή πραγμάτων που περιέχονται σ? αυτές τις λέξεις. Έτσι μια γενική έννοια επιμερίζεται στα μέρη από τα οποία αποτελείται, αλλά όχι πάντοτε και στον ίδιο αριθμό.

Συνήθεις επιμεριστικές παραθέσεις είναι: ? μέν?? δέ, ?λλος ??λλοθεν, πολλοί μέν ?πολλοί δέ, ?καστος.

?θρόαι: Ονομ. πληθ., θηλ.γέν.του επιθ. της β΄κλ.? ?θρόος, ? ?θρόα, το ?θρόον Το επίθετο είναι σύνθετο από το αθροιστικό α και το ουσιαστικό θρόος ?θρο?ς=πλήθος

συνέλεξεν:γ΄εν. Αορ. Οριστ. του ρ. συλλέγω, συνέλεγον, συλλέξω, συνέλεξα, συνείλοχα, συνειλόχειν· συλλέγομαι, συνελεγόμην, συλλέξομαι & συλλεχθήσομαι, συνελεξάμην & συνελέχθην & συνελέγην, συνείλεγμαι, συνειλέγμην

?φυγον:γ΄πληθ. Αορ. β΄ Οριστ. του ρ. φεύγω, ?φευγον, φεύξομαι & φευξο?μαι, ?φυγον, πέφευγα, ?πεφεύγειν

τά τειχύδρια: αιτ. πληθ. του ουδετ. υποκοριστ. ουσιαστ. το τειχύδριον της β΄κλ.

?γνω: γ΄εν. Αορ. β΄Οριστ. του ρ. γιγνώσκω, ?γίγνωσκον, γνώσομαι, ?γνων, ?γνωκα, ?γνώκειν· γιγνώσκομαι, ?γιγνωσκόμην, γνωσθήσομαι, ?γνώσθην, ?γνωσμαι, ?γνώσμην

διεφθαρμένα:μτχ. Παρκ. Μέσης  φων., αιτ. πληθ. ουδετ. γέν., του ρ. φθείρομαι, ?φθειρόμην, φθερο?μαι & φθαρήσομαι, ?φθάρην, ?φθαρμαι & ?φθορα, ?φθάρμην & ?φθόρειν

κατασχών:μτχ β΄Αορ. του ρ. κατέχω=προσορμίζομαι (ναυτ. όρος)

τήν  ?κραν: αιτ. εν. του θηλ. ουσ. της α΄κλίσης ? ?κρα=το ακρωτήριο

α?τόθεν: τοπικό επίρρημα

το ?στίον: το πανί του καραβιού

Γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο διήγημα «Πεντάρφανος»: Μέ τήν ?μφιλύκην τ?ς ?σπέρας ε?χεν ?δε? ? Πάπος, πέραν ?κε?, ?νοικτά, ε?ς τό πέλαγος, ?να πρ?γμα ?σάν φελλόν, ?σάν κέλυφος καρυδίου, νά παραδαίρνη καί νά κατέρχεται ε?ς τόν ?φρόν τ?ν κυμάτων. Λευκόν ?στίον ?χι, ?λλά μα?ρον πρ?γμα, ?ς μίαν κηλίδα. ?στερον ?πυκνώθη ? ?μφιλύκη καί ?γεινε νύξ.

τά γεγονότα: ουσιαστικοποιημένη μτχ. Πρκ.,αιτ. πληθ. ουδετ. γέν. του ρ. γίγνομαι, ?γιγνόμην, γενήσομαι & γενηθήσομαι, ?γενόμην & ?γενήθην, γέγονα & γεγένημαι, ?γεγόνειν & ?γεγενήμην

Λίγα πρόσθετα σχόλια

Στην ενότητά μας μνημονεύεται ο Αθηναίος στρατηγός Κόνωνας που είναι ο μόνος ο οποίος αντιλαμβάνεται την αιφνιδιαστική επίθεση των Σπαρτιατών και σπεύδει να απομακρυνθεί με το πλοίο του και άλλα επτά, κατευθυνόμενος στην Κύπρο. Ο Κόνων ήταν Αθηναίος στρατηγός που έζησε τον 5ο και τις αρχές του 4ου αιώνα και πήρε την αρχηγία του ναυτικού της Αθήνας το 406 π.Χ. Μετά την ήττα της Αθήνας κατέφυγε στην αυλή του Κύπριου βασιλιά Ευαγόρα, όπου μελετούσε τον τρόπο που θα εκδικηθεί τους Σπαρτιάτες και θα βοηθήσει την πατρίδα του να γίνει πάλι δυνατή. Γι' αυτό έγινε ναύαρχος των Περσών (το 396 π.Χ.) και πολέμησε τους Σπαρτιάτες. Στην αρχή νικήθηκε, αλλά μετά συμμάχησε και με τους Ρόδιους και διέλυσε την ηγεμονία των Σπαρτιατών στη θάλασσα. Συγκεκριμένα η έκβαση του πολέμου κρίθηκε με τη νίκη του Κόνωνος το 394 π.Χ.στη ναυμαχία της Κνίδου. Η σπαρτιατική κυριαρχία στη μικρασιατική παραλία κατέρρευσε. Ο Κόνων έδωσε στις μικρασιατικές πόλεις αυτονομία και οι περισσότερες από αυτές προσχώρησαν στους Πέρσες ενώ ο ίδιος αμείφθηκε από τον Πέρση μονάρχη με 50 τάλαντα. Το 393 π.Χ. επέστρεψε στην Αθήνα, όπου οι Αθηναίοι τον τίμησαν, αλλά αργότερα οι Σπαρτιάτες συμμάχησαν με τους Πέρσες και οι τελευταίοι φυλάκισαν τον Κόνωνα που αργότερα πέθανε.

Η «Πάραλος», που επίσης αποχώρησε από τον τόπο της ναυμαχίας, ήταν μια από τις δυο αρχικές ιερές Αθηναϊκές τριήρεις (η άλλη ήταν η «Σαλαμινία» που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Η λέξη είναι  σύνθετη από την πρόθεση παρά + ?λς(=θάλασσα) και σημαίνει παραθαλάσσιος, παράλιος. Όλοι όσοι επέβαιναν στην «Πάραλο», κυβερνήτης, πλήρωμα και θεωροί ή άλλοι επιβάτες, ήταν ελεύθεροι Αθηναίοι πολίτες και ονομάζονταν πάραλοι ή παραλίτες και κατά τον Θουκυδίδη (8, 73.5) ήταν μόνο δημοκρατικών φρονημάτων και αποστρέφονταν την ολιγαρχία.

Αφιέρωμα με παράσταση της Παράλου

Ο Ευαγόρας ήταν Έλληνας βασιλιάς της αρχαίας Σαλαμίνας στην Κύπρο (410 - 374 π.χ.). Η οικογένεια του βασίλευε στη Σαλαμίνα από την εποχή του Τεύκρου, ιδρυτή και πρώτου βασιλιά της πόλης. Σ?αυτόν κατέφυγε ο Κόνων και με τη βοήθειά του νίκησε τους Σπαρτιάτες στη ναυμαχία της Κνίδου το 394 π.Χ. Οι Αθηναίοι τίμησαν τον Ευαγόρα για την προσφορά του στήνοντας ανδριάντα στην αγορά της πόλης. Κατά τον Ισοκράτη, ο Ευαγόρας ήταν ένα πρότυπο ηγεμόνα, του οποίου στόχος ήταν να προωθήσει την ευημερία του κράτους και των υπηκόων του από την καλλιέργεια του ελληνικού πολιτισμού.

Αργυρός στατήρας που κόπηκε επί Ευαγόρα Α΄ στη Σαλαμίνα.
Φυλάσσεται στο Βρετανικό μουσείο

Ομοίωμα τριήρους νεώς

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Με τη σύμπραξη ποιων δυνάμεων  προσήλθε στη ναυμαχία των Αιγός Ποταμών ο Λύσανδρος;

2. Υπήρξε ουσιαστικά σύγκρουση ναυτικών δυνάμεων στους Αιγός Ποταμούς; Σε ποια κατάσταση βρίσκονταν τα αθηναϊκά πλοία και τα πληρώματά τους;

3. Πόσο σημαντικό ήταν για τους Αθηναίους και πόσο αναμενόμενο για σας το αποτέλεσμα της ναυμαχίας στους Αιγός Ποταμούς;

4. Ποια ήταν η τύχη των αθηναϊκών πλοίων και των πληρωμάτων τους;  Προσέξτε ιδιαίτερα τη χρήση του ρήματος συνέλεξεν και τη χροιά του λόγου στο σημείο αυτό, παρατηρώντας και την εικόνα που ακολουθεί.

Παράσταση σε δυτικό χειρόγραφο

5. Σε ποιους λόγους αποδίδετε συνολικά την ήττα των Αθηναίων και τη νίκη των Σπαρτιατών;

6. Ποιες ήταν οι κινήσεις και οι ενέργειες του Κόνωνα (ιδιαίτερα η αφαίρεση των μεγάλων ιστίων από τα πλοία του Λυσάνδρου) και που αποσκοπούσαν; Γιατί κατευθύνθηκε στην Κύπρο και στο βασιλιά Ευαγόρα; Να αποτιμήσετε τη στάση του.

7. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση από τις εκδοχές που σας δίνονται:

Ο Κόνων έφυγε από τον τόπο της ναυμαχίας γιατί

α. έσπευσε να καλέσει βοήθεια από σύμμαχες περιοχές της Αθήνας

β. οι Αθηναίοι στρατηγοί του είχαν αναθέσει μυστική αποστολή

γ. ενδιαφέρθηκε για την προσωπική του σωτηρία και τη σωτηρία των πλοίων που ήταν επανδρωμένα

δ. απομακρύνθηκε για να ανασυντάξει τις δυνάμεις του

8. Προς τα πού και γιατί έπλευσε η Πάραλος;

9. Πως αποδίδονται από τον ιστορικό οι ξαφνικές και γρήγορες κινήσεις των Σπαρτιατών και η σύγχυση των Αθηναίων στην § 28 και πως οι σκέψεις του Κόνωνα στην § 29;

10. Να αξιολογήσετε την αφηγηματική ικανότητα και την περιγραφική δύναμη του Ξενοφώντα.

11. Υποθέστε ότι είστε πολεμικοί ανταποκριτές και πρέπει να καλύψετε τα γεγονότα της ναυμαχίας. Να συντάξετε ένα σχετικό ρεπορτάζ με πληροφοριακό ύφος για την εφημερίδα που εργάζεστε.

12. Υποθέστε ότι ανήκετε στο πλήρωμα του πλοίου του Κόνωνα και απομακρύνεστε από τους Αιγός Ποταμούς με κατεύθυνση την Κύπρο. Τι θα γράφατε στο ημερολόγιο καταστρώματος   και τι  στο προσωπικό σας ημερολόγιο;

Το προσωπικό ημερολόγιο διαφοροποιείται από το υπηρεσιακό που επιβάλλεται να γράφεται σε ορισμένους χώρους εργασίας με τη μορφή πεπραγμένων ή ημερήσιων συμβάντων. Το προσωπικό ημερολόγιο είναι μία καταγραφή εσωτερικών καταστάσεων, κρίσεων, προβληματισμών και γεγονότων που βρίσκονται στον αντιληπτικό ορίζοντα του γράφοντος και από τη δική του οπτική γωνία.

Βιολέττας Δαραδήμου Πεζός Λόγος Εκδ. Ελληνικά Γράμματα

Και μια άλλη εκδοχή για το ημερολόγιο από το Γιώργο Σεφέρη:

Ημερολόγιο δεν είναι διόλου όλες οι στιγμές μας, μήτε η πεμπτουσία της ζωής μας, αλλά το σημάδι, σχεδόν τυχαίο, μιας οποιασδήποτε στιγμής, κάθε τόσο και όχι πάντα της σπουδαιότερης.

                                                                                             Μέρες Γ΄, 3 Μάρτη 1940

13. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές θεωρείτε πως έχουν τα παραπάνω ημερολόγια ως προς το περιεχόμενο, τη γλώσσα και το ύφος;

Ασκήσεις συντακτικού

1.Να  αναγνωρίσετε το σχήμα λόγου στη φράση: τά μεγάλα τ?ν Λυσάνδρου νε?ν ?στία.

2.Να αναγνωρίσετε και να αιτιολογήσετε τη συντακτική λειτουργία των ?ρων: πλε?ν,Διεσκεδασμένων, πάσας,ε?ς τάς ?θήνας, ?παγγελο?σα.

Ασκήσεις Γραμματικής

1.Να αναγνωρίσετε και να αντικαταστήσετε εγκλιτικά τους τύπους:

2. Να αναγνωρίσετε τους ονοματικούς τύπους  πλήρεις και μεγάλα και να τα κλίνετε στο συγκριτικό βαθμό του θηλυκού γένους.

Λεξιλογικές ασκήσεις

1. Να σχηματίσετε προτάσεις με τις λέξεις που σας δίνονται και να βρείτε με ποιες λέξεις του κειμένου μας συγγενεύουν ετυμολογικά: νεοσύλλεκτος, δίλημμα, αφθαρσία, θρόισμα, ανδρείκελο.

2.τειχύδρια:Το ουσιαστικό αυτό είναι υποκοριστικό του ουδετέρου ουσιαστικού της γ΄κλίσης  τό τε?χος. Να δώσετε τα υποκοριστικά των ουσιαστικών: άλσος, ναός, δάσος δένδρο, είδος.