Ξενοφώντος «Ελληνικά»

Βιβλίο 2. Κεφ. 1. &20-21

Οι κινήσεις του αθηναϊκού στόλου

Λεξιλόγιο Γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις

κατά πόδας: εμπρόθετη έκφραση με επιρρηματική σημασία=από κοντά

? πούς, το? ποδός γ΄κλ. το πόδι

?ρμίσαντο: γ΄πληθ. Αορ. Οριστ. του ρ. ?ρμίζομαι=αγκυροβολώ. Ο Μέλλων του ρήματος αυτού είναι συνηρημένος (?ρμιο?μαι) σύμφωνα με τον κανόνα:

 Τα υπερδισύλλαβα ρήματα σε ?ίζω σχηματίζουν Μέλλοντα σε -ι? (-ιο?μαι) που κλίνεται κατά το ποι? -ποιο?μαι.

ναυσίν: δοτ. πληθ. του μεταπλαστού ουσιαστικού ? να?ς τ?ς νεώς. Μεταπλαστά λέγονται τα ουσιαστικά που κλίνονται κατά μία κλίση, αλλά το θέμα τους μεταβάλλεται σε ορισμένες πτώσεις.

?γδοήκοντα καί ?κατόν: εκατόν ογδόντα -απόλυτο αριθμητικό

Τρόποι εκφοράς  αριθμητικών

α. Ο μικρότερος πριν το μεγαλύτερο με το σύνδεσμο και ανάμεσά τους

β. το αντίστροφο

γ. το ίδιο χωρίς σύνδεσμο

Αριθμοί σύνθετοι από δεκάδες και το ?κτώ ή το ?ννέα   εκφέρονται περιφραστικά με την αφαίρεση μιας ή δύο μονάδων από την αμέσως επόμενη δεκάδα +τη μετοχή Ενεστώτα του ρ. δέω=χρειάζομαι, έχω έλλειψη. Π.χ. Δυο?ν δέοντα ε?κοσι τάλαντα (δεκαοκτώ τάλαντα).

?ντα?θα:τοπικό επίρρημα=εδώ ακριβώς

Οι παραγωγικές καταλήξεις -θι, -σι -ου δηλώνουν τη στάση (όπως και τα ?δ?, ?κε?, ?ντα?θα, ?νδον κ.λπ.), π.χ. ?λλοθι, α?τόθι, ?θήνησι, ?λυμπίασι, ο?κοι· οι παραγωγικές καταλήξεις -θεν και -όθεν δηλώνουν την από τόπου κίνηση, π.χ. ?κε?θεν, ο?κοθεν, ?λλοθεν, ?μφοτέρωθεν, ?νωθεν, ?κατέρωθεν· οι παραγωγικές καταλήξεις -ω, -σε, -δε, -ζε δηλώνουν την κίνηση προς τόπο, π.χ. ?νω, κάτω, ?σω, πόρρω, ο?καδε, ?θήναζε· η κατάληξη -? δηλώνει τη διαμέσου κίνηση και έχει ως αφετηρία μια δοτική (?λλ?, ?κείν?).

?ριστοποιουμένοις:μτχ Ενεστ., αρσεν. γέν., δοτ. πληθ. του ρ. ?ριστοποιο?μαι=γευματίζω

α?το?ς: δοτ. πληθ., αρσεν. γέν. της επαναληπτικής αντωνυμίας α?τός, α?τή, α?τό.

?γγέλλεται: γ΄ενικ. Οριστ. Ενεστ. του ρ. ?γγέλλομαι, ?γγελλόμην, ?γγελο?μαι & ?γγελθήσομαι, ?γγειλάμην & ?γγέλθην, ?γγελμαι, ?γγέλμην.

?πισιτισάμενοι : μτχ. Ενεστ., αρσεν. γέν., Ονομ. πληθ. του ?πισιτίζομαι=εφοδιάζομαι με τρόφιμα.

?ντίον: από το ?πίθετο της β΄κλ. ?ντίος -ία ?ίον 1. αυτός που τοποθετείται απέναντι, μπροστά σε κπ. ή κτ. |για τόπο |με γεν. |με δοτ. 2. ενάντιος, αντίπαλος, αντίθετος, ανάποδος |μτφ. |αυτός που έρχεται απέναντι, βαδίζει σε αντίθετη κατεύθυνση |με ρήμα κίνησης |με δοτ. |αυτός που βαδίζει εναντίον κπ., ο επιτιθέμενος |με γεν. |με δοτ. Β. |?ντίον, ?ντία ως πρόθεση με γεν.=κατενώπιον, απέναντι |σε αντίθεση με... |με λεκτικό ρήμα |μπροστά από, προς την κατεύθυνση |με ρήμα κίνησης |εναντίον |ΕΠΙΡΡΗΜΑ απέναντι, μπροστά, αντίθετα |φρ. ?ντ?ον η?δα=απάντησε, αποκρίθηκε.

διε?χε: Παρτ. γ΄εν. του ρ. διέχω=απέχω ?χω, ε?χον, ?ξω & σχήσω, ?σχον (σχ?), ?σχηκα, ?σχήκειν

ταύτ?: δοτ. με επιρρηματική σημασία=εκεί

σταδίους:αιτ. πληθ.του ετερόκλ. ουσιαστ. το στάδιον της β΄κλ. , πληθ.:ο? στάδιοι

Λίγα πρόσθετα σχόλια στα σχόλια του βιβλίου

• Από την ιστορική αφήγηση διαπιστώνεται η αλαζονική συμπεριφορά των Αθηναίων, οι οποίοι σπεύδουν να αναμετρηθούν με το Λύσανδρο για να νικήσουν, ίσως στηριγμένοι στο πλήθος των πλοίων τους (180) ή και στην προηγούμενή τους νίκη (Αργινούσες  406π.Χ).. Τολμούν μάλιστα να πλησιάσουν 15 στάδια από αυτόν, στην περιοχή των Αιγός ποταμών, απέναντι από τη Λάμψακο. Η χρήση των ρημάτων σε αόριστο καθώς και των προσδιορισμών αποδεικνύουν την αφηγηματική ικανότητα του Ξενοφώντα ενώ ο παρατατικός της κατακλείδας τη διάρκεια και ένταση της προετοιμασίας των Αθηναίων.
• Στην ενότητά μας απαντάμε  κάποια άγνωστα ίσως τοπωνύμια.

Χερρόνησος ονομαζόταν η Θρακική  χερσόνησος πιο ψηλά από τον Ελλήσποντο που περιλάμβανε και τα παράλια της Χαλκιδικής.

Χάρτης της αρχαίας Θράκης

?λαιο?ς ονομαζόταν η πόλη που βρισκόταν στην είσοδο του Ελλησπόντου, στην ευρωπαϊκή παραλία. Εκεί αγκυροβόλησαν οι Αθηναίοι και πληροφορήθηκαν όσα είχαν συμβεί στη Λάμψακο.

Η Σηστός ήταν αρχαία ελληνική πόλη της Χερσονήσου της Καλλίπολης κοντά στο στενότερο σημείο του Ελλησπόντου, ακριβώς απέναντι από την ασιατική πόλη Άβυδο. Στην αρχαιότητα αποτελούσε σημαντικό εμπορικό κέντρο (λιμένας) διακινουμένων προϊόντων από Μεσογειακές χώρες προς Εύξεινο και αντίστροφα αλλά και βασικό πέρασμα (Πέραμα) από την ευρωπαϊκή ακτή στην ασιατική και αντίστροφα.

Ο? Α?γός ποταμοί ήταν ένα μικρό χωριό και όρμος στη Χερσόνησο της Θράκης απέναντι από τη Λάμψακο. Πολλοί ιστορικοί έχουν προσπαθήσει να πιστοποιήσουν ποια ακριβώς ήταν η θέση των Αιγός ποταμών ως παραλιακής περιοχής, αλλά και κυριολεκτικά ως ποταμών. Πιστεύουν ότι υπήρχαν πράγματι ποταμοί -τουλάχιστον δύο- που οι ροές τους σχημάτιζαν κοντά στις εκβολές τους το σχήμα κεράτων.

• να?ς (μακρά) ή τριήρης: μακρόστενο πολεμικό πλοίο, με τρεις σειρές συνήθως κουπιά, που είχε ευελιξία και ταχύτητα. Οι τριήρεις διακρίνονταν σε ταχείας, τα κυρίως πολεμικά πλοία, και σε στρατιώτιδας/οπλιταγωγούς ή ιππηγούς/ιππαγωγούς, ανάλογα με το φορτίο τους. Φυσικά υπήρχαν και εμπορικά πλοία (?λκάς, στρογγύλη να?ς...)

• Για τους αρχαίους Έλληνες τα γεύματα της ημέρας ήταν τρία στον αριθμό. Το πρώτο από αυτά (?κρατισμός) αποτελούσε κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί (?κρατος), συνοδευόμενο από σύκα ή ελιές. Το δεύτερο (?ριστον) λάμβανε χώρα το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα^. Το τρίτο (δε?πνον), το οποίο ήταν και το σημαντικότερο της ημέρας, σε γενικές γραμμές καταναλωνόταν αφού η νύχτα είχε πλέον πέσει. Σε αυτά μπορεί να προστεθεί ένα επιπλέον ελαφρύ γεύμα (?σπέρισμα) αργά το απόγευμα. Τέλος το ?ριστόδειπνον ήταν ένα κανονικό γεύμα που μπορούσε να σερβιριστεί αργά το απόγευμα στη θέση του δείπνου.

• Το στάδιο ήταν μονάδα μέτρησης μήκους την οποία χρησιμοποιούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες, ίση με το μήκος ενός αθλητικού σταδίου (600 πόδια) και που αντιστοιχούσε σε μήκος 185,15 μέτρων.

Το μήκος του σταδίου, του οποίου βασική μονάδα ήταν ο «πούς», διέφερε από τόπο σε τόπο (Πόλη-Κράτος). Για παράδειγμα το στάδιο της αρχαίας Ολυμπίας ήταν 192,27 μ., αυτό της αρχαίας Επιδαύρου 181,08 μ., των Δελφών 177,55 μ., ενώ αυτό που χρησιμοποιήθηκε αργότερα για τη μέτρηση αποστάσεων ήταν 177,40 μ. Άρα το πλάτος του Ελλήσποντου ήταν περίπου 2775 μ.

Φύλλο εργασίας

1.Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους τύπους που ζητούνται:

2. ?νήχθησαν: Να αναγνωρίσετε γραμματικά τον τύπο και να τον αντικαταστήσετε εγκλιτικά.

3.Να συμπληρώσετε τους τύπους του ουσιαστικού που λείπουν:

Ενικός Αριθμός                             Πληθυντικός αριθμός               

Ον. ?  να?ς                                   Ον. α?  

Γεν. τ?ς                                        Γεν. τ?ν

Δοτ. τ?                                         Δοτ. τα?ς ναυσίν                          

Αιτ. τήν να?ν                               Αιτ. τάς να?ς                               

Κλητ. ?                                       Κλητ. ?

4.Να διακρίνετε την ορθότητα ή μη των παρακάτω προτάσεων, σημειώνοντας Σ ή Λ και να διορθώσετε τα εσφαλμένα:

 α) πλέοντες: είναι χρονική μετοχή

β) α?το?ς: είναι αντικείμενο  στο ρ. ?γγέλλεται

γ) ναυσίν: είναι δοτική του τρόπου

δ) Αιγός: είναι γενική κτητική στο ουσ. ποταμούς

ε) σταδίους: είναι αντικείμενο στο ρ. διε?χε

5. Να εντοπίσετε τους τοπικούς και χρονικούς προσδιορισμούς της ενότητας και να τους χαρακτηρίσετε συντακτικά.

6.Προσέξτε τους ρηματικούς τύπους ?ριστοποιουμένοις, ?πισιτισάμενοι και ?δειπνοποιο?ντο, που σχετίζονται με τις ενέργειες  των Αθηναίων από τη στιγμή της άφιξής τους στη Θρακική Χερσόνησο. Τις θεωρείτε αναγκαίες και γιατί;

Θυμηθείτε και συνδέστε την αναφορά σας με  τους σολωμικούς στίχους από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους και το Β΄  Σχεδίασμα στο απόσπασμα ΄Ακρα του τάφου σιωπή: ?Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει. "Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω `γώ στο χέρι; Οπού συ μου `γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει.

7. Να διακρίνετε την ορθότητα ή μη των παρακάτω προτάσεων:

α. Οι Αθηναίοι διέθεταν ναυτική δύναμη  80 πλοίων, γι?αυτό φοβούνταν να αναμετρηθούν με τους Σπαρτιάτες.

β. Οι Αθηναίοι γευμάτισαν στον Ελαιούντα.

γ. Το γεγονός της πολιορκίας της Λαμψάκου, που κοινοποιήθηκε στους Αθηναίους ενόσω βρίσκονταν στη Σηστό, προκάλεσε μεγάλο φόβο και αναταραχή στις τάξεις  τους.

δ. Η απόσταση της ευρωπαϊκής από την ασιατική πλευρά του Ελλησπόντου ήταν η μικρότερη από τη Σηστό.

8. Να προσέξετε τον κυρίαρχο ρηματικό χρόνο με τον οποίο ο Ξενοφών αποδίδει τις ενέργειες των Αθηναίων. Τι μαρτυρεί η χρήση του; Σχολιάστε επίσης τη διπλή χρήση του επιρρήματος ε?θύς που συνοδεύει αντίστοιχες ενέργειές τους.

9. Ο στόλος των Αθηναίων αποτελείται από 180 πλοία. Σας φαίνεται ικανός  ο αριθμός αυτός, για να εξασφαλίσει τη νίκη τους; Από τις ενέργειές τους, καταλαβαίνετε αν οι Αθηναίοι βασίζονται σ?αυτόν;

10. Να γράψετε τα επίθετα που σχετίζονται ετυμολογικά από τους ρηματικούς τύπους που σας δίνονται, και να γράψετε τι δηλώνουν οι καταλήξεις τους: ?νήχθησαν, ?πισιτισάμενοι, ?πλευσαν, διε?χε.

11. Να συμπληρώσετε  τα κενά  με το κατάλληλο ομόρριζο του ρ.?γγέλλεται. (προεξαγγελτικός, αναγγελία, ευαγγελιστής, Επαγγελία, Αρχάγγελος, παραγγέλλω, διάγγελμα, προαναγγελθείς, εξαγγέλλω, αγγελία)

1.Το ????..του πρωθυπουργού τις κρίσιμες εκείνες στιγμές συγκίνησε το πανελλήνιο.

2.Η ????..  της γέννησης του εγγονού του έφτασε λίγο μετά το θάνατό του.

3.Κοιμήσου και ?????.   στην Πόλη τα προικιά σου

   στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα χρυσαφικά σου.

4.Η κυβέρνηση εντός των ημερών  ?????.. νέα μέτρα για την προστασία των ευπαθών κοινωνικών ομάδων.

5. Η παράθεση που προτάσσεται και χαρακτηρίζει το περιεχόμενο μιας ολόκληρης πρότασης λέγεται    ???????..

6. Ο  ?????..   Ιωάννης φέρει την προσωνυμία Θεολόγος.

7. Ο τόπος μας είναι ένας μικρός παράδεισος? αληθινή Γη της ????..

8. Το  «Χρονικόν ενός  ????????   θανάτου» είναι μια πολυδιαβασμένη νουβέλα  του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες.

9. Στις εφημερίδες καταχωρούνται καθημερινά μικρές   ????..

10. Η αυτοβιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη έχει τον τίτλο «Οι δρόμοι του ?????..».

12. Στην ενότητά μας συναντήσαμε το τοπωνύμιο ?λαιο?ντας. Και στο νομό μας, το νομό Καβάλας,  απαντάμε χωριά με τα ονόματα Πλατανότοπος, Ελαιοχώρι, Μυρτόφυτο, Αμυγδαλεώνας, Λεύκη,  Καρυά. Με τι λοιπόν μπορεί  σχετίζεται η ονοματοδοσία των τόπων, στην αρχαιότητα και σήμερα;

Ελαιώνας την άνοιξη