Κώστα Καρυωτάκη «Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα?»

Ο ποιητής

http://logotexnika-epikaira.blogspot.gr/2009/02/blog-post_16.html

Ο Κώστας Καρυωτάκης

Λίγα λόγια για την ποίηση του Καρυωτάκη

Τα ποιήματα ή τα γράμματα και τις τέχνες στη ζωή τη δικιά του ο Καρυωτάκης δεν τα ξεχώρισε ποτέ από τη σάρκα και το αίμα του, καταπώς μας βεβαιώνει  με μια από τις υποθήκες του:

όταν οι άνθρωποι διαφιλονικούν
τη σάρκα σου και το αίμα,

και τη σταδιοδρομία του την οραματίζεται με μια παράλληλα εμβληματική προμετωπίδα:

Τη σάρκα, το αίμα θα βάλω
σε σχήμα βιβλίου μεγάλο.

Την αποστολή του την πήρε πάντα στα σοβαρά και την τελευταία συνοφρυωμένη εντολή που αφήνει στον ποιητή, τόσο στον τόνο όσο και στην προσταχτική έγκλιση που χρησιμοποιεί, τη βλέπω να διαιωνίζει κάτι από την πνευματική αυστηρότητα του Κάλβου ή του Σολωμού:

Σε βάραθρο πέφτοντας αγριωπό
κράτησε σκήπτρο και λύρα.

Όλοι οι δρόμοι που οδηγούν από τον Παλαμά ή το Σικελιανό και τους minores  του δημοτικισμού στο Σεφέρη και στον ελεύθερο στίχο περνούν από τον Καρυωτάκη. Δεν υπάρχει άλλο διάβα. Ο Καρυωτάκης βρέθηκε στο δισταύρι που χωρίζει τη νεότερη παράδοση από την παλιά και που ενώνει την παλιά παράδοση με τη νεότερη. Με του Καρυωτάκη τα Ελεγεία και Σάτιρες(1927) δεν έχει ακόμα τελειώσει η μια και δεν έχει αρχίσει ακόμα η άλλη. Μαζί του μπαίνομε στο επίκεντρο μιας διαμάχης. Στα χέρια του η παλιά παράδοση κομματιάζεται και τα mempra dijecta της σκορπίζονται στους ανέμους που θα μεταφέρουν το σπόρο για την καινούρια ανθοφορία. Η ποιητική σημασία του είναι ταυτόχρονα καταλυτική και σπερματική. Και επειδή οι νεότεροι θα γυρίζουν πάντα, είτε για να αντλούν από την παλιά παράδοση (θετικά) είτε για να την αντισκόφτουν (αρνητικά) να τη σβήσουν από το χάρτη, η ποιητική σημασία του Καρυωτάκη, όχι μοναχά θα απομένει σταθερή, αλλά κάθε φορά θα ανανεώνεται ανάλογα με τις αναδρομές ή τις επιδρομές αυτές των νεότερων.

Και άλλοι γνώριζαν ?πριν και μετά τον Καρυωτάκη-όσα γνώριζε αυτός, κανένας όμως από όλους τους άλλους δεν αφομοίωσε με την ποιητική ιδιοφυΐα του Καρυωτάκη τα διδάγματα της τέχνης του το σύντομο μα σύντονο  διάστημα που την υπηρέτησε, και δεν προσάρμοσε τα διδάγματα αυτά τόσο γόνιμα στις ανάγκες της προσωδίας μας εκείνη τη στιγμή. Τα όσα πέταξε και τα όσα κράτησε στη δουλειά του τα πέταξε και τα κράτησε με αλάθευτο αισθητήριο.

                                     Ζήσιμου Λορεντζάτου «Ο  Καρυωτάκης» Εκδ. Δόμος» , 1988

Όπου υπάρχει γλωσσικό ζήτημα ο Πήγασος δύσκολο να απομείνει πάντα ανεπίληπτος  γλωσσικά. Στα χάμουρα της ποιητικής γλώσσας  του ο Καρυωτάκης κρεμάει μερικά κουδούνια της καθαρεύουσας-σύμφυτα και όχι προγραμματισμένα, όπως: η «δρόσος», η «ποίησις», η «φύσις», η νεότης», η «σκέψις», η «πεδιάς», η «δικαίωσις», η ικανοποίησις», η «καθιέρωσις», η «άποψις»-που τα χρησιμοποιεί σταθερά ως το τέλος της σύντομης ζωής του (και όχι μοναχά στην ποίηση) από μια διάθεση, θα έλεγε κανένας, να μην υποχωρήσει σε τίποτα που να αλλοιώνει γενικότερα την ιδιαιτερότητα της προσωπικότητάς του, όπως την καταλαβαίνει αυτός, έστω ακόμα και σε κάποιο από τα παραμικρότερα τερτίπια της?

Ο Καρυωτάκης αλαφροπατάει πάνω στην ελληνική γλώσσα χωρίς να παίρνει ποτέ τον κατήφορο ποιητικά.

                                                                                                              ο.π. σελ.21, 23

Μοναχά ο Τέλλος Άγρας είχε το θάρρος να ομολογήσει τι χρωστούσαν στου Καρυωτάκη το σπουδαστήριο πολλοί από τους ερχόμενους, αλλά και από τους απερχόμενους Έλληνες ποιητές: «Αυτός  ερχόταν, μόνος του, απ?αλλού. Ερχόταν αργά, από δρόμο δικό του», ή «Κι έξαφνα στα 1927, με την τρίτη και τελευταία του ποιητική συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες, μας εξεπέρασεν όλους, αμέσως και εξακολουθητικά! Έγινεν αμέσως maitre».

                                                                                                                      ο.π.σελ.24                     

Ο Καρυωτάκης προετοιμάζει το λεγόμενο ελεύθερο στίχο και οδηγάει με το έργο του- ιστορικά και στιχουργικά-στο δημιουργικό αντάμωμα του ποιητικού και του πεζού λόγου, στη δύσκολη αυτή ζεύξη, τόσων παραδοσιακά ανόμοιων και συχνά αντίμαχων στοιχείων, που χαρακτηρίζει την ποίηση στις μέρες μας.

                                                                                                                      ο.π.σελ. 29

Όσο για τις μεταφράσεις του Καρυωτάκη δεν ξεχωρίζουν από τα ποιήματα του Καρυωτάκη. Αυτός είναι, στοχάζομαι, ο μεγαλύτερος έπαινος. Από τις καλύτερες ελληνικές μεταφράσεις, τα ποιήματα που μεταφράζει από τους ξένους μοιάζουν σχεδόν σα να είναι δικά του και να τα παίρνει πίσω με τη μετάφραση.

                                                                                                                 ο.π.σελ. 34-35

Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα?
διαβάζει: Σαββίδης Γ. Π

Γιάννη Τσαρούχη Άγγελος ραίνει τριαντάφυλλα

Το ποίημα εντάσσεται στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες» (1927), που αποτελείται από δύο θεματικές ενότητες, όπως διαφαίνεται και στον τίτλο. Η πρώτη περιλαμβάνει τρεις επιμέρους ενότητες: την Πρώτη Σειρά με 21 ποιήματα, τη Δεύτερη Σειρά με 13 ποιήματα και την Ηρωική Τριλογία με 3. Το ποίημά μας τεχνοτροπικά και θεματικά ανήκει στην Πρώτη Σειρά.

Θέματα για συζήτηση

1. Να σχολιάσετε τον τίτλο του ποιήματος.

2. Να εντοπίσετε τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του ποιήματος, που αποδεικνύουν ότι ο ποιητής ταλαντεύεται ανάμεσα στην παραδοσιακή και στη μοντέρνα ποίηση.

3. Να κάνετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με τη γλώσσα του Καρυωτάκη.

4. Να εντοπίσετε επιδράσεις του ρομαντισμού και του συμβολισμού στο ποίημα. Ποιο είναι το κύριο σύμβολο του ποιήματος και τι δηλώνει;

5. Τι είδους αφήγηση έχουμε στο ποίημα;

6. Πως επιδρά το εξωτερικό περιβάλλον στην ψυχική διάθεση του ποιητή; Ποιες αισθήσεις του κινητοποιούνται και συμμετέχουν στη βίωση αυτής της ιδανικής στιγμής;

7. Ποιος είναι ο αντίκτυπος αυτής της συναισθησίας; Να σχολιάσετε το επίθετο αιφνίδια που αποδίδεται στην καλοσύνη.

8. Να εντοπίσετε σημεία στα οποία διακρίνετε μια λεπτή ειρωνεία.

9. Να προσέξετε τους καταληκτικούς στίχους της α΄ στροφής. Πως ερμηνεύετε την ομολογία του ποιητή; Συμπορεύονται γι? αυτόν η ποίηση και η ζωή; Ποια είναι η δική σας γνώμη;

10. Ποια αλλαγή συντελείται στη β΄στροφή και με τι σχετίζεται;

11. Ποιος είναι ο τόνος της β΄ στροφής και με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνεται;

12. Θα χαρακτηρίζατε το ποίημα απαισιόδοξο; Γιατί;

Μερικές αναγκαίες επισημάνσεις

Ως προς τη μορφή, είναι εμφανές ότι το ποίημα κινείται ανάμεσα  στην παραδοσιακή και τη νεοτερική ποίηση. Αποτελείται  από δύο άνισες στροφές, εκ των οποίων η α΄ έχει 12 στίχους και η β΄ 6. Άνισο είναι και το ποιητικό ανάπτυγμα, ο αριθμός δηλαδή των συλλαβών κατά στίχο είναι άνισος. Είναι επίσης συχνοί οι διασκελισμοί και η ομοιοκαταληξία είναι άτακτη. Όλα αυτά σε συνδυασμό με τη νοηματική ρευστότητα και την εκφραστική τόλμη τοποθετούν τον νεοσυμβολιστή  Καρυωτάκη στο μεταίχμιο παράδοσης και μοντερνισμού.

Το ποίημα έχει κειμενικό τίτλο, έναν αυτούσιο δηλαδή στίχο του, που είναι και το κύριο σύμβολό του. Η δέσμη από τριαντάφυλλα συμβολίζει το ερωτικό πάθος, το πάθος για τη ζωή. Ο εξωτερικός λοιπόν κόσμος προβάλλει την εσωτερική πραγματικότητα του ποιητή. Η παρομοίωση αυτή εισάγει μία υπερρεαλιστική εικόνα με πρωταγωνιστές τη σελήνη και τον ποιητή.

Ο ποιητής-αφηγητής ξεκινά τοποθετώντας τον εαυτό του στο εξωτερικό περιβάλλον και σ?έναν συγκεκριμένο χρόνο απορρίπτοντας τη σχέση αυτή,   θέτοντας κατόπιν κάποιους υπαρξιακούς προβληματισμούς και επιστρέφοντας τελικά στον εαυτό του.

Στο ποίημα είναι κυρίαρχη η ψυχική διάθεση του ποιητή που φαίνεται να οπισθοχωρεί ήδη από το τέλος της α΄στροφής, όταν παραδέχεται πως η ποίηση είναι βάρος. Συνεχίζει έτσι και στη β΄στροφή με μια εικόνα αδυναμίας, ακινησίας και με πολλά ερωτηματικά που δηλώνουν την άγνοια για το μέλλον και την απαισιοδοξία του.

Στην ΕT1, το 2009 προβλήθηκε σε σκηνοθεσία Τάσου Ψαρρά η δραματική σειρά Καρυωτάκης, που αναφέρεται στη ζωή του ποιητή και τη σχέση του με την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη, ζωντανεύοντας παράλληλα τις ταραγμένες δεκαετίες του 1910 και 1920  στην Ελλάδα. Η σειρά απέσπασε εκείνη τη χρονιά τέσσερα τηλεοπτικά βραβεία:

Καλύτερης Ελληνικής Δραματικής Σειράς
Α΄ Ανδρικού Δραματικού Ρόλου
Καλύτερης Φωτογραφίας Ελληνικής Παραγωγής
Καλύτερης Σκηνογραφίας Ελληνικής Παραγωγής

Επεισόδια της σειράς στο Youtube:

1.   http://www.youtube.com/watch?v=tkEDYA-3bbA
2.   http://www.youtube.com/watch?v=S_83gxmFjpk
3.   http://www.youtube.com/watch?v=8CR90tcgjPo
4.   http://www.youtube.com/watch?v=4zdAuPC46Go
5.   http://www.youtube.com/watch?v=1Vdwg4Ki-rk
6.   http://www.youtube.com/watch?v=8XDVDjJSQLg
7.   http://www.youtube.com/watch?v=TEpiyzpG9KI
8.   http://www.youtube.com/watch?v=D4GowTP5RZg
9.   http://www.youtube.com/watch?v=5hpFcdMP0QI
10.   http://www.youtube.com/watch?v=s0DzpotKUYY
11.   http://www.youtube.com/watch?v=q4m_pUcZy8k
12.   http://www.youtube.com/watch?v=xd2dNTLMFMI
13.   http://www.youtube.com/watch?v=q4m_pUcZy8k
14.   http://www.youtube.com/watch?v=H6sY3oPYdeY
15.   http://www.youtube.com/watch?v=IoYd2ta9ZkY
16.   http://www.youtube.com/watch?v=LgzLVQ1WAw8
17.   http://www.youtube.com/watch?v=6XLpXRyarlY
18.   http://www.youtube.com/watch?v=IwG9veIVKOQ
19.   http://www.youtube.com/watch?v=kRgF9x8-DI8
20.   http://www.youtube.com/watch?v=ZibxRUOpSCA