Βυζαντινά μνημεία του τόπου μας

Εργασίες μαθητών Β1

Η Παναγία Κοσμοσώτειρα στον Έβρο

Σε ένα λοφίσκο της πάλαι ποτέ βυζαντινής κωμοπόλεως Βήρας, σήμ. Φέρες, βρίσκεται ο βυζαντινός Ναός του 12ου αιώνος αφιερωμένος στην Παναγία την Κοσμοσώτειρα. Ο Ναός σήμερα αποτελεί Ενοριακό Ναό της κωμοπόλεως και κέντρο του ομωνύμου Ιδρύματος των απανταχού Θρακών. Ο Ναός αποτελεί το Καθολικό της πάλαι ποτέ Ιεράς Μονής Παναγίας Κοσμοσώτειρας Βήρας, που ιδρύθηκε από τον σεβαστοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό το 1151/52, δίπλα στο δρόμο που οδηγούσε από την Τραϊανούπολη στην Κωνσταντινούπολη.. Σήμερα από όλο το συγκρότημα των οικοδομημάτων της Μονής σώζεται μόνο ο Ναός της Κοσμοσώτειρας, τμήμα των τειχών και των πύργων. Η πανήγυρις του Ναού τελείται κάθε χρόνο πανδήμως στις 15 Αυγούστου και έχει καθιερωθεί ως το Παγκόσμιο Προσκύνημα των Θρακών.

Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού είναι σταυροειδής με τρούλο, σε μια σπανιότατη παραλλαγή του δικιονίου. Τα κιονόκρανα του ναού παρουσιάζουν πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο και στη ΝΑ γωνία του ναού υπάρχει εντοιχισμένο κεραμικό κόσμημα με θέμα τον αετό.

                                                                                      Από το εσωτερικό του ναού

Οι εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του Ναού από ορισμένο ύψος και πάνω, καθώς και οι επιφάνειες των θόλων καλυπτόταν από τοιχογραφίες, που οι Τούρκοι είχαν καλύψει με σοβά.. Γενικά οι μορφές των τοιχογραφιών παρουσιάζονται πλατειές με στρογγυλά πρόσωπα και με απλή φωτοσκίαση, εμφανίζουν υπερβολικό ρεαλισμό, κάτι που δεν χαρακτηρίζει συνήθως τις βυζαντινές αγιογραφίες. Κατά το Φώτη Κόντογλου οι τοιχογραφίες της Κοσμοσώτειρας διακρίνονται από πολύ ?λαϊκό πνεύμα?. 

Η Παναγία η Κοσμοσώτειρα λέγεται και Αγία Σοφία γιατί οι τεχνίτες που την κατασκεύασαν, είχαν ως πρότυπο το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας.

Αξιόλογο οπτικοακουστικό υλικό για τη Μονή Κοσμοσώτειρας υπάρχει στη διεύθυνση:http://www.youtube.com/watch?v=f7RlnDBJmxk

                                                                                                  Αδαμάκης Ελευθέριος

Τα δίδυμα τείχη του Διδυμοτείχου

Ανάμεσα στους δυο βράχους που την προσδιορίζουν ιστορικά, τον Καλέ στο δυτικό άκρο και την Αγία Πέτρα στο νοτιοανατολικό, απλώνεται αμφιθεατρικά η σημερινή πόλη του Διδυμοτείχου.

?Στην πόλη αυτή δεν μπαίνεις σαν ρομαντικός ταξιδευτής. Πρέπει να μπαίνεις προσκυνητής για τα τότε και για τα τωρινά?. Νιώθεις την ιστορία να περνά από μπροστά σου  όταν αντικρίζεις τα κάστρα της δεύτερης πρωτεύουσας του Βυζαντίου. Μια άλλη εποχή μεγαλείου, γέννησης αυτοκρατόρων, πολέμων και ερώτων ξεδιπλώνεται μπροστά σου.

Η πλέον παραδεκτή εκδοχή είναι ότι η πόλη ονομάστηκε Διδυμότειχο από το ?Δίδυμο τείχος? το οποίο βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του κάστρου, επειδή το κάστρο είναι διπλό..

Το κάστρο συνολικά έχει μήκος γύρω στα 1300 μέτρα και κάθε 30-80 μέτρα έχει πύργους για ενίσχυσή του. Οι πύργοι συνολικά στο αριθμό είναι 25 με αρκετούς από αυτούς σε καλή κατάσταση. Το κάστρο έχει συνολικά τρεις πύλες.
-Μία προς το νότιο τμήμα, η πύλη του ενδότατου κάστρου
-Μία στην βόρεια πλευρά του κάστρου, πάλι εσωτερική πύλη.   
-Και μια πύλη στην πλευρά της πόλης που ονομάζετε και πύλη των ανακτόρων ή Σαραϊόπορτακαι οδηγεί στο εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης. Η παράδοση μάλιστα θέλει να κλείνει αυτή η πύλη, με κήρυκα προερχόμενο από το χωριό Καπουτζή (Θυρέα) που καλούσε τον κόσμο να μπει πριν κλείσει η πύλη. Αυτό συνεχιζόταν μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα όπου και κατεδαφίστηκαν οι πύλες.

Μέσα στο κάστρο και σε καλή κατάσταση διατηρείτε ο Μπαρουτχανές, η πυριτιδαποθήκη δηλαδή του κάστρου. Επίσης μέσα στο κάστρο υπάρχει ο πύργος «Ταραπχανές» με εσωτερική λιθόκτιστη σκάλα όπου οδηγούσε σε δωμάτιο με εσωτερική διαρρύθμιση 2-3 δωματίων, όπου και εικάζεται ότι γινόταν κοπή νομισμάτων.

Το κάστρο των Διδύμων Τειχών, συνοδεύεται με θρύλους, όπως αυτός με τις Σαράντα Κάμαρες, που βρίσκονται σε δαιδαλώδη διάταξη μέσα στον βράχο πάνω στον οποίο είναι κτισμένο το κάστρο. Στην πραγματικότητα, το κάστρο διαθέτει δεκάδες λαξευτών σπηλαίων, που χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες ή δεξαμενές νερού ή καταφύγια.

Μέσα στο κάστρο να δείτε και ναΐσκους της βυζαντινής περιόδου, όπως της Αγίας Αικατερίνης και τον ναΐσκο που βρίσκεται λαξευμένος στον βράχο πίσω από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου.

Αλίνι Παρασκευή

Το Κάστρο του Πυθίου στον Έβρο

Το Κάστρο του Πυθίου βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, το οποίο απέχει 16 χλμ βορειοανατολικά από το Διδυμότειχο. Σύμφωνα με τον ιστορικό Νικηφόρο Γρηγορά ιδρύθηκε από τον Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό (1341-1355) με σκοπό να αποτελέσει το προσωπικό του καταφύγιο στις επιχειρήσεις που διεξήγαγε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου που ξέσπασε ανάμεσα σ? αυτόν και το νόμιμο διάδοχο Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο. Η ίδρυση του τοποθετείται στα 1330-1340. Δεν γνώρισε όμως μεγάλη διάρκεια. Ήταν από τα πρώτα κάστρα που υπέκυψαν στις επιχειρήσεις των Οθωμανών Τούρκων κατά την προέλασή τους προς τη Θράκη. Μετά τον παροπλισμό του αναπτύχθηκε γύρω ένας οικισμός, γνωστός με το όνομα Καλελί Μπουργκάζ, ο οποίος βρισκόταν σε παρακλάδι του δρόμου από την Αδριανούπολη προς το Διδυμότειχο. Κατά τους χρόνους της επανάστασης το χωριό έγινε γνωστό διότι εδώ ετάφη ο πατριάρχης Κύριλλος ΣΤ΄, ο οποίος απαγχονίστηκε στην Αδριανούπολη το 1821.

Το κάστρο του Πυθίου

Το συγκρότημα, το οποίο αποτελεί έξοχο δείγμα ύστερης βυζαντινής στρατιωτικής αρχιτεκτονικής και αποτελείται από έναν κεντρικό τριώροφο πύργο με τέσσερις χώρους σε κάθε όροφο που χρησίμευε ως κατοικία, ένα μικρότερο πύργο με καθαρά αμυντικό χαρακτήρα, το μεταπύργιό τους με την κεντρική πύλη και τον οχυρωματικό περίβολο.

Το φρούριο του Πυθίου, αν και δεν σώζει παρά μέρος μόνο του αρχικού του μεγέθους, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με τη μεγαλοπρέπεια, τη δύναμη και το ανάστημα των κτιριακών του όγκων. Κατατάσσεται στα πρωτοπόρα έργα της φρουριακής βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Δεν είναι μόνο ένα απλό στρατιωτικό αμυντικό έργο αλλά και μια μνημειώδης εγκατάσταση αυτοκράτορα.

                                                                   Καραμανλίδου Πηνελόπη

Το κάστρο του Παλαιοχωρίου

Σύμφωνα με την παράδοση το Κάστρο του Παλαιοχωρίου κτίστηκε για πρώτη φορά από τον Μέγα Αλέξανδρο, και είχε σαν σκοπό την διαφύλαξη των μεταλλείων χρυσού και αργύρου της περιοχής. Ωστόσο τα οικοδομήματα που διατηρούνται μέχρι σήμερα ανήκουν στη Βυζαντινή εποχή, όταν ο βυζαντινός στρατηγός Αλέξιος Βρανάς οχύρωσε και πάλι το λόφο γύρω στο 1185. Η τελευταία μάχη από τους υπερασπιστές του κάστρου δόθηκε κάπου στα 1383, όταν οι Οθωμανοί προσάρτησαν και αυτό το μικρό κομμάτι γης στην αχανή αυτοκρατορία τους και συνδέθηκε με το όνομα μιας βυζαντινής αρχοντοπούλας, της  Μαρούλας  Παλαιολογίνας. Κατά την παράδοση, η Μαρούλα μήνες αντιστάθηκε στην πολιορκία του Γαζή Εβρενός, προσμένοντας μάταια βοήθεια από τον άρχοντα των Σερρών, που ήταν συγγενής της. Όταν πλέον δεν υπήρχε ελπίδα και πριν πατήσουν το κάστρο οι εχθροί, έπεσε από τα τείχη για να γλυτώσει την ατίμωση. Η λαϊκή Μούσα έκανε τραγούδι τη θυσία της Μαρούλας και μια παραλλαγή του με τον τίτλο «Το κάστρο της Μαριώς», στην οποία το κάστρο πέφτει με τέχνασμα, ακολουθεί:

Σ?όλα τα κάστρα πήγα, σ?όλα γύρισα,

σαν της Μαριώς το κάστρο, κάστρο δεν ηύρα.

Μόλυβδο σκεπασμένο, μαρμαρόχτιστο,

Τούρκοι το πολεμάνε χρόνια δώδεκα,

το κάστρο δεν πατιούνταν δίχως προδοσιά.

Μόν?ένα μικρό Τουρκάκι, ρωμιογύρισμα,

βάζει γυναίκια ρούχα, κορίτσι πρόσωπο

στο Βασιλιά πηγαίνει και τον προσκυνά:

?φέντη μ? Βασιλιά μου και πολύχρονε,

ήρθα να σου προδώσω το Μαριόκαστρο.

-Εσύ αν με προδώσεις το Μαριόκαστρο

χίλια φλωριά στο χέρι κι άλογο καλό,

σπαθί μαλαματένιο για τον πόλεμο.

Δεν θέλω  τα φλωριά σου, ουδέ τ? άλογο

μόν? θέλω τη Μαριόγκα  ?πό μέσ? απ? τα γυαλιά.

Το κάστρο τριγυρίζει και παρακαλεί:

-Άνοιξε να  ?ρθω πάνω και γω η ορφανή.

-Να ρίξουμε τσιγκέλια να σ?ανεβάσουμε.

-΄Εχω τα ρούχα σάπια και ξεσχίζονται.

-Να ρίξουμε κοφίνι να σε πάρουμε.

-Ψηλά είν? τα παραθύρια κι αντραλίζομαι.

?κούει η Μαριοπούλα και δίνει διαταγή:

-΄Ανοιξε για να σέβει κι αυτή η ερφανή.

όσο να ξεκλειδώσουν χίλιοι ανέβηκαν,

το κάστρο το πατήσαν, το Μαριόκαστρο.

Φανή Αγελαράκη

Η Ανακτορούπολη Νέας Περάμου

Στο δυτικό άκρο του κόλπου της Καβάλας ανοίγεται ο όρμος των Ελευθερών, όνομα προερχόμενο από το χωριό Ελευθεραί που βρίσκεται στο βάθος της κοιλάδας. Σήμερα ο προσφυγικός οικισμός της Νέας Περάμου που αναπτύχθηκε κατά μήκος της ακτογραμμής τείνει να δώσει το όνομά του στην περιοχή. Δυτικά της Νέας Περάμου και σε χαμηλό λόφο, οι βόρειες παρυφές του οποίου βρέχονται  από τη θάλασσα, υψώνονται τα ερείπια ενός βυζαντινού κάστρου που ταυτίζονται με τη βυζαντινή πόλη Ανακτορούπολη.

Ανεβαίνοντας στο κάστρο της Περάμου

Η Ανακτορούπολη αναπτύχθηκε στα μεσαιωνικά χρόνια και τα τείχη της ανεγέρθηκαν το 1167-1170 επί αυτοκράτορος Μανουήλ Α' από τον διοικητή του βυζαντινού στόλου Μεγάλο Δούκα Ανδρόνικο Κοντοστέφανο, όπως μαρτυρεί μια επιγραφή που σώζεται στο νότιο τείχος. Πιθανόν το φρούριό της να αποτελούσε ναυτική βάση, επιφορτισμένη να προστατεύει τις ακτές του Βορείου Αιγαίου από τους πειρατές και τους επιδρομείς.

Πριν από τα μέσα του 14ου αιώνα, η Ανακτορούπολη βρισκόταν στα χέρια του πειρατή Αλέξιου από τη Βελικώμη της Βιθυνίας, ενός ανθρώπου αδίστακτου που είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των κατοίκων μέχρι τη Λήμνο, ενώ ξαναπέρασε στα χέρια των Βυζαντινών ύστερα από τριήμερη πολιορκία του Ιωάννη Κατακουζηνού το 1350.

Το 1357 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε' παραχώρησε την Ανακτορούπολη, τη Χρυσούπολη, αλλά και τη Θάσο σε δύο αδελφούς, όμως τον 14ο αιώνα ολόκληρη η περιοχή έπεσε στα χέρια των Τούρκων.

Κατά τη διάρκεια της μεσαιωνικής περιόδου, η Ανακτορούπολη ονομαζόταν επίσης Αλεκτρυόπολη, Αλεκτορόπολη και Ελευθερούπολη και, μάλιστα, η τελευταία ονομασία διατηρήθηκε στο όνομα του γειτονικού χωριού των Ελευθερών.

Τα τείχη της Ανακτορούπολης έχουν πάχος2.00 μ., ύψος περίπου6,50 μ.και ενισχύονταν κατά διαστήματα με κυλινδρικούς, ορθογώνιους και πολυγωνικούς πύργους, ενώ στο εσωτερικό του φρουρίου και προς τη βόρεια πλευρά εκτείνεται ψηλό τείχος, με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά, που ίσως ανήκει σε αμυντική ζώνη, η οποία διαιρούσε τον χώρο σε δύο άνισα τμήματα, βόρειο και νότιο. Η τοιχοδομία του φρουρίου αποτελείται από ελαφρά κατεργασμένους μετρίου μεγέθους λίθους και άφθονο ασβεστοκονίαμα.

Σε ανασκαφή που έγινε παλαιότερα, στην πλαγιά λόφου που υψώνεται δυτικά του φρουρίου, ανακαλύφθηκαν επτά κιβωτιόσχημοι τάφοι, που ανήκουν στο νεκροταφείο της Ανακτορούπολης. Μέσα σε έναν από τους τάφους βρέθηκαν δύο σκυφωτά νομίσματα του Αλεξίου Γ' (1195-1203).

Τα νομίσματα αυτά, σε συνδυασμό με την τοιχοδομία και τα όστρακα που βρέθηκαν στην ανασκαφική τομή, οδηγούν σε μια χρονολόγηση του φρουρίου μέσα στον 12ο αιώνα.                                                                                    

http://www.youtube.com/watch?v=YKe6VzJchJE

Βασιλούδη Άννα

Οι Βυζαντινοί πύργοι Αμφίπολης

O πύργος του Μαρμαρίου

Ο πύργος του Μαρμαρίου βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης.
Σώζεται σε μέτρια κατάσταση, ενώ η πρόσβαση σε αυτόν είναι εύκολη. Από την Εγνατία, ακολουθούμε την έξοδο για Αμφίπολη, κι αφού διασχίσουμε το χωριό το συναντούμε μπροστά μας. Ο πύργος χτίστηκε το έτος 1367 όπως μαρτυρεί επιγραφή, ως πρότινος εντοιχισμένη στο κτίσμα και σήμερα στο Μουσείο της Αμφιπόλεως:
«Ανιγέρθη ο πύργοc ούτοc της νέαc μονήc του Παντοκράτορος δια συνδρομήc και εξόδου των πανευγενεcτάτων κτητόρων Αλεξίου και Ιωάννου των αυταδέλφων εν έτει ,ςωοε? και δικαί(ου) Θεοδωρήτου μοναχού».Κτήτορες ήταν οι Κωνσταντινοπολίτες αξιωματούχοι αδελφοί Ιωάννης Μέγας Πριμικήριος και Αλέξιος Μέγας Στρατοπεδάρχης, κάτοχοι γαιών στην περιοχή και ουσιαστικά φεουδάρχες Χριστούπολης και Θάσου.Παραχωρήθηκε λίγο αργότερα (σίγουρα πριν το 1384) από τον Ιωάννη, στη Μονή Παντοκράτορος.

Ο πύργος του Μαρμαρίου

Εκτός των άλλων, ο πύργος εξυπηρετούσε τη φύλαξη του «πόρου του Μαρμαρίου», γέφυρας επί του ποταμού Στρυμόνα, γνωστής ήδη από την αρχαιότητα.
Συνέδεε το μικρό Βυζαντινό οικισμό του Μαρμαρίου (όπως άλλοτε την Αμφίπολη) με την πεδιάδα του Στρυμόνα και κατά συνέπεια εξυπηρετούσε τον κάθετο οδικό άξονα από την Εγνατία οδό προς τις Σέρρες και βορειότερα. Η γέφυρα αυτή περιγράφεται από το Θουκυδίδη ενώ υπολείμματα της (πάσσαλοι κατά τόπους με μεταλλική ενίσχυση σώθηκαν και εκτίθενται στο μουσείο).
Από το αρχικό κτίσμα διατηρείται ένας όροφος στεγασμένος και ο ένας μόνο τοίχος του δευτέρου ορόφου. Χαρακτηριστικό του πύργου είναι η κατασκευή του εξ ολοκλήρου σχεδόν από αρχαίο υλικό, γεγονός που μαρτυρά αφενός το πλήθος των αρχιτεκτονικών μελών στην αρχαία Αμφίπολη, αφετέρου την ένδεια σε υλικά και χρήματα λόγω της ταραγμένης περιόδου.

Ο πύργος του Χάνδακα

Ο πύργος του Χάνδακα είναι κτισμένος στις όχθες του Στρυμόνα, βόρεια της Αμφίπολης.Βρίσκεται απέναντι από τον πύργο του Μαρμαρίου, μόλις800 μέτρα μακρυά του. Αμφότεροι ήλεγχαν τις πλόες του Στρυμόνα καθώς και την οδό προς τις Σέρρες.Η πρόσβαση σε αυτόν είναι δυνατή μόνο από κακό χωματόδρομο και η κατάστασή του κακή. Πλήθος από συντρίμμια καθώς και μεγάλα τμήματα των τοίχων του ολόκληρα βρίσκονται σκορπισμένα ολόγυρά του. Επίσης διακρίνεται κατά τόπους το προτείχισμα που τον περιέβαλε.

Ο πύργος του Χάνδακα

Ακριβή στοιχεία για την κτίση και τη χρονολόγησή του δεν υπάρχουν, αλλά πιθανότατα είναι κτίσμα του 14ου αιώνα ή παλαιότερο.(12ος-13ος αι.). Βρίσκεται στην περιοχή όπου υπήρχε το βυζαντινό χωριό του Χάνδακα, το οποίο αναφέρεται σε πλήθος αθωνικών εγγράφων του 14ου αιώνα (1318-1378), κυρίως με αφορμή τη διαμάχη των Ζωγραφηνών και των Χελανδαρηνών μοναχών για νερόμυλους της περιοχής. Εκείνη την εποχή αποτελούσε ιδιοκτησία της μονής Ζωγράφου.

Ασβεστοπούλου Τατιανή

Το κάστρο της Ρεντίνας στο νομό Θεσσαλονίκης

Το κάστρο της Ρεντίνας δεσπόζει σε κορυφή λόφου, στην είσοδο των κατάφυτων στενών της Ρεντίνας ή "μακεδονικών Τεμπών". Έλεγχε την πορεία της Εγνατίας οδού μέσω της κοιλάδας του Ρήχιου ποταμού και συνεπώς την κίνηση εμπορευμάτων και στρατευμάτων μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης.

Το δυτικό τμήμα του κάστρου

Ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στο λόφο μαρτυρούνται από ευρήματα της νεολιθικής ακόμη εποχής. Αργότερα, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός (527-565) ενισχύει τις οχυρώσεις και επανιδρύει το κάστρο- πρόκειται για το φρούριο Αρτεμίσιον που αναφέρει ο Προκόπιος. Από το 570 οι Σλάβοι διασχίζουν το Δούναβη προς νότον και καθ'όλη τη διάρκεια του 7ου αιώνα, δεν αρκούνται πλέον σε επιδρομές, αλλά εγκαθίστανται σε μεγάλες ομάδες στην ερημωμένη ύπαιθρο και στην περιοχή της Ρεντίνας. Επόμενος σταθμός στην ιστορία της Ρεντίνας, ο οποίος φανερώνει και την ουσιαστική καμπή στη ζωή του κάστρου, είναι η ανακήρυξή της σε έδρα επισκοπής περί το 900 .

Κατά το 10ο αιώνα τα τείχη επισκευάζονται, πύργοι επανακτίζονται εκ βάθρων, δημιουργείται το υπόσκαφο κλιμακοστάσιο και ανοικοδομείται ο κύριος όγκος των κατοικιών και των δημοσίων κτιρίων. Το κάστρο ακολουθεί την ιστορική πορεία της Μακεδονίας κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Το 1204 καταλαμβάνεται από τους Φράγκους σταυροφόρους ιππότες και θα αποτελέσει ένα από τα δυναμάρια του φράγκικου Βασιλείου της Θεσσαλονίκης ως πριν το 1224, οπότε και περνά στα χέρια του Δεσποτάτου της Ηπείρου.Μετά τη μάχη της Κλοκοτίνιτζας (1230) ο γιος του Θεόδωρου, Ιωάννης Δούκας Κομνηνός ανακηρρύσει εαυτόν δεσπότη Θεσσαλονίκης. Η φρουρά του θα εγκαταλείψει τη Ρεντίνα, μόλις πληροφορηθεί πως καταφθάνει στην περιοχή μεγάλο εκστρατευτικό σώμα της Νίκαιας με επικεφαλής τον αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη.Ο Βατάτζης εισήλθε στο κάστρο και διανυκτέρευσε εκεί (1242). Χρυσό νόμισμά του που βρέθηκε εσωτερικά της πύλης εισόδου, ίσως προέρχεται από την ιστορική εκείνη διανυκτέρευση. Η Ρεντίνα πέφτει διαδοχικά στους Σέρβους (π.1345),  στους Έλληνες (1371), στους Τούρκους (1383) ,ξανά στους Έλληνες(1402) και οριστικά στους Οθωμανούς (πριν το 1423). Κατά την παλαιολόγεια περίοδο ο οικισμός γνωρίζει ανάπτυξη, χτίζονται και επισκευάζονται οχυρώσεις, καθώς και ο μικρός ναός με τρούλο, ερείπια του οποίου σώζονται σήμερα.

Τα ερείπια του τρουλαίου ναού

Με την τελική κατάκτηση από τους Τούρκους αρχίζει η παρακμή του κάστρου που θα οδηγήσει στην οριστική εγκατάλειψή του. Ο χώρος σήμερα είναι επισκέψιμος.

Αποστολίδης Παναγιώτης

Ο πύργος του Προσφορίου στην Ουρανούπολη

Το πρώτο που αντικρίζει ο επισκέπτης, καθώς πλησιάζει από μακριά προς την Ουρανούπολη, είναι ο γραφικός πύργος του Προσφορίου, δίπλα στο κύμα. Κτισμένος σε καίριο σημείο εποπτεύει τον περιβάλλοντα χώρο, τα αθωνίτικα βουνά, τη θάλασσα και τα νησάκια απέναντι.

Ο πύργος ανήκε ήδη από το 1018 μ.Χ. στο μετόχι της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου, που λεγόταν Προσφόριον. Στην ανατολική πλευρά και κολλητά στον πύργο βρίσκεται ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός του περίβολος που ανήκει στην εποχή της πρώιμης Τουρκοκρατίας. Στη βορειοδυτική του πλευρά είναι ο αρσανάς του πύργου, που χτίστηκε στο 1865. Εκεί υπήρχε και αποβάθρα, η οποία καταστράφηκε. Στον ημιυπόγειο χώρο του αρσανά φυλασσόταν η λέμβος του μετοχίου, ενώ στο ημιανώγειο υπήρχαν αποθήκες. Ο επάνω όροφος κατοικούνταν.

Ο πύργος υπήρχε ήδη από το 1344, αλλά μάλλον ήταν παλαιότερος. Εδώ φιλοξενήθηκε το Μάιο του 1379 ο «Δεσπότης» της Θεσσαλονίκης, Ιωάννης Παλαιολόγος. Υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1585 και επισκευάστηκε. Πιθανόν να πυρπολήθηκε το 1821 μετά την κατάπνιξη της επανάστασης στη Χαλκιδική, αλλά το 1858 άρχισαν εκτεταμένες επισκευαστικές εργασίες, που έδωσαν στον πύργο τη σημερινή του μορφή. Σήμερα έχει αποκατασταθεί πλήρως από τη 10η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και λειτουργεί ως μουσείο.

Ο πύργος του Προσφορίου

Το κάτω μέρος του πύργου ανήκει στη βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα στον 11ο ? 12ο αιώνα. Οι δύο τελευταίοι όροφοι χρονολογούνται στη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Υπήρχε και ένας ακόμη όροφος, που καταστράφηκε.

Το ξύλινο εσωτερικό του πύργου και η στέγη του κατασκευάστηκαν στο 19ο αιώνα. Υπήρχαν και άλλα κτίρια ? αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια ? αλλά σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο, που βρίσκεται λίγο μακρύτερα.

Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου Προσφόρι εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Συν τω χρόνω οικοδομήθηκαν κατοικίες και με μεγάλες δυσκολίες έγινε η ένταξή τους στον τόπο.

Την ίδια εποχή έρχεται το ζεύγος Loch ? Joice και Sydney ? αγγλικής και αυστραλιανής καταγωγής, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων για να παράσχουν βοήθεια στους πρόσφυγες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εγκαταστάθηκαν στον πύργο και πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια στους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και αργότερα στους σεισμοπαθείς του μεγάλου σεισμού του 1932.

Για περισσότερα από 50 χρόνια (ο Sydney πέθανε το 1954 και η Joice το 1982), πρόσφεραν μεγάλο κοινωνικό έργο στους κατοίκους της Ουρανούπολης. Έγραψαν βιβλία και περιποιήθηκαν τον πύργο. Οι πιο ηλικιωμένοι τους θυμούνται ακόμη να τρέχουν όλες τις ώρες  της ημέρας να μοιράσουν φάρμακα στους πρόσφυγες και να πηγαίνουν τη νύχτα με τα φαναράκια τους από σπίτι σε σπίτι, όπου τους είχαν ανάγκη. Η μεγάλη τους συμβολή ήταν στο θέμα των υφαντών, καθώς ο Loch έκανε σχέδια με βάση μοτίβα από τοιχογραφίες του Αγίου Όρους  και η Joice αναβίωσε έδειξε στις γυναίκες των Μικρασιατών προσφύγων, που ήταν ήδη έμπειρες στην ύφανση, πώς να βάφουν το μαλλί με φυσικά χρώματα, εξασφαλίζοντάς τες έτσι κάποιους οικονομικούς πόρους σε δύσκολους καιρούς.

Σήμερα στους ορόφους του πύργου εκτίθενται πολλά ευρήματα της αρχαιότητας από τον Άθωνα, την Ιερισσό, τη Βαρβάρα, τη Μεγάλη Παναγία, το Παλαιοχώρι και τα Σιδηροκαύσια.

Ανδρεάδης Ιωάννης

Ο Ναός Αγίου Νικολάου του Ορφανού στη Θεσσαλονίκη

Ο Ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού είναι παλαιό βυζαντινό καθολικό μονής της Θεσσαλονίκης και μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κτισμένο στις αρχές του 14ου αιώνα. Βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της παλιάς πόλης, εντός των τειχών, μεταξύ των οδών Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου. Το όνομα του ναού, Ορφανός ή των Ορφανών, συναντάται για πρώτη φορά σε πηγές του 17ου και 18ου αιώνα και ταυτίζεται με τον άγνωστο κτήτορα του μνημείου που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών ή στη λειτουργία ορφανοτροφείου στο χώρο της μονής, είτε αποδίδεται στην ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των χηρών και των ορφανών. Ως ιδρυτής του ναού έχει προταθεί από τους ερευνητές ο Νίκων Σκουτέριος Καπανδρίτης Ορφανός, καθώς και οκράλης της Σερβίας Μιλούτιν που λόγω του γάμου του με την πριγκήπισσα Σιμωνίδα είχε στενούς δεσμούς με τη Θεσσαλονίκη.

Στη σημερινή του μορφή ο ναός είναι μια μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική με περίστωο στις τρεις πλευρές, στεγασμένη με δίρριχτη στέγη στον κεντρικό χώρο. Από τις τοιχογραφίες του, η ανέγερση του μνημείο τοποθετείται στα πλαίσια της δεκαετίας 1310-1320.

Τοιχογραφία από τον Άγιο Νικόλαο τον Ορφανό

H μονή συνέχισε να λειτουργεί καθ?όλη τη διάρκεια της Οθωμανοκρατίας. Ο ιδιαίτερα πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος ήρθε στο φως το 1957-1960, κατά τη διάρκεια εργασιών στο μνημείο, και αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της ζωγραφικής της παλαιολόγειας αναγέννησης.

Αναστασιάδης Στάθης

Ο ναός της Αναστάσεως στη Βέροια

Ο μονόχωρος ναός του Χριστού υπήρξε καθολικό σταυροπηγιακής μονής του 14ου αι. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, ο ναός άρχισε να κτίζεται από το Ξένο Ψαλιδά και ολοκληρώθηκε μετά το θάνατό του από τη σύζυγό του Ευφροσύνη.  Με έγγραφα του πατριάρχη Νήφωνος και του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β', του έτους 1314, ο ναός πέρασε στην κυριότητα του μοναχού Ιγνατίου Καλοθέτου, προσωπικού φίλου του Γρηγορίου Παλαμά, ο οποίος ασκήτευε τότε στην κοντινή προς τη Βέροια μονή του Τιμίου Προδρόμου.

Ο Ιγνάτιος προσκάλεσε τον Θεσσαλονικέα Γεώργιο Καλλιέργη, τον "άριστο ζωγράφο πάσης Θετταλίας", όπως ο ίδιος ο καλλιτέχνης επιδεικτικά υπογράφει στην κτητορική επιγραφή του ναού, για να διακοσμήσει τη μονή. Εσωτερικά, η ζωγραφική διακόσμηση χωρίζεται σε τρεις ζώνες. Στην κατώτερη παριστάνονται ολόσωμοι άγιοι, στη μεσαία και στενότερη ζώνη προτομές ευαγγελιστών, προφητών και αγίων, και στην ανώτερη ζώνη εικονογραφούνται σκηνές του Δωδεκαόρτου, πλην της Πεντηκοστής.
Ιδιαίτερη θέση στο εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού έχουν οι παραστάσεις της Σταύρωσης και της Ανάστασης του Χριστού που φιλοξενούνται στα δύο αψιδώματα που διαμορφώνονται στο βόρειο και νότιο τοίχο, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει και η απεικόνιση του μοναχού Ιγνάτιου Καλόθετου που προσκλίνει δεόμενος στον άγιο Αρσένιο.

Η Ανάσταση από τον ομώνυμο ναό

Το έργο του Καλλιέργη, ένα από τα σπανιότερα επιτεύγματα της παλαιολόγειας αναγέννησης στη ζωγραφική, προκαλεί και σήμερα το θαυμασμό. Ο ζωγράφος θέλγεται από την πρόκληση του χρώματος, με το οποίο επιζητεί να μεταφέρει στον τοίχο το προσωπικό του όραμα διαποτισμένο από βαθιά θεολογική γνώση, όπως την καλλιέργησαν σύγχρονοί του Θεσσαλονικείς λόγιοι.

Ο ναός σώζει επίσης τοιχογραφίες του 1326 και 1355 με παραστάσεις κεκοιμημένων εντοπίων αρχόντων, όπως η Μαρία Συναδηνή που παριστάνεται στο ψευδοαρκοσόλιο της δυτικής πρόσοψης, καθώς και του 1727 στην εξωτερική επιφάνεια του βόρειου τοίχου του αρχικού ναού. Οι τελευταίες παραστάσεις συνοδεύονται από σχετικές αφιερωματικές επιγραφές που μνημονεύουν ονόματα κατοίκων της πόλης.

Παρασκευοπούλου Νικολέτα

Το κάστρο του Πλαταμώνα

Το Κάστρο του Πλαταμώνα, είναι κάστρο - πόλη της μεσοβυζαντινής περιόδου, (10ος μ.Χ αιώνας) και είναι κτισμένο νοτιανατολικά του Ολύμπου, σε θέση στρατηγική που ελέγχει τον δρόμο Μακεδονίας - Θεσσαλίας - Νότιας Ελλάδας. Ο Πύργος του, που δεσπόζει πάνω στην εθνικό οδό, είναι ένα επιβλητικό μεσαιωνικό φρούριο. Το τοπωνύμιο Πλαταμώνας αναφέρεται για πρώτη φορά το 1198 σε χρυσόβουλο του βυζαντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού Α΄. Μετά την Δ' Σταυροφορία 1204 ο Πλαταμώνας κατακτήθηκε από τον Βονιφάτιο Μομφερατικό και παραχωρήθηκε στον ιππότη Ρολάνδο Πίσκια, ο οποίος και έχτισε κάστρο στη θέση των αρχαίων ερειπίων. Το κάστρο αυτό καταλήφθηκε το 1218 από τον δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο και μετά τη μάχη της Πελαγονίας (1259) από τον αυτοκράτορα της Νικαίας Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο. Γύρω στα 1385 έπεσε στα χέρια του Τούρκων, οι οποίο το διατήρησαν σε καλή κατάσταση, δεδομένου ότι χρησίμευε ως βάση των επιχειρήσεων τους εναντίον των ανταρτών του γειτονικού Ολύμπου.

Το κάστρο του Πλαταμώνα

Σ' αυτό συναντάμε τα τρία βασικά χαρακτηριστικά των μεσαιωνικών φρουρίων: τον πρώτο περίβολο, τον δεύτερο περίβολο που αποτελεί και την ακρόπολη και τον κεντρικό πύργο. Ο εξωτερικός τοίχος του κάστρου έχει σχήμα πολυγωνικό. Ενισχύεται από τρεις περίβολους και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Ο εξωτερικός περίβολος είναι ευρύχωρος και η είσοδός του βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά. Στην ίδια πλευρά διακρίνεται και ερειπωμένο προτείχισμα. Πάνω από τις δύο πύλες υπήρχε επιπλέον πύργος, σήμερα κατεστραμμένος. Στο χώρο του κάστρου διατηρείται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (η μόνη από τις πέντε που υπήρχαν εκεί παλαιότερα) η οποία κατά τουρκοκρατία είχε μετατραπεί σε τζαμί. Το ότι το Κάστρο δεν καταστράφηκε από τους Τούρκους φαίνεται να οφείλεται στη στρατηγική σημασία του. Στα τέλη 18ου αιώνα ο Πλαταμώνας ήταν αρματολίκι, με επικεφαλής τον Τσακνάκη, ενώ διοικητής διετέλεσε και ο Γεωργάκης Ολύμπιος.

Το κάστρο σήμερα είναι επισκέψιμο και υπάρχουν σ?αυτό εκθέματα, κυρίως κανόνια και σφαίρες από τον παλιό καιρό.

Αθανασίου Μάγδα

Η Παναγία η Κουμπελίδικη στην Καστοριά

Ο μικρός ναός, που βρίσκεται στην πάλαι ποτέ Βυζαντινή ακρόπολη, είναι το κόσμημα της πόλης της Καστοριάς. Η επωνυμία "Κουμπελίδικη" ανάγεται στους χρόνους της Τουρκοκρατίας, έχει δε σχέση με τον χαρακτηριστικό ψηλό τρούλλο του ναού, που στα Τουρκικά σημαίνει κουμπές. Απαντάται ακόμη η επωνυμία "ακαταμάχητος" που  έχει σχέση με τα τείχη της ακρόπολης και την προστασία τους. Η επωνυμία όμως "Σκουταριώτισσα" είναι η αρχική των Βυζαντινών χρόνων και αναγράφεται στη βάση του τυμπάνου του τρούλου:"...ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝΟΜΑΖΟΜΕΝΗΣ ΣΚΟΥΤΑΡΙΩΤΙΣΣΑΣ ...ΕΚΕΝΟΥΡΓΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΜΑΧΗΤΟΥ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΥΓΕΝΕΣΤΑΤΟΥ..." .

Ο τύπος του μνημείου ανήκει στον τρίκογχο ναό μετά τρούλλου. Ο κεντρικός τετράγωνος χώρος του ναού στεγάζεται με τρούλλο, ο οποίος στηρίζεται πάνω σε τέσσερα τόξα, που υψώνονται στις τέσσερις πλευρές του τετραγώνου και μεσολαβούν ανάμεσα στον κεντρικό τετράγωνο χώρο και στις ημικυκλικές κόγχες. Τα υπερυψωμένα τόξα σχηματίζουν στην αναδομή σταυρό, πάνω στον οποίο κάθεται η κυκλική βάση του τρούλου. Στη δυτική πλευρά του κεντρικού χώρου συνεχίζεται στενός νάρθηκας, που καλύπτεται από ημικυκλική καμάρα. Δυτικότερα, συνεχίζεται ο δεύτερος νάρθηκας (εξωνάρθηκας), ο οποίος αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη του τέλους του 15ου αιώνα.

Μεγάλη εντύπωση προκαλεί ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του τρούλλου, ο οποίος δίνει και τη διαφορετική αίσθηση. Η αρμονία στη διάταξη των όγκων και η ξεχωριστή επιμέλεια στη διακόσμηση των όψεων πιστοποιούν την ευρηματικότητα και την έμπνευση του αρχιτέκτονα.

Το κτίσμα, σύμφωνα με παλαιότερους μελετητές (Millet, Ορλάνδος, Πελεκανίδης, Megan, Krautheimer) ανήκει χρονικά στον 10ο-11ο αιώνα, συγκρινόμενος με ναούς της Μεσημβρίας και της Ηπείρου.

Εσωτερικά, η ζωγραφική των τοιχογραφιών (κυρίως ναός, νάρθηκας, εξωνάρθηκας) καλύπτει μια χρονική περίοδο από τον 13ο έως και τον 17ο αιώνα. Στον κυρίως ναό, οι παλαιότερες τοιχογραφίες, που σώζονται σε κακή κατάσταση (λόγω των γνωστών προβλημάτων από τον βομβαρδισμό του μνημείου το 1940), ανήκουν χρονικά στα μέσα του 13ου αιώνα. Οι σκηνές που είναι ευδιάκριτες από το συνολικό εικονογραφικό πρόγραμμα και μέσω των οποίων μπορούμε να εκτιμήσουμε την αξία της ζωγραφικής, είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου στον δυτικό τοίχο και η Αγία Τριάδα στην ημικυλινδρική καμάρα του εσωνάρθηκα.

Η Παναγία η Πανύμνητος

Από άποψης τεχνοτροπίας, στις συνθέσεις επικρατεί λιτό πνεύμα και το αρχιτεκτονικό βάθος και το τοπία χρησιμοποιούνται σωστά. Στα χρώματα, ο προπλασμός είναι πράσινος, ενώ το πλάσμα γίνεται με ώχρα.

Η ζωγραφική του 14ου και 15ου αιώνα, που τη συναντούμε εσωτερικά και εξωτερικά στο νάρθηκα, σώζεται σε καλή κατάσταση, όπως επίσης και αυτή του 17ου αιώνα.

Χαρακτηριστική σπάνια σκηνή στις εξωτερικές τοιχογραφίες, είναι ο χορός της Σαλώμης (1496), ενώ κάτω απ' αυτήν διακρίνεται η Δέηση, που είναι παλαιότερο στρώμα του τέλους του 14ου αιώνα.

Γεωργαλή Ιωάννα

Η Παναγία η Μαυριώτισσα στην Καστοριά

Χτισμένη το 1082 επί Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, αυτός ο Βυζαντινός θησαυρός βρίσκεται σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από το κέντρο της Καστοριάς δίπλα στη  λίμνη.                                                           
Το καθολικό της μονής ανήκει στην κατηγορία των μονόχωρων, ξυλόσκεπων βασιλικών. Στα ανατολικά του ναού η αψίδα είναι ημικυκλική, ενώ στα δυτικά σχηματίζεται ένας ευρύχωρος νάρθηκας. 

Ο ναός της Μαυριώτισσας

 Οι τοιχογραφίες που διακρίνονται στον ανατολικό τοίχο του καθολικού της μονής τοποθετούνται στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα και η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας στον ανατολικό και νότιο τοίχο του νάρθηκα, στο τέλος του.
Οι εξωτερικές τοιχογραφίες, που απεικονίζουν Αυτοκράτορες και τους Αγίους Δημήτριο και Γεώργιο, τοποθετούνται γύρω στο 1260. Κατά τη διάρκεια των αιώνων έχουν γίνει διάφορες επισκευές στο κτίσμα με αποτέλεσμα να καταστραφεί μεγάλο μέρος της αγιογράφησης.Ο ζωγραφικός διάκοσμος διατηρήθηκε στον ανατολικό και δυτικό τοίχο του κυρίως ναού και στον ανατολικό και νότιο τοίχο του νάρθηκα. Άλλες εξωτερικές τοιχογραφίες σώζονται στο ανοιχτό προστώο, μπροστά από την είσοδο στο καθολικό. Η ζωγραφική του καθολικού ανήκει σε διαφορετικές περιόδους. Σε τμήμα του ανατολικού τοίχου υπάρχουν παραστάσεις που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα, ενώ σε άλλο τμήμα του ίδιου τοίχου και σ' όλο τον δυτικό υπάρχουν παραστάσεις από τα τέλη του 12ου αιώνα.

Εξωτερική τοιχοποιία με ζωγραφική διακόσμηση

Η μεγάλη παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας, που εξελίσσεται στον ανατολικό και νότιο τοίχο του νάρθηκα, είναι άκρως ενδιαφέρουσα από εικονογραφικής άποψης και εκτιμάται ότι ανήκει στο τέλος του 12ου αιώνα. Η σκηνή της Βάπτισης, που εικονίζεται κάτω απ' αυτήν, είναι ίσως λίγο μεταγενέστερη. Οι εξωτερικές τοιχογραφίες (ρίζα Ιεσσαί, αυτοκράτορες και Άγιοι Δημήτριος και Γεώργιος) τοποθετούνται χρονικά γύρω στα 1260.

Η μονή Μαυριώτισσας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σαν πνευματικός χώρος σε όλες τις φάσεις της ιστορίας της Καστοριάς. Έτσι εξηγείται και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έδειχναν γι' αυτήν αξιωματούχοι του Βυζαντίου. Το δε καλλιτεχνικό εργαστήρι που ανέλαβε τη διακόσμηση του μνημείου, είχε άμεση σχέση με την πρωτεύουσα του βυζαντινού κράτους στην Κωνσταντινούπολη. Πρόσφατα επέστρεψε στην μονή μια σπάνια εγχάρακτη πλάκα-τυπογραφική μήτρα που αναπαριστά την Κοίμηση της Θεοτόκου. Με αυτή την πλάκα οι μοναχοί τύπωναν γκραβούρες. Κατασκευάστηκε το 1749 στη Βιέννη για λογαριασμό της μονής, με δαπάνη του Καστοριανού Μανουήλ Τσιατλαμπάση.

 Στο χώρο της μονής υπάρχουν κι άλλα μεταγενέστερα κτίρια, το μουσείο κι ένα παρεκκλήσι στη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.

Τσιρτσή Δόμνα

Το κάστρο των Σερβίων στο νομό Κοζάνης

Το βυζαντινό κάστρο των Σερβίων βρίσκεται στις δυτικές απολήξεις των Πιερίων και κτίστηκε μεταξύ (560-650 μ.Χ.), δηλαδή στα χρόνια του Ιουστινιανού ή του Ηρακλείου. Είναι χτισμένο σε οχυρή θέση στον ανατολικό από τους δύο δίδυμους λόφους που υψώνονται πάνω από τη σύγχρονη πόλη, αφήνοντας ένα μικρό άνοιγμα για το χείμαρρο που περνά ανάμεσά τους. Δεσπόζει στην πεδιάδα του Αλιάκμονα, στο σύντομο και προσιτό γεωμορφολογικά πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία και τη νότια Ελλάδα μέσω των στενών του Σαρανταπόρου. Η θέση του κάστρου στην πεδιάδα του Αλιάκμονα εξασφάλιζε μια πλούσια ενδοχώρα σε συνδυασμό με την προστασία του αγροτικού και κτηνοτροφικού πληθυσμού αυτής. Η ίδρυσή του σε αυτήν τη στρατηγική θέση με τη φυσική οχύρωση το κατέστησε κάστρο απροσπέλαστο στους εχθρούς.

Τμήμα του κάστρου

Το κάστρο διαιρείται σε τριπλό τείχος σε τρία αντίστοιχα μέρη: την κάτω πόλη, την άνω πόλη και την ακρόπολη. Σε λόφο ανατολικά της ακρόπολης εντοπίστηκε το νεκροταφείο της πόλης. Ο διαχωρισμός του εσωτερικού της πόλης σε οχυρωμένα τμήματα εξυπηρετούσε στρατηγικούς και αμυντικούς σκοπούς. Επέτρεπε δηλαδή στους υπερασπιστές του κάστρου, σε περίπτωση κατάληψης από τους εχθρούς του κάτω τμήματος, να αντιτάξουν άμυνα στο διάμεσο τείχος και όταν και αυτό καταλαμβανόταν να καταφύγουν πλέον στην ακρόπολη, το τελευταίο σημείο αντίστασης.

Θρύλοι και παραδόσεις ξεπηδούν και συνοδεύουν στο χρόνο το ιστορικό κάστρο των Σερβίων που αντιστάθηκε σθεναρά στους Τούρκους κατακτητές.
Το Κάστρο των Σερβίων ονομάστηκε  «Το Κάστρο της Ωρηάς» χάρη στην όμορφη κόρη του Μάρκου Κράλλη, Βασιλιά των χριστιανών Σερβιωτών και πατέρα της όμορφης πριγκίπισσας Μαρίας.

Ο ναός των Αγίων Αναργύρων μέσα στο Κάστρο

Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Κάστρου από τους Τούρκους ο Βασιλιάς αρρώστησε και πέθανε. Οι Σερβιώτες κράτησαν μυστικό το θάνατό του ,τέσσερα χρόνια, φοβούμενοι μη το μάθουν οι Τούρκοι που πολιορκούσαν το Κάστρο επί δώδεκα ολόκληρα χρόνια. Την ηγεμονία ανέλαβε η κόρη του Βασιλιά, η Ωραία Μαρία και σ' αυτή αναφέρεται ο σχετικός  θρύλος, που έγινε και δημοτικό τραγούδι. Το Κάστρο έπεσε στα χέρια των Τούρκων επί της ηγεμονίας του Σουλτάνου Μουράτ Β΄, που αφού πολιόρκησε το Κάστρο μάταια επί σειρά ετών, στο τέλος το κατέκτησε με τον τρόπο της προδοσίας. Ο προδότης σύμφωνα με την παράδοση προέρχονταν από το Κάστρο . Τη νύχτα που πέθανε ο πατέρας της Μαρίας, ένας νέος μέσα στο Κάστρο, γιος ενός πολύ άξιου πατέρα, εξομολογήθηκε στη Μαρία τον έρωτά του γι' αυτήν. Η κοπέλα που θεώρησε την πρότασή του ανίερη, την συγκεκριμένη δύσκολη νύχτα, τον απέρριψε και αυτός για να την εκδικηθεί πήγε στο Σουλτάνο, πρόδωσε τους Χριστιανούς και έπεσε το Κάστρο.

Γεωργαλή Ευαγγελία

Το Αγγελόκαστρο στην Κέρκυρα

Το Αγγελόκαστρο είναι ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά κάστρα της Ελλάδας. Βρίσκεται στο νησί της Κέρκυρας στην κορυφή της υψηλότερης αιχμής της ακτής του νησιού στη βορειοδυτική ακτή κοντά στην Παλαιοκαστρίτσα και πάνω στην άκρη της κορυφής της απότομης πλαγιάς. Μέσα στο φρούριο υπάρχουν δύο εκκλησίες, η εκκλησία των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και η εκκλησία της Αγίας Κυριακής. Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής έχει χτιστεί κατευθείαν πάνω στο βράχο και θυμίζει σπηλιά.

Η τοποθεσία του κάστρου βρίσκεται σε σημαντική στρατηγική θέση, που έπαιξε σημαντικό ρόλο. Κατά τη διάρκεια επιθέσεων οι κάτοικοι των κοντινών χωριών συσπειρώνονταν εντός των τειχών του και οι ίδιοι και τα ζωντανά τους. Σε εποχές ειρήνης ήταν επίσης κέντρο εμπορίου και ανάπτυξης.

Το Αγγελόκαστρο

Η προέλευση του ονόματός του δεν είναι απολύτως σαφής, μερικοί ιστορικοί αναφέρουν ότι το 1214 ο Μιχαήλ Α΄ ο Κομνηνός, δεσπότης της Ηπείρου κατέλαβε την Κέρκυρα και μετά από το θάνατό του, ο Μιχαήλ Β' ο Κομνηνός, οχύρωσε την περιοχή χτίζοντας το κάστρο και του έδωσε το όνομα του πατέρα του: Αγγελόκαστρο Σήμερα το κάστρο, αν και εσφαλμένα, ονομάζεται και Κάστρο του Αρχάγγελου Μιχαήλ.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών το 1997 από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της Κέρκυρας ήρθαν στο φως δύο παλαιοί χριστιανικοί τάφοι, αποδεικνύοντας ότι η περιοχή κατοικούνταν από την πρώιμη βυζαντινή περίοδο.

Αραπίδης Θεοδόσης