Λάμπρος Πορφύρας «Το θέατρο»

Ο ποιητής

Ο Λάμπρος Πορφύρας γεννήθηκε στη Χίο το 1879 και πέθανε στον Πειραιά το 1932.

Έζησε  ένα διάστημα της ζωής του στη Σύρο, όπου μετοίκησε με την οικογένειά του, και το μεγαλύτερο διάστημα το πέρασε στον Πειραιά. Φοίτησε στη Νομική Σχολή, από την οποία δεν κατάφερε να αποφοιτήσει λόγω ασθενείας. Με τη λογοτεχνία ασχολήθηκε συστηματικά από το 1900, αφού  μελέτησε την ξένη λογοτεχνία (αγγλική και γαλλική), και ταξίδεψε σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις.

Λάμπρος Πορφύρας

Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, στο κίνημα για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας και υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος της Σοσιαλιστικής Δημοτικιστικής ΄Ένωσης. Συνεργάστηκε επίσης με τους Χατζόπουλο και Καμπύση και με τα περιοδικά «Τέχνη», «Διόνυσος» και «Παναθήναια».

Βαλκανικοί Πόλεμοι -Λαϊκή εικόνα

Έγραψε το πρώτο του ποίημα στα μαθητικά του χρόνια με τίτλο «Η θλίψη του μαρμάρου» και στα 1920 εξέδωσε την ποιητική του συλλογή «Σκιές», στην οποία εντάσσεται «Το θέατρο». Μετά το θάνατό του ο αδελφός του εξέδωσε τη συλλογή «Μουσικές Φωνές» το 1934 και τα «΄Απαντα» το 1956.

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/lampros_porfyras_poems.htm

Ο Λάμπρος Πορφύρας έζησε μια μοναχική ζωή, υπήρξε θαμώνας της απλής λαϊκής ταβέρνας (τα ταβερνάκια της Φρεαττύδας ήταν το στέκι του) και τραγούδησε στα ποιήματά του, κάποια από τα οποία έχουν μελοποιηθεί, τον έρωτα, τη θάλασσα, την ελληνική φύση και τα ταπεινά πράγματα. Ακολούθησε το ρεύμα του συμβολισμού, διαμόρφωσε όμως ένα δικό του ύφος και  τραγούδησε τα ανθρώπινα αισθήματα με μια γνήσια λυρική φωνή, με τη δική του αισθαντικότητα. Η ποίησή του  διακρίνεται για τη μελαγχολική διάθεση, το χαμηλό τόνο και την υποβλητική της ατμόσφαιρα.

Η κριτική του απένειμε χωρίς φειδώ τους χαρακτηρισμούς του λυρικού, ελεγειακού, φυσιολάτρη, μουσικότατου, συμβολιστή ποιητή.

Ούτε και ο ίδιος όμως δίστασε να ασκήσει κριτική ακόμη και σε ένα ανάστημα σαν του Παλαμά.  Γράφει στο Χατζόπουλο για τη  «Φλογέρα του βασιλιά»:

«Το λένε τραγούδι της φυλής. Μα εγώ αυτό το τραγούδι κάπως αλλιώς το ακούω. Από τον Όμηρο ως το τελευταίο μάρμαρο του Κεραμεικού, από τους θόλους του ερμοκλησιού ως το δημοτικό μας τραγούδι, παντού, όπου το είδα και τ? άκουσα, ήταν αρμονικό, απλό, δροσερό, μετρημένο. Σχολαστικό δεν ήταν πουθενά. Ούτε θαρρώ καμιάς φυλής το τραγούδι μπορεί να ?ναι έτσι. Τ? ανθρώπινο τραγούδι παντού το ίδιο στο βάθος του».

Αποκαλυπτήρια προτομής του ποιητή στη Φρεαττύδα,
στον Πειραιά το 1938

«Το θέατρο»

Μια απόπειρα προσέγγισης

1. Ποιο είναι το κύριο νόημα, το θέμα του ποιήματος; Να το συσχετίσετε με τη φράση του Δημόκριτου: «? κόσμος σκηνή, ? βίος πάροδος· ?λθες, ε?δες, ?π?λθες».

2. Κύρια γνωρίσματα του συμβολισμού στην ποίηση είναι η μουσικότητα, η υποβλητική ατμόσφαιρα και η σύνδεση των πραγμάτων με τις ψυχικές καταστάσεις. Να αναγνωρίσετε τα παραπάνω χαρακτηριστικά στο ποίημα.

3. Ο ποιητής βλέπει μια εξωτερική πραγματικότητα αλλά η ψυχική του διάθεση τη μεταμορφώνει και μεταμορφώνοντάς την της δίνει συμβολικές προεκτάσεις. Να βρείτε α) Ποια είναι τα πραγματικά στοιχεία. β) Ποια είναι η εντύπωση του ποιητή γι? αυτά, πως τα βλέπει δηλαδή και πως τα μεταμορφώνει ο ποιητής. γ) Ποια είναι η συμβολική προέκταση.

4. Η ποίηση του Λ. Πορφύρα διακρίνεται για τη μελαγχολική της διάθεση. Επαληθεύεται  και πως αυτή η διαπίστωση στο ποίημα;

5. Να σχολιάσετε το α΄ ημιστίχιο του πρώτου στίχου. Με τι σχετίζεται αυτή η άγνοια του ποιητή;

6. Ποιος είναι ο χρόνος των γεγονότων και τι δηλώνει η συνεχής χρήση του παρατατικού;

7. Ποια είναι  η βασική παρομοίωση πάνω στην οποία στηρίζεται το ποίημα;

8. Πως παρουσιάζονται και γιατί τα σκηνικά και το περιεχόμενο του θεατρικού έργου;

9.  Να εντοπίσετε και να ονομάσετε τα εκφραστικά σχήματα στο ποίημα.

10. Να σχολιάσετε τους αφηγηματικούς τρόπους του ποιήματος. Ποιος είναι ο αφηγητής και σε ποιον απευθύνεται;

11. Στο ποίημα έχουμε μια έντονη εικονοπλασία. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η κυρίαρχη εικόνα; Πως θα την αποδίδατε με το χρωστήρα του ζωγράφου;

12. Τι νιώθει ο ποιητής και ποια συναισθήματα γεννά η ανάγνωση του ποιήματος σε μας;

13. Να κάνετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με τη μορφή, τη γλώσσα και το ύφος του ποιήματος.

14. Να συγκεντρώσετε τους θεατρικούς όρους του ποιήματος και να σταθείτε ιδιαίτερα στο δράμα, όπως το ξέρετε από την αρχαία ελληνική γραμματεία.

15. Να διαβάσετε το ποίημα «Θεατρίνοι» του Γιώργου Σεφέρη και  το απόσπασμα από «Το  βιβλίο της Ανησυχίας» του Πορτογάλου λογοτέχνη Φερνάντο Πεσσόα (1888-1935) και να τα συγκρίνετε με το ποίημα του Λ. Πορφύρα εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές ανάμεσά τους.

Γιώργος Σεφέρης

Θεατρίνοι, Μ. Α.

Στήνουμε θέατρα και τα χαλνούμε
όπου σταθούμε κι όπου βρεθούμε
στήνουμε θέατρα και σκηνικά,
όμως ? μοίρα μας πάντα νικά.
Και τα σαρώνει και μας σαρώνει
και τους θεατρίνους και το θεατρώνη
υποβολέα και μουσικο?ς
στους πέντε ανέμους τους βιαστικούς.
Σάρκες, λινάτσες, ξύλα, φτιασίδια,
ρίμες αισθήματα, πέπλα στολίδια,
μάσκες, λιογέρματα, γόοι και κραυγ?ς
κι επιφωνήματα και χαραυγ?ς
ριγμένα ανάκατα μαζ? μ? εμάς
(πες μου που πάμε; πες μου που πας;)
Πάνω απ? το δέρμα μας γυμν? τα νεύρα
σαν τις λουρίδες ονάγρου ή ζέβρα
γυμν? κι ανάερα, στεγν? στην κάψα
(πότε μας γέννησαν; πότε μας θάψαν!)
Και τεντωμένα σαν τις χορδ?ς
μιας λύρας που ολοένα βουίζει. Δες
και την καρδιά μας ένα σφουγγάρι,
στο δρόμο σέρνεται και στο παζάρι
πίνοντας το αίμα και τη χολ?
και του τετράρχη και του ληστή.

Από την παράσταση της εθνικής Λυρικής Σκηνής «Ταξίδι στην αιωνιότητα»

Η ζωή στην πραγματικότητά της δεν είναι παρά μια θεατρική παράσταση, στην οποία εμείς συμμετέχουμε ως άβουλοι ηθοποιοί, και είμαστε υποχρεωμένοι να ακολουθήσουμε κατά γράμμα τις οδηγίες του σκηνοθέτη με βάση το ήδη γραμμένο έργο. Γι? αυτό κι ο αφηγητής εξηγεί πως ποτέ δεν αισθάνεται πιο κοντά στην αλήθεια, πιο κοντά στην αληθινή φύση της ζωής, όσο όταν παρακολουθεί κάποια θεατρική παράσταση ή βρίσκεται στο τσίρκο. Μόνο εκεί είναι απόλυτα βέβαιος πως βλέπει μια πραγματική απομίμηση της ζωής, μιας κι είναι σαφές πως οι ηθοποιοί και οι παλιάτσοι δίνουν μια παράσταση βασιζόμενοι σε όσα τους έχουν ήδη πει πως πρέπει να κάνουν. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί κι η ζωή, έστω κι αν οι άνθρωποι προτιμούν να μην το αντιλαμβάνονται.

Κάθε τι στη ζωή, κάθε γεγονός, κάθε άνθρωπος και κάθε φυσικό στοιχείο κατέχουν τον ίδιο βαθμό σημαντικότητας -βρίσκονται εκεί για να παίξουν τον ρόλο που τους έχει οριστεί-, αλλά και τον ίδιο βαθμό ματαιότητας -δεν είναι παρά μαριονέττες σε μια προκαθορισμένη παράσταση. Τα πάντα στη ζωή είναι θέατρο. Μια παράσταση, άλλοτε καλά αποδοσμένη, άλλοτε άτεχνα πραγματοποιημένη? μα σε κάθε περίπτωση μια θεατρική παράσταση και τίποτε περισσότερο. Γι? αυτό η μόνη αλήθεια βρίσκεται στα μυθιστορήματα, εκεί όπου ο αναγνώστης γνωρίζει εξαρχής πως ό,τι διαβάζει είναι αποφασισμένο από το δημιουργό του λογοτεχνικού κόσμου, το συγγραφέα. 

                                                                                                 Φερνάντο Πεσσόα

Σκηνή θεάτρου Έργο Σπύρου Βασιλείου