Δημοτικά τραγούδια, θρύλοι και παραδόσεις για την Άλωση της Πόλης

Ένα πουλάκι ξέβγαινε πω μέσα από την Πόλη     Δημοτικό τραγούδι

Ένα πουλάκι ξέβγαινε πω μέσα από την Πόλη,
Χρυσά ήταν τα φτερούδια του, χρυσά και κεντημένα
Κι ήταν καημένα από φωτιά και μαυροκαπνισμένα
πες μας πες μας πουλάκι μου, κανα καλό χαμπάρι
Τι να σας πω μαύρα παιδιά, τι να σας μολογήσω
Πήραν την Πόλιν η Τουρκιά, πήραν και το Φανάρι
Πήραν και την Αγια Σοφιά.

                                                                Αγελαράκη Φανή

Της Αγιάς Σοφιάς   Δημοτικό τραγούδι

Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κι η Αγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες,
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,
κι απ? την πολλήν την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνες.
Να μπούνε στο χερουβικό και να 'βγει ο βασιλέας,
φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα:
"Πάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ' άγια,
παπάδες πάρτε τα ιερά και σεις κεριά σβηστείτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μόν? στείλτε λόγο στη Φραγκιά, να ?ρτουνε τρία καράβια
το 'να να πάρει το σταυρό και τ' άλλο το βαγγέλιο,
το τρίτο το καλύτερο, την άγια τράπεζά μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν".
Η Δέσποινα ταράχτηκε και δάκρυσαν οι εικόνες.
"Σώπασε κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας είναι».

                                                      Αδαμάκης Λευτέρης

Ψηφιδωτό απ? την Αγια ? Σοφιά

Δημοτικό τραγούδι
Τρεις καλογέροι κρητικοί και τρεις απ? τ? Άγιον Όρος
Καράβιν αρματώνουνε και καλοσυγυρίζουν
Στην πρύμνη βάζουν το σταυρό, στη μεσ? τον Πατριάρχη
Και ψάλλαν το χερουβικό και τ? άξιον εστίν ως
Φωνή ηκούσθη εξ ουρανού, εκ στόματος αγγέλου
Ας πάψει το χερουβικό και τ? άξιον εστίν ως
Πήραν οι Τούρκοι τη Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι
Πώ ?χει τριακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυο καμπάνες.

                                                                                                                            Θεοδόσης Αραπίδης

Πάρθεν η Ρωμανία Ποντιακό θρηνητικό τραγούδι

Έναν πουλίν, καλόν πουλίν εβγαίν? από την Πόλην
ουδέ στ? αμπέλια κόνεψεν ουδέ στα περιβόλια,
επήγεν και-ν εκόνεψεν α σου Ηλί? τον κάστρον.
Εσείξεν τ? έναν το φτερόν σο αίμα βουτεμένον,
εσείξεν τ?άλλο το φτερόν, χαρτίν έχει γραμμένον,
Ατό κανείς κι ανέγνωσεν, ουδ? ο μητροπολίτης
έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.
Σίτ?αναγνώθ? σίτε κλαίγει, σίτε κρούει την καρδίαν.
"Ναϊλί εμάς και βάι εμάς, πάρθεν η Ρωμανία!"
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρια
κι ο Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται,
-Μη κλαίς, μη κλαίς Αϊ-Γιάννε μου, και δερνοκοπισκάσαι
-Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία ?πάρθεν.
-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.

                                                                Νικολέτα Παρασκευοπούλου

Το ανακάλημα της Κων/πολης  Θρηνητικό  ποίημα αγνώστου ποιητή

Θρήνος, κλαυμός και οδυρμός και στεναγμός και λύπη,
θλίψις απαραμύθητος έπεσεν τοις Ρωμαίοις.
Εχάσασιν το σπίτιν τους, την Πόλην την αγία,
το θάρρος και το καύχημα και την απαντοχήν τους.
Τις το ?πεν; Τις το μήνυσε; Πότέ ?λθεν το μαντάτο; (5)

Καράβιν εκατέβαινε στα μέρη της Τενέδου
και κάτεργον το υπάντησε, στέκει και αναρωτά το:
«Καράβιν, πόθεν έρκεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;
«Έρκομαι ακ τ? ανάθεμα κ? εκ το βαρύν το σκότος,
ακ την αστραποχάλαζην, ακ την ανεμοζάλην·

απέ την Πόλην ερχομαι την αστραποκαμένην.
Εγώ γομάριν δε βαστώ, αμμέ μαντάτα φέρνω
κακά δια τους χριστιανούς, πικρά και δολωμένα.
Οι Τούρκοι ότε ήρθασιν, επήρασιν την Πόλην,
απώλεσαν τους χριστιανούς εκεί και πανταχόθεν.

                                                          Βασιλούδη Άννα                                                                                            

Το αναμμένο καντήλι  

     Στη συνοικία Φατίχ της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται το Γκιουλ τζαμί, το οποίο στεγάζεται στον πρώην βυζαντινό ναό της Αγίας Θεοδοσίας, τον οποίο οι Οθωμανοί μετέτρεψαν σε τέμενος μετά την Άλωση. Ήταν πολύ αγαπητή η Αγία Θεοδοσία στους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης, γι αυτό στις 29 Μαΐου κάθε χρόνο, ημερομηνία που γιορτάζεται η μνήμη της, είχαν τη συνήθεια να στολίζουν τον ναό με τριαντάφυλλα. 

     Όπως και τις άλλες χρονιές, έτσι και το 1453, από την παραμονή της γιορτής οι πιστοί κατέκλυσαν τον ναό της Αγίας Θεοδοσίας με ρόδα. Μόνο που αυτή τη σημαδιακή χρονιά ήταν τόσα πολλά τα λουλούδια που δεν χωράει ο νους του ανθρώπου. Εκείνη τη μοιραία νύχτα πλήθη ανθρώπων προσεύχονταν γονατιστοί μέσα στην εκκλησία για τη σωτηρία της Πόλης, ενώ έξω ακούγονταν απόκοσμα τα τύμπανα του πολέμου. Τα χτυπούσαν οι Τούρκοι μπροστά στα τείχη πιο δυνατά από κάθε άλλη φορά, προαναγγέλλοντας την τελική επίθεση. Το πρωί της 29ης Μαΐου, την ώρα που έβγαινε ο ήλιος, η Πόλη έπεσε. Οι Τούρκοι στρατιώτες που σάρωναν τα σοκάκια της πόλης αλαλάζοντες, εισέβαλαν κάποια στιγμή και στον ναό της Αγίας Θεοδοσίας. Μπροστά στη θέα των αμέτρητων τριαντάφυλλων σταμάτησαν έκθαμβοι και πολλοί αναφώνησαν: «Γκιουλ τζαμί, Γκιουλ τζαμί!». Καθώς στα τούρκικα η λέξη γκιουλ σημαίνει τριαντάφυλλο και η λέξη τζαμί εκκλησία, προφανώς είπαν με θαυμασμό: «Να η εκκλησία των ρόδων!».

 
Ο ναός της Αγίας Θεοδοσίας

    Οι Έλληνες της Πόλης, από την εποχή της Άλωσης μέχρι σήμερα, έχουν συνδέσει αυτό το τζαμί με τον τάφο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Λένε ότι σ? ένα χορταριασμένο οικόπεδο εκεί κοντά υπάρχει ένα ανοιχτό μνήμα με μια πέτρα στο προσκέφαλό του, που πιθανόν ανήκει στον αυτοκράτορα. Επί αιώνες βλέπανε το καντήλι του τάφου να καίει και δεν τολμούσαν να ρωτήσουν ποιοι το ανάβουν. Μερικοί λένε ότι ο ίδιος ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε δώσει τη διαταγή να μην σβήσει ποτέ η φλόγα του καντηλιού και τα έξοδα του λαδιού να πληρώνονται για πάντα από το δικό του θησαυροφυλάκιο. Ο θρύλος με το Γκιουλ τζαμί δεν τελειώνει εδώ, απεναντίας, γίνεται συνεχώς και πιο συναρπαστικός. Στο προαύλιο του τζαμιού υπάρχει ένας τάφος κάποιου «Γκιουλ Μπαμπά», ο οποίος ανήκει σε κάποια άγια μορφή των μουσουλμάνων. Υπάρχουν πολλοί που συνδέουν κι αυτόν τον τάφο με τον τελευταίο αυτοκράτορα, ο οποίος όπως λένε μπορεί να θάφτηκε εκεί ακέφαλος, αφού το κεφάλι του με διαταγή του σουλτάνου εκτέθηκε για μερικές μέρες σε κοινή θέα επάνω σ? ένα κίονα κοντά στην Αγία Σοφία. Αν αληθεύει ότι ο σουλτάνος έδωσε στους Έλληνες το σώμα του αυτοκράτορα για ταφή, το πιθανότερο είναι αυτοί να το έθαψαν στον χώρο του ναού της Αγίας Θεοδοσίας που γιόρταζε εκείνες τις ημέρες.

     Η σπουδαιότερη μαρτυρία που συνδέει το Γκιουλ τζαμί με την πιθανότητα να έχει ταφεί σ? αυτό μια σημαντικότατη προσωπικότητα των Βυζαντινών, προέρχεται από την αείμνηστη βυζαντινολόγο Μαρία Θεοχάρη. Η εξαιρετική αυτή επιστήμονας, κατόρθωσε πριν από χρόνια να κατεβεί στο υπόγειο του Γκιουλ τζαμί, όπου έκπληκτη αντίκρισε με τα ίδια της τα μάτια ένα τάφο με την ελληνική επιγραφή: «Ενθάδε κείται ο 13ος Απόστολος». Της επέτρεψαν να φτάσει εκεί επειδή ήταν καθηγήτρια σε ιταλικό πανεπιστήμιο και την πέρασαν για Ιταλίδα.

   Θοδωρής Αρχοντίδης    

 "

Το ποτάμι που σταμάτησε να κυλάει  

  Οι περισσότεροι τοπικοί θρύλοι για την άλωση της Πόλης μοιάζουν σε ένα σημείο: όλοι τονίζουν πως ο χρόνος σταμάτησε με την κατάληψη του κέντρου της Ορθοδοξίας από τους Τούρκους και ότι η τάξη θα επανέλθει με την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας από τους Έλληνες.  Ένας θρύλος λοιπόν από την Ήπειρο, μας λέει ότι ένα πουλί αναγγέλλει την πτώση της Κωνσταντινούπολης σε μια ομάδα βοσκών, που τη στιγμή εκείνη πότιζαν τα κοπάδια τους σε ένα ποτάμι. Στο άκουσμα της φοβερής είδησης τα νερά του ποταμού σταμάτησαν να κυλάνε, αφού και το φυσικό στοιχείο θεώρησε πως η πτώση της Βασιλεύουσας ήταν ανήκουστο πράγμα. Το ποτάμι τότε μόνο θα συνεχίσει και πάλι να κυλάει, μόλις απελευθερωθεί η Πόλη.

 Τατιανή Ασβεστοπούλου

Τα μισοτηγανισμένα ψάρια

  Όταν έπαιρναν οι Τούρκοι την Πόλη ένας καλόγερος καθόταν κοντά σε ένα ρυάκι και τηγάνιζε στη φωτιά τα εφτά ψάρια που είχε πιάσει. Ήταν έτοιμος να τα γυρίσει από το άλλο μέρος, όταν του έφεραν τη μοιραία είδηση: «Μπήκαν στην Πόλη οι εχθροί!» «Τότε θα το πιστέψω αυτό», λέει ο καλόγερος, «αν τα τηγανισμένα ψάρια ζωντανέψουν». Δεν πρόλαβε να τελειώσει τα λόγια του και τα ψάρια με ένα τίναγμα της ουράς τους, ξέφυγαν από το καυτό λάδι και πήδησαν στο ρυάκι ζωντανά και μισοτηγανισμένα?

Το αγίασμα στο Μπαλουκλί

  Και είναι ως και σήμερα τα ζωντανεμένα εκείνα ψάρια στο Μπαλουκλί και θα φαίνονται έτσι, μισοτηγανισμένα, ως να έρθει η ώρα να πάρουμε την Πόλη. Τότε, λένε, θα έρθει ένας άλλος καλόγερος και τα εφτά ψάρια θα πιαστούν από μόνα τους στο αγκίστρι του, για να ανάψει ? όπως ο παλιός- τη φωτιά του κοντά στο ρυάκι και να τα τηγανίσει.                                                                         

Μάγδα Αθανασίου

Μια λαϊκή αφήγηση σχετική με τον τραυματισμό του Ιουστινιάνη

Η κακή τύχη ηθέλησε και ελαβώθη ο καπετάνιος Γιουστουνιάς [Ιουστινιάνης] με μια σαϊτέα εις τα σαγόνια και έτρεχε το αίμα εισέ όλο του το κορμί, και εσκιάχθη να μην αποθάνη, και δεν εμίλησε λόγον να βάλη άλλον εις τον τόπον του, μόνε άφησε τον πόλεμον και έφυγε κρυφά, δια να μη τζακιστούνε οι σύντροφοί του. Και εμπήκαν οι εχθροί μέσα. Οπού αν ήθελε αφήσει άλλον εις τον τόπον του, δεν ηθέλανε εμπή, οι εχθροί και ήθελε κρατεί τον πόλεμον και δεν ήθελε χάσει την χώραν, τόσο ότι ακόμα αντιστέκανε οι Ρωμαίοι και δεν πολεμούσανε ανδρείως και εσκλήρυνε πολλά ο πόλεμος. Και ο βασιλεύς ωσάν έμαθε ότι ελαβώθη ο καπετάνιος και έφυγε, τότε επήγαινε με αναστεναγμόν να τον ευρύ, και ερωτά που να τον ευρή. Και οι πολεμιστάδες, οι σύντροφοί του, επολεμούσανε χωρίς καπετάνιο αμή αρχίσανε και αυτοί και αφήναν τον πόλεμον και εφεύγανε. Τότε επήρανε οι Τούρκοι θάρρος πολύ και οι Ρωμαίοι εδειλιάσανε πολλά. Και ετούτα εγίνησαν διατί έφυγε ο καπετάνιος, οπού έκμνε χρειά να στέκη και να πολεμά έως να αποθάνη εις την τιμήν του, και ήθελε να δίδει θάρρος και των συντρόφων του, διατί όλη η δύναμη του Τούρκου ήτανε εις εκείνην την μερέα. Και οι ελεεινοί Ρωμαίοι αμή ελιγοστεύανε και δεν ημπορούσανε να αντισταθούνε εισέ τόσο πλήθος Τούρκων...

  Παναγιώτης Αποστολίδης

Τμήμα των τειχών της Πόλης

Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς  

Σύμφωνα με το θρύλο, όταν εκείνη την ημέρα (Τρίτη 29 Μαΐου 1453) οι Τούρκοι μπήκαν μέσα στην Κωνσταντινούπολη, έτρεξε κι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος καβάλα στο άλογό του για να τους εμποδίσει. Οι Τούρκοι όμως ήταν αμέτρητοι και τον έβαλαν στη μέση. Εκείνος ατρόμητος, χτυπούσε κι έκοβε αδιάκοπα με το σπαθί του. Κάποια στιγμή σκοτώθηκε το άλογό του, έπεσε κι αυτός. Κι εκεί που ένας αράπης σήκωσε το σπαθί του να χτυπήσει το βασιλιά, ήρθε άγγελος Κυρίου τον άρπαξε και τον πήγε σε μια σπηλιά βαθιά στη γη, κοντά στη Χρυσόπορτα. Εκεί μένει μαρμαρωμένος ο βασιλιάς και καρτερεί την ώρα που θα έρθει πάλι ο άγγελος να τον ξεμαρμαρώσει, να του δώσει πάλι το σπαθί του, για να μπει στην Πόλη από την Χρυσόπορτα και να κυνηγήσει με τα φουσάτα του τους Τούρκους διώχνοντας τους ως την Κόκκινη Μηλιά.                                                               

  Βούλα   Αλίνι

Η τελευταία Θεία Λειτουργία στην  Αγια-ΣοφιάΝ

φ Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στη Βασιλική Εκκλησία, ένας ιερέας τελούσε τη Θεία Λειτουργία. Βλέποντας τους άπιστους να μπαίνουν, δε σκεπτόταν παρά πώς να σώσει από τη βεβήλωση τον ιερό άρτο και το πολύτιμο Αίμα του Χριστού. Ανέβηκε, λοιπόν, βιαστικός στον Άμβωνα, κρατώντας τ' Άγιο Δισκοπότηρο κι εξαφανίστηκε σε μια μικρή πόρτα. Την έκλεισε πίσω του, μα δυστυχώς οι Τούρκοι τον είχαν δει κι έτρεξαν να τον προφτάσουν.

    Όταν όμως έφθασαν στο σημείο που θα έπρεπε να βρίσκεται η πόρτα, ξαφνιάστηκαν γιατί δεν είδαν παρά μόνο μια γυμνή, λεία επιφάνεια χωρίς το παραμικρό σημάδι ανοίγματος. Αγριεμένοι, προσπάθησαν να γκρεμίσουν τον τοίχο, αλλά έσπασαν τα όπλα τους, χωρίς να καταφέρουν τίποτε.

- Ας φέρουν τους χτίστες του στρατού μας, αποφάσισε ο Σουλτάνος. Έτσι θα δούμε τι είναι πίσω απ' αυτόν τον τοίχο.

    Οι χτίστες ήρθαν με τα εργαλεία τους κι άρχισαν να χτυπούν τον τοίχο. Παρ' όλες τους τις προσπάθειες όμως, δεν μπόρεσαν ούτε να τον τρυπήσουν κι ομολόγησαν πως σίγουρα υπήρχε κάποιο τεχνικό μέσο, που τους ήταν άγνωστο.
- Είστε ανίκανοι, φώναξε καταθυμωμένος ο Σουλτάνος και θα τιμωρηθείτε! Να φέρουν Ρωμηούς χτίστες!

Τότε έφεραν βιαστικά όσους μπόρεσαν και απειλώντας τους με θάνατο, τους πρόσταζαν να ρίξουν αυτόν τον τοίχο. Μα, ούτε κι αυτοί δεν τα κατάφεραν.
Γιατί, το θέλημα του Θεού, πιο δυνατό από κάθε ανθρώπινη δύναμη, κρατούσε αυτές τις πέτρες δεμένες γερά, για να προστατεύει τον ιερέα.

    Όλους αυτούς τους αιώνες, ο ιερέας αγρυπνεί, σφίγγοντας το δισκοπότηρο, που προστάτευσε από τους άπιστους. Μα, όταν θα ξαναπάρουμε την Πόλη, η πόρτα θα ξανανοίξει μόνη της, ο ιερέας θα βγει, θα ξαναμπεί στο ιερό και θα συνεχίσει τα λόγια της λειτουργίας, από κει ακριβώς που είχε σταματήσει.

 Γιάννης Ανδρεάδης

Οι   Κρητικοί πολεμιστές

 Έναν από τους πύργους των τειχών της Πόλης τον υπεράσπιζαν τρία αδέρφια, άρχοντες Κρητικοί που πολεμούσαν με το μέρος των Βενετών (η Κρήτη τότε ήταν κάτω από την κυριαρχία των Βενετών). Μετά την πτώση της πόλης τα τρία αδέρφια και οι άντρες τους εξακολουθούσαν να πολεμούν και παρά τις λυσσώδεις προσπάθειες τους οι Τούρκοι δεν είχαν κατορθώσει να καταλάβουν τον πύργο. Για το περιστατικό αυτό ενημερώθηκε ο Σουλτάνος και εντυπωσιάστηκε από την παλικαριά τους. Αποφάσισε, λοιπόν, να τους επιτρέψει να φύγουν με ασφάλεια από τον πύργο και να πάρουν ένα καράβι με τους άντρες τους και να γυρίσουν στην Κρήτη. Πραγματικά η πρόταση του έγινε δεκτή με τη σκέψη ότι έπρεπε να μείνουν ζωντανοί για να πολεμήσουν να ξαναπάρουν τη Βασιλεύουσα πίσω από τους απίστους. Έτσι οι Κρητικοί επιβιβάστηκαν στο πλοίο τους και ξεκίνησαν για το νησί τους. Το πλοίο δεν έφτασε ποτέ στην Κρήτη και ο θρύλος λέει ότι περιπλανιούνται αιώνια στο πέλαγος μέχρι τη στιγμή που θα ξεκινήσει η μάχη για την ανακατάληψη της Πόλης από τους Έλληνες. Τότε το πλοίο των Κρητικών θα τους ξαναφέρει στην Κωνσταντινούπολη για να πάρουν και αυτοί μέρος στη μάχη και να ολοκληρώσουν την αποστολή τους και το ελληνικό έθνος να ξανακερδίσει την Πόλη.

Δόμνα Τσιρτσή