ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ

Εργασία μαθητών Α5: Ελευθερίου Σιδηρόπουλου, Άγγελου Σιμιτσή, Αναστάσιου Σπανού, Ηλία Σφατσίρα, Γεωργίου Σωτηρέλη, Αρίσταρχου Τζατζιού και Ιωάννη Χαλβατζόπουλου.

Ο παρνασσισμός (γαλλ. parnassisme) είναι ένα λογοτεχνικό κίνημα  που αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία στα τέλη του 19ου αι. ως αντίδραση κατά των συναισθηματικών υπερβολών του ρομαντισμού, ο οποίος εκείνη την εποχή βρισκόταν ήδη σε φάση παρακμής. Συγκεκριμένα, ο παρνασσισμός εμφανίστηκε κατά τη δεκαετία 1866-1876 με την έκδοση του γαλλικού λογοτεχνικού περιοδικού «Ο σύγχρονος  Παρνασσός», του οποίου ο τίτλος παραπέμπει στο ελληνικό βουνό Παρνασσό και τη μυθολογική του υπόσταση ως κατοικία των Μουσών. Οι εκδότες του, Κατούλ Μαντές και Ξαβιέ Ντε Ρικάρ είναι οι πρώτοι που χρησιμοποιούν τον όρο παρνασσισμός λίγο αργότερα ο Αλφόνς Λεμέρ εξέδωσε την ομώνυμη ποιητική του ανθολογία.

Οι Μούσες στον Παρνασσό Ζωγραφικός πίνακας

Ο παρνασσισμός  επανέφερε στην τέχνη στοιχεία του κλασικισμού, δηλαδή του αισθητικού και καλλιτεχνικού κινήματος που αναπτύχθηκε στη Δυτική Ευρώπη από την Αναγέννηση και μετά και πρέσβευε τη μίμηση των κλασικών προτύπων, ενώ  επηρεάστηκε  σημαντικά από το έργο του Θεόφιλου Γκωτιέ «Η τέχνη για την τέχνη», στο οποίο προβάλλει το  αισθητικό  δόγμα της αυτοδυναμίας της τέχνης (l? art pour l? art). Επηρεάστηκε ακόμη από την αλματώδη ανάπτυξη των θετικών επιστημών στη Δυτική Ευρώπη κατά τον 19ο αι., επιδιώκοντας μια σαφή αποδέσμευση από τον πόθο και το πάθος και, πολύ περισσότερο, από την καινούρια και αναπτυσσόμενη ταχύτατα επιστήμη της Αρχαιολογίας, αντλώντας τα θέματά της  από την αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα. Διάχυτη είναι η αισιοδοξία για την αιωνιότητα των παρνασσικών έργων που συμπυκνώνεται στη διατύπωση του Γκωτιέ: «όταν η πόλη πεθάνει,  θα στέκει ακόμη η προτομή».

Κύρια χαρακτηριστικά του Παρνασσισμού είναι:

• Η επιδίωξη της πιστότητας, της ρεαλιστικής αναπαράστασης και της απάθειας, της συναισθηματικής αποστασιοποίησης. Η πιστότητα αυτή επιτυγχάνεται με τις ακριβείς περιγραφές και την επιμονή στην αναζήτηση των κατάλληλων κυρίως επιθέτων.
• Ιδανικό της σχολής ήταν η τέλεια μορφολογική εμφάνιση και η ακριβολογία.
• Επιδίωξη απόλυτης ισορροπίας και συμπύκνωσης νοημάτων.
• Έμπνευση από σκηνές της καθημερινής, κοινωνικής αλλά και ιστορικής πραγματικότητας και στροφή στην κλασσική αρχαιότητα και στον ινδικό πολιτισμό.
• Με την ακρίβεια της έκφρασης προσπαθεί να καλλιεργήσει μια απρόσωπη και αντικειμενική ποίηση, εκφράζοντας το επιστημονικό πνεύμα της εποχής. Οι παρνασσιστές επιδίωκαν επίσης, τη χρήση της μιας, της μοναδικής, ιδιαίτερης  λέξης και τους διακρίνει η τάση για ρωμαλέο στίχο με πλούσια ομοιοκαταληξία. Γι? αυτό κιόλας πειθαρχούσαν απόλυτα στους μετρικούς κανόνες. Αυτό το υπερβολικό ενδιαφέρον  για τη μορφή οδήγησε τους κριτικούς να πουν πως τα παρνασσικά ποιήματα μοιάζουν με τέλεια λαξευμένα αγάλματα, που τους λείπει η ζεστασιά της ανθρώπινης ψυχής. Προκάλεσε έτσι την εμφάνιση του συμβολισμού.

Η Ειρήνη και ο Πλούτος Γλυπτή σύνθεση Κηφισοδότου

Εκπρόσωποι γαλλικού παρνασσισμού: Λεκόντ Ντελίλ, Πωλ Βερλαίν, Τεοντόρ ντε Μπανβίλ, Κατούλ Μεντές και Συλί Προυντόμ.

Τα μάτια   Συλί Προυντόμ

Μυριάδες μάτια, ωραία κι αγαπημένα,
με γαλανό ή με μαύρο χρώμα,
είδανε την αυγή. Τώρα κοιμούνται
μέσα στους τάφους, κι ο ήλιος βγαίνει ακόμα.

Οι νύχτες πιο γλυκές κι από τις μέρες
έχουν μυριάδες μάτια μαγεμένα,
πάντα βαστά των αστεριών η λάμψη
κι είναι τα μάτια στο σκοτάδι βυθισμένα.

Έχει χαθεί το βλέμμα τους; Ποτέ!
Δε γίνεται το βλέμμα να έχει σβήσει:
Κοντά σε κείνο που αόρατο ονομάζουν
έχουν γυρίσει.

Σα βασιλεύουν τ? άστρα, μας αφήνουν,
στον ουρανό όμως πάντα μένουν,
έτσι τα μάτια βασιλέματα έχουν,
αλλά δεν είναι αλήθεια πως πεθαίνουν.

Γαλανά ή μαύρα, μα όλα ωραία κι αγαπημένα,
προς κάποιας χαραυγής την απεραντοσύνη
πάντ? ανοιχτά, πέρ? απ? τους τάφους βλέπουν
τα μάτια που εδώ κάτω ο θάνατος τα κλείνει.

Μετάφραση: Νίνα Θ. Σταύρου
- από την Νέα Εστία, τχ. 862
1 Ιουνίου 1963
(αρχείο ΕΚΕΒΙ)

Σημ. Ο Συλί  Προυντόμ είναι ο πρώτος λογοτέχνης που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1901.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ

Στη νεοελληνική λογοτεχνία ο παρνασσισμός κάνει την εμφάνισή του  με την ποιητική γενιά του 1880, την ονομαζόμενη Νέα Αθηναϊκή Σχολή. Βρίσκει χώρο έκφρασης στο περιοδικό  «Ραμπαγάς»  και  την εφημερίδα «Μη χάνεσαι».

Η αντιρομαντική και ρεαλιστική διάθεση των Ελλήνων Παρνασσιστών εκφράστηκε αυτά τα χρόνια και μέσα από τη σάτιρα.

Γράφει ο Σουρής το 1882:

Όποιος γυρεύει μνήματα της κλασικής παιδείας,

 όποιος ξεθάβει άγαλμα  καμιάς ή κανενός,

κι αν Κουμανούδης λέγεται κι αν είναι Καββαδίας

θα θάβεται με τ? άγαλμα και κείνος ζωντανός.

Θα λείψουν τόσα μάρμαρα και οι αρχαιολόγοι,

κι η δόξα τότε η παλιά το έθνος δε θα τρώγει.

Γράφει και ο Καρκαβίτσας στα 1903, στον «Αρχαιολόγο» για τη νοσηρή αρχαιολατρία: Αυτός ο Παρθενώνας μας στέρεψε όλες τις βρύσες της ζωής».

Έτσι ο παρνασσισμός στην Ελλάδα προβάλλει ως αντίδραση στο ρομαντισμό τη γαλήνη, στο πάθος την κλασσική ακρίβεια, στη μουσικότητα τον πλούτο και την ακρίβεια των λέξεων, στην αοριστία το μέτρο και το ρυθμό. Η επιδίωξη της εναρμόνισης του λόγου με το ρυθμό γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στον Κωστή Παλαμά που γράφει κιόλας στο «Δωδεκάλογο του Γύφτου»:

Καθώς δένω το Λόγο δαίμονα και ξωτικό,

στο χρυσό το δαχτυλίδι, στο Ρυθμό.    

Οι κυριότεροι Έλληνες παρνασσιστές

Η ποιητική συλλογή «Στίχοι»του Νίκου Καμπά και η συλλογή « Ιστοί  αράχνης» του Γεωργίου Δροσίνη είναι αυτές που σηματοδοτούν τις απαρχές του παρνασσισμού στην Ελλάδα.

Στα ποιήματα του Καμπά αναγνωρίζουμε στοιχεία και από το παλιό που φθίνει και από το καινούριο που έρχεται (γλωσσική αμφιταλάντευση μεταξύ καθαρεύουσας και δημοτικής, αλλού πεζολογία και αλλού κάποια ρομαντική διάθεση). Γενικά όμως οι παρνασσιστές υπήρξαν ένθερμοι υποστηρικτές της δημοτικής γλώσσας.

Η λίμνη    Νίκου Καμπά

Ήταν προχθές κορίτσια στο χορό 

όλα λουλούδια,  όλα μυρωδιά? 

αχ, τ? αγαπούσα όλα και θαρρώ 

και γι ?  άλλα τόσα μου  ?μενε καρδιά. 

Το κρίμα μου το λέγω? δεν μπορώ 

ατάραχος να δω την ομορφιά.  

Αχ,  με της λίμνης μοιάζω το νερό,

που ό,τι περνά,  αφήνει ζωγραφιά.

Μ? αν ζωγραφίζ? η λίμνη κάθε τι,

περνάει αυτό κι η ζωγραφιά περνά. 

Και μοναχά του ουρανού κρατεί 

τη ζωγραφιά πιστά, παντοτινά. 

Άφησε όλοι να με λεν τρελό 

και μη σε μέλει, αγάπη μου χρυσή.

Αν είμαι λίμνη, μ? όλες αν γελώ,

ο ουρανός της λίμνης είσαι συ.

Ο χορός των Μουσών Νικολάου Γύζη

Παρνασσικά ποιήματα έγραψαν κυρίως: ο Κωστής Παλαμάς, κυρίαρχη φυσιογνωμία την περίοδο 1880-1920, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Ιωάννης Γρυπάρης, ο Λορέντζος Μαβίλης, ο Αριστομένης Περοβελέγγιος και οι μεταγενέστεροι Άγγελος Σικελιανός και  Κώστας Βάρναλης.

Συνολική θεώρηση και αποτίμηση του ελληνικού παρνασσισμού

• Οι Έλληνες  Παρνασσιστές δεν κατόρθωσαν να φτάσουν στην απάθεια, καθώς διατήρησαν μια αισθηματολογία, με την έννοια του υποκειμενισμού, απέναντι στα θέματά τους.
• Εισήγαγαν την απλότητα, την καθημερινότητα και τη θέρμη, ενώ μετέπλασαν και κάποια ρομαντικά θέματα ( αγάπη για την πατρίδα, ποίηση προσωπικού χώρου, αγάπη για ζωή). Ειδικά ο Γεώργιος Δροσίνης έμεινε κοντά  στην  παράδοση  του δημοτικού τραγουδιού.

Οι τρεις δροσιές  Γεωργίου Δροσίνη

Στα δάχτυλά σου στάλαξαν οι τρεις δροσιές του κόσμου:

των λουλουδιών, της θάλασσας και των κλαμμένων άστρων.

Κι απ? τη δροσιά των λουλουδιών κρυστάλλωσαν σμαράγδια,

κι απ? τη δροσιά της θάλασσας κρυστάλλωσαν ζαφείρια,

 κι απ? την αστερινή δροσιά κρυστάλλωσαν διαμάντια·

και σμίχτηκαν οι τρεις δροσιές να σε δαχτυλιδώσουν.

Κόρη με ρόδα Πίνακας Γιώργου Ιακωβίδη

Η Πατρίδα μας     Γεωργίου Δροσίνη

«Ξένε που μόνος κι έρημος
σε ξένους τόπους τρέχεις,
πες μου, ποιος είναι ? τόπος σου
και ποια πατρίδα έχεις;»

«Τη μακριν? πατρίδα μου
πάντα ποθώ στα ξένα.
Εκεί τα χρόνια της ζωής
περνούν ευλογημένα?

Στ? αγαπημένο μου χωρι?
χαρ?ς πάντα και γέλια,
στ? αλώνια τραγουδιών φων?ς
ξεφάντωμα στ? αμπέλια.

Κι όταν χορεύει η λεβεντι?
στης Πασχαλιάς τη μέρα,
βροντοκοπά τ? τύμπανο
κα? κελαηδεί η φλογέρα.

Στη μακριν? Πατρίδα
έχει ευωδι? και χάρη
το ταπεινότερο δεντρί,
το πιο φτωχ? χορτάρι?

Παράλληλα, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι τα χρόνια 1880-1920, στα οποία εντάσσεται η Νέα Αθηναϊκή Σχολή, είναι χρόνια πολλαπλών εξελίξεων για τη Νεοελληνική κοινωνία.

Πρόκειται για μια περίοδο νέων προσανατολισμών και  προσπάθειας αναδιάρθρωσης του κράτους.

Κυρίαρχες προσωπικότητες στον πολιτικό στίβο: ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Στόχοι της ανορθωτικής προσπάθειας του Τρικούπη:

Εκβιομηχάνιση της χώρας

Ενίσχυση της οικονομίας

Εξυγίανση δημόσιας ζωής

Δημιουργία αναπτυξιακών έργων κοινής ωφελείας( διώρυγα Κορίνθου, οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, κατασκευή λιμανιών κ.ά)

Ο ισθμός της Κορίνθου Κ. Βολανάκη

Αποτελέσματα:

?  Ανάπτυξη εμπορίου και ναυτιλίας

?  Εσωτερική μετανάστευση από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα, κυρίως στην Αθήνα.

?  Πληθυσμιακή έκρηξη Αθήνας

Εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο: Υπογραφή συνθήκης Κων/πόλεως στα 1881 ? προσάρτηση Θεσσαλίας και Άρτας στην Ελλάδα με συνέπειες την πληθυσμιακή αύξηση,  αλλά και  την αύξηση καλλιεργήσιμης γης.

Πτώχευση 1893

Ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεμος 1897

Ένοπλος Μακεδονικός Αγώνας 1904-1908

Νικηφόροι Βαλκανικοί πόλεμοι  1912-1913

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1914-1918

Μικρασιατική εκστρατεία 1919

Εξελίξεις στον πνευματικό βίο:

Α. Στροφή στη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού- θεμελίωση της Λαογραφίας ως επιστήμης από τον Νικόλαο Πολίτη.

Β. Αγώνας για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας- κίνημα δημοτικισμού .