Διάλογος

Διδακτικοί στόχοι

• Να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα και την αξία του διαλόγου, που είναι μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων και όργανο παιδείας.
• Να εντοπίσουμε τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για την επιτυχία ενός διαλόγου.
• Να γνωρίσουμε τις μορφές του διαλόγου.

διάλογος ο [δi?loγος] : 1. συζήτηση, συνομιλία ανάμεσα σε δύο συνήθως πρόσωπα ή ομάδες ανθρώπων, κατά την οποία καθένας από τους συνομιλητές παίρνει εναλλάξ το λόγο για να διατυπώσει, με σχετική συντομία, την άποψή του επάνω σε κάποιο θέμα και να προσεγγίσουν την αλήθεια: Στη συνεδρίαση έγινε ένας έντονος ~ ανάμεσα στους εκπροσώπους της διοίκησης και των εργαζομένων. Άκουσα τον εξής διάλογο που έκανε ένας νεαρός με τον πατέρα του. Ο ~ κατέληξε σε μονόλογο του προέδρου του κόμματος. || (επέκτ.) συνεχής ανταλλαγή απόψεων για την εξομάλυνση διαφορών, για την εξεύρεση κοινών αποδεκτών λύσεων κτλ.: Xωρίς ειλικρινή διάλογο το χάσμα ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά θα μείνει αγεφύρωτο. Mε δημιουργικό διάλογο μπορούν να διευθετηθούν πολλά διμερή προβλήματα εξωτερικής πολιτικής. Άρχισε ο ~ των παραγωγικών τάξεων με την κυβέρνηση. Ο ~ των εκκλησιών, μεταξύ εκπροσώπων των χριστιανικών δογμάτων. (έκφρ.) ~ κωφών*. 2. τα λόγια που ανταλλάσσουν τα πρόσωπα σε ένα λογοτεχνικό, θεατρικό ή κινηματογραφικό έργο: Οι διάλογοι είναι πολύ ζωντανοί / δεν αποδίδονται κατά λέξη στους υπότιτλους της ταινίας. 3. φιλοσοφικό ή λογοτεχνικό έργο, στο οποίο η ανάπτυξη του θέματος γίνεται με ερωταποκρίσεις ανάμεσα σε διάφορα πρόσωπα: Οι διάλογοι του Πλάτωνα. Οι «Nεκρικοί διάλογοι» του Λουκιανού.

[λόγ.: 1, 3: αρχ. διάλογος· 2: σημδ. γαλλ. dialogue (στη νέα σημ.) < λατ. dialogus < αρχ. διάλογος] Η λέξη προέρχεται από το διά+λέγομαι που σημαίνει κουβεντιάζω, συζητώ, μιλώ με άλλους.

Οι ποιητές Γεωργίου Ροϊλού

Στη διαδικασία επικοινωνίας των ανθρώπων απαραίτητα στοιχεία είναι:

α. ο πομπός και το μήνυμά του,

β. ο δέκτης που θα ερμηνεύσει και θα κατανοήσει το μήνυμα,

γ. (ενδιάμεσα) οι τρόποι μεταβίβασης του μηνύματος (που ποικίλλουν ανάλογα με το βαθμό εξέλιξης της επικοινωνίας ή τις παρούσες κάθε φορά δυνατότητες):

νεύματα-κινήσεις, γραπτά σύμβολα (εικόνες, γραφή), ηχητικά σύμβολα, λόγος προφορικός, που είναι ο πλουσιότερος τρόπος για την απόδοση περιγραφών, αφήγησης, λεπτών εννοιολογικών αποχρώσεων.

Μορφές διαλόγου

Εσωτερικός διάλογος(διάλογος με τον εαυτό μας, αυτοέλεγχος, αυτοκριτική)

Διαπροσωπικός (συζήτηση με τους άλλους)

Παιδαγωγικός ?Διδακτικός (ανάμεσα στο δάσκαλο και στο μαθητή και γενικά στην παιδευτική διαδικασία) Εδώ εντάσσεται ο μαιευτικός διάλογος, που ήταν η μέθοδος διδασκαλίας του Σωκράτη, ο οποίος δεν αποφαινόταν εκ των προτέρων ούτε παρέθετε εξαρχής κάποια θεωρία ή άποψη, αλλά προσπαθούσε με μία σειρά ερωτήσεων  να οδηγήσει το συνομιλητή του στην αλήθεια.

Πνευματικός διάλογος (με λογοτεχνικά βιβλία ή με άλλα έργα τέχνης)

Βουβός διάλογος Είναι ο διάλογος που γίνεται κυρίως με νεύματα και κινήσεις και πολύ περισσότερο με το βλέμμα, που μπορεί να αντικαταστήσει το λόγο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα απαντάμε στο διήγημα του Εμ. Ροΐδη «Το ξεστούπωμα», όπου η απερισκεψία δύο μικρών παιδιών (του συγγραφέα- αφηγητή και ενός άλλου) προκάλεσε βαθύ πόνο σε μια αποκαμωμένη γριούλα. Όταν αφαιρώντας το πώμα από τη βαρέλα με το νερό που κουβαλούσε, την ανάγκασαν και πάλι να κάνει το  ίδιο κοπιαστικό δρομολόγιο, εκείνη δεν είπε τίποτα. Όμως  ο συγγραφέας  γράφει: «αδύνατο να λησμονήσω το άφωνο παράπονο στο βλέμμα της». Κι όταν ύστερα από 25 χρόνια ξαναείδε το φίλο του ούτε εκείνος το είχε λησμονήσει. Ο στεναγμός της γριάς είχε λειτουργήσει σαν ένας στιγμιαίος  διάλογος, που άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη στην ψυχή των παιδιών.

Συσχέτιση διαλόγου

α. με το σώμα (χειρονομίες, κινήσεις, στάση, βλέμμα, έκφραση)

β. με το χρόνο (ρυθμός λόγου, κατανομή χρόνου, μονόλογος ενός, συνεκφωνήσεις)

γ. με το χώρο ( τοποθέτηση συνομιλητή, ακουστική, θόρυβοι, θέσεις συνομιλητών)

Προϋποθέσεις εποικοδομητικού διαλόγου

Ποιες άλλες προϋποθέσεις θα θέτατε, εκτός από την ειλικρίνεια, τη σαφήνεια, τη συνάφεια με το θέμα και την πληροφοριακή επάρκεια, ώστε ένας διάλογος να χαρακτηρισθεί εποικοδομητικός;

Άλλα είδη διαλόγου

Τηλεοπτικός διάλογος

Πρόκειται  για μια μορφή διαλόγου, που  όλοι μας  λίγο πολύ έχουμε παρακολουθήσει και δεν έχουμε σχηματίσει την καλύτερη εντύπωση για τους συμμετέχοντες, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.

 Συνήθως στις τηλεοπτικές συζητήσεις υπάρχει συντονιστής  που:

εξασφαλίζει την πολυφωνία, με την ισότιμη συμμετοχή προσώπων με διαφορετικές απόψεις,

εμποδίζει  τους συνομιλητές να μετατρέπουν το διάλογο σε παράλ­ληλους μονολόγους,

παρεμβαίνει όσο το δυνατό λιγότερο και

διατηρεί στάση αμεροληψίας.

Όταν δεν υπάρχει συντονιστής, ο λόγος από τον έναν ομιλητή στον άλλο περνάει με: μια κίνηση του χεριού, το βλέμμα, ή την έκφραση του προσώ­που κ.λ.π.

Λογοτεχνικός διάλογος

Καταγράφονται τα γλωσσικά εκφωνήματα των διαλεγομένων προσώπων κανονικά σε ευθύ λόγο.

Αποδίδονται με τη στίξη πολλά από τα παραγλωσσικά γνωρίσματα του λόγου τους και πολλά άλλα περιγράφονται λεκτικά.

Περιγράφονται τα εξωγλωσσικά γνωρίσματα των διαλεγομένων προσώπων, καθώς και πολλά χαρακτηριστικά της γύρω τους πραγματικότητας.

Με το διάλογο μια λογοτεχνική αφήγηση αποκτά δραματικότητα.

Φυσικότητα στην αναπαράσταση του διαλόγου ( το να ηχεί ο διάλογος σαν πραγματικός) πετυχαίνεται: με τη χρήση γνωρισμάτων του προφορικού λόγου και με την ιδιόλεκτο  (τη χαρακτηριστική χρήση της γλώσσας) κάθε προσώπου.

Άσκηση: Να εντοπίσετε τους αφηγηματικούς τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιούνται  στο απόσπασμα από το εφηβικό μυθιστόρημα «Το αυγό της έχιδνας» της Λίτσας Ψαραύτη, για να αποδοθεί ο προφορικός λόγος με τα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά του στοιχεία.

Ξύπνησα μούσκεμα στον ιδρώτα. Το κορμί μου  είχε αφήσει υγρά σημάδια πάνω στο κατωσέντονο και στη γούβα που έκανε το μαξιλάρι. Έτρεμα. Ίσως  να είχα πυρετό. Σκέφτηκα να ξαναπέσω στο κρεβάτι μέχρι να καταλαγιάσουν οι χτύποι της καρδιάς μου. Μια υποψία, μαχαίρι κοφτερό, φώλιασε στο μυαλό μου. Μήπως άρχιζε η αρρώστια; Ο γιατρός είχε πει πως τα πρώτα συμπτώματα ήταν αδυναμία, κούραση, νυκτερινές εφιδρώσεις, πυρετός. Ο πανικός με παρέλυσε. Έκανα κουράγιο και σύρθηκα ως το λουτρό. Άνοιξα το ντους και μπήκα κάτω από το κρύο νερό. Αμέσως ένιωσα καλύτερα. Το μυαλό μου καθάρισε, το κορμί ξαναβρήκε τη ζωντάνια του. Έμεινε μόνο ένα δυνατό γουργούρισμα στο στομάχι, που μου θύμιζε πως δεν είχα βάλει μπουκιά στο στόμα μου από το προηγούμενο μεσημέρι.

Στην κουζίνα ο πατέρας έπινε τον καφέ του. Μόλις μπήκα, κατέβασε την εφημερίδα και με κοίταξε εξεταστικά.

-Έχεις τα χάλια σου. Τα ξενύχτια και τα γλέντια αφήνουν άσχημα σημάδια?

-Δεν πήγα σε κανένα γλέντι, πατέρα, κατάπια έναν κόμπο δάκρυα.

-Τότε γιατί έχεις αυτά τα μούτρα;

-Περνάω μια δύσκολη φάση ? τα μαθήματα ? το σχολείο ?, τα μάσησα.

-Μη μου πεις ότι ξενυχτάς διαβάζοντας! Έννοια σου  και ξέρω εγώ με τι ασχολείται σήμερα η νεολαία! Η φωνή του έσταζε ειρωνεία.

Έτσι γινόταν κάθε φορά που θύμωνε μαζί μου. Πρώτα πρώτα τα ?βαζε με τη νεολαία και στη συνέχεια μου τραβούσε έναν εξάψαλμο , τον ίδιο πάντοτε.

-Εγώ στην ηλικία σου πήγαινα το πρωί στο σχολείο και τ? απογεύματα δούλευα?Περπατούσα τρία χιλιόμετρα για να πάω  στο σχολείο, ούτε ποδήλατο δεν είχα ?Διάβαζα μέρα νύχτα για να μπω στο πανεπιστήμιο, δε γύριζα στις καφετέριες και στις ντίσκο τα βράδια κι  ούτε φορούσα μοντέρνα μπουφάν και γουόκμαν στ?αυτιά?

Ήθελα να τον σταματήσω, να του φωνάξω ότι δε φταίει η νεολαία επειδή εκείνοι στερήθηκαν στα νιάτα τους κι αγωνίζονται να μη λείψει τίποτα στα παιδιά τους. Εμείς την αγάπη τους θέλουμε, τη ζεστασιά της αγκαλιάς τους κι  έναν ώμο ν?ακουμπήσουμε, όταν τα πράγματα πάνε στραβά και η ζωή  αγριεύει.

-Μην είσαι άδικος πατέρα, κατάφερα μόνο ν?αρθρώσω κι  ήμουνα έτοιμος να του τα πω όλα, να πέσω στην αγκαλιά του και να κλάψω, μήπως κι έτσι έφευγε το μολυβένιο βέρος από πάνω μου. Εκείνος, όμως, είχε πάρει φωτιά, είπε όσα είχε να πει, πέταξε την εφημερίδα του στο τραπέζι κι  έφυγε χτυπώντας την εξώπορτα δυνατά.

Στεκόμουνα σαστισμένος, σαν τον πνιγμένο που ζητάει ένα χέρι να πιαστεί κι αντί για βοήθεια το χέρι τον σπρώχνει πιο βαθιά. Η πίκρα μαζευόταν  σιγά σιγά μέσα μου, γινόταν πέτρα σκληρή, δε θ? άφηνα κανέναν να τη σπάσει.

Θεατρικός διάλογος

Καταγράφονται πιστά τα γλωσσικά εκφωνήματα των διαλεγομένων προσώπων, απαραίτητα σε ευθύ λόγο.

Αποδίδονται με πλούσια σημεία στίξης όσο γίνεται περισσότερα από τα παραγλωσσικά γνωρίσματα του λόγου κάθε προσώπου και άλλα δίνονται στις σκηνοθετικές  υποδείξεις που παρεμβάλλει ο συγγραφέας στο κείμενο.

Σημειώνονται με σκηνοθετικές υποδείξεις που παρεμβάλλει  ο συγγραφέας στο κείμενο όλα τα απαραίτητα εξωγλωσσικά γνωρίσματα της ομιλίας των προσώπων και χαρακτηριστικά της πραγματικότητας γύρω τους.

Με την εκφραστική ερμηνεία του διαλόγου ένα θεατρικό  έργο αποκτά δραματική πειστικότητα.

Φυσικότητα στην αναπαράσταση του διαλόγου ( το να ηχεί ο διάλογος σαν πραγματικός) πετυχαίνεται: με τη χρήση γνωρισμάτων του προφορικού λόγου και με την ιδιόλεκτο κάθε προσώπου.

Να έχετε υπόψη ότι η στίξη έχει μια λειτουργική σημασία για την απόδοση των παραγλωσσικών στοιχείων.

Άσκηση: Στο απόσπασμα που σας δίνεται από «Το μεγάλο μας τσίρκο», να εντοπίσετε τον τρόπο με τον οποίο προσδιορίζονται οι ομιλούντες και τον τρόπο που αποδίδονται τα παραγλωσσικά  και εξωγλωσσικά στοιχεία σ? αυτό. Παρουσιάζεται ο λόγος των προσώπων κατά τό ε?κός καί τό ?ναγκα?ον, με φυσικότητα, σύμφωνα με το ήθος των προσώπων;

Σκηνή έξω από το παλάτι του Όθωνα, λίγο μετά την ενθρόνισή του.

(Ο Έλληνας ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ κάτι λέει στο αυτί του ΒΑΥΑΡΟΥ .)

ΒΑΥΑΡΟΣ: Ντας ιστ ντοχ κάινε αντβόρτ! (τώρα λέει κι αυτός κάτι στο αυτί του ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ)

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ (στον ΚΑΠΕΤΑΝΙΟ) Θέλεις  να ?ρθεις στο παλάτι να χορέψουμε;

Α΄ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ(σταυροκοπιέται έκπληκτος) Εμείς περιμέναμε το βασιλέα να  ?ρθεί να χορέψει το δικό μας χορό, όχι εμείς τον εδικό του.

(Ο ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ κάτι λέει στ? αυτί του ΒΑΥΑΡΟΥ. Κινούν κι οι δυο βιαστικά για την εσωτερική σκηνή ενώ ταυτόχρονα η μουσική ξανακούγεται.

ΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΙ στο δρόμο ανταλλάσσουν ματιές ως τη στιγμή που απ? το παλάτι ξαναβγαίνουν ο ΒΑΥΑΡΟΣ κι ο ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ με άλλους μαζί-τόσους ώστε ν? αντιστοιχούν από  ένας σε κάθε καπετάνιο. Όταν οι αυλικοί σταθούν απέναντι στους συνομιλητές τους, η μουσική σταματά κι όσοι απόμειναν στο παλάτι χορεύουν πάλι βουβά.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: Είμεθα απεσταλμένοι του βασιλέως!

(Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ξεσπά σ? ανοιχτόκαρδο γέλιο, στρέφει προς το παλάτι και φωνάζει)

ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ: Δεν πειράζει, γιε μου!  Σήμερα είμεθα ούλοι μεθυσμένοι από χαρά. Μέσα στην παραζάλη ούλοι κάνομε λάθη! Μιλημένα συχωρεμένα!...

ΓΡΑΜ: Τι λάθος, τι λέει, δεν καταλαβαίνω;?

ΚΑΠ: (προς το παλάτι) Λέω που άλλους καπεταναίους χαιρέτησες κι άλλους τους άφηκες με το χέρι να κρέμεται σαν κουλό. Από τους γραφιάδες όμως της διοίκησης δεν άφηκες κανέναν αχαιρέτηγο. Δεν πειράζει, βασιλέα μου!  Ο  Θεός να σου δίνει χρόνια κι όλα θα φτιάξουνε!

ΓΡΑΜ: Άκουσέ μας τώρα?

ΚΑΠ: Τι ν?ακούσω;?

ΓΡΑΜ:Ο βασιλέας ερωτά τι χάρη θέλεις να σου κάμει;

ΚΑΠ: ?Ρωτάει εμένα;

ΓΡΑΜ: Τι χάρη θέλεις απ? τη μεγαλειότητά του;

ΚΑΠ:?Τι πάει να πει χάρη;

ΓΡΑΜ: Εύνοια.

ΚΑΠ: ?Τι πάει να πει εύνοια;

ΓΡΑΜ: Ρουσφέτι.

ΚΑΠ:...Ρουσφέτι; Γιατί να μου κάνει ρουσφέτι;

ΓΡΑΜ: Γιατί να σου κάμει;

ΚΑΠ:?Σε ποιον άλλο θα κάνει;

ΓΡΑΜ: Εσένα μου ?πε να ρωτήσω!

ΚΑΠ:?Και γιατί μονάχα εμένα;

ΓΡΑΜ: Θα ?χει το λόγο του!

ΚΑΠ:?Και όλοι οι άλλοι;

ΓΡΑΜ:  Άσε τους άλλους, καπετάνιο!

ΚΑΠ: (άγρια)Δε μου τα λες καλά, γραμματικέ!

Άσκηση δραματοποίησης: Να επιλέξετε μία από τις φράσεις που παραθέτει το σχολικό βιβλίο στη σελ. 115 και να γράψετε έναν  διάλογο ανάμεσα σ? έναν γονέα κι έναν έφηβο. Μπορεί ο διάλογος να είναι αποτυχημένος, οπότε η  επικοινωνία διακόπτεται  ή να είναι  επιτυχημένος, οπότε διασώζεται.

Γονείς και παιδί Γλυπτή σύνθεση

ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ

• Να θυμόμαστε  ότι είναι πολύ σημαντικό να ακούμε τον άλλο και όχι μόνο να μιλάμε εμείς. Να υιοθετήσουμε μια τέτοια στάση που να αποδεικνύουμε  ότι σεβόμαστε το συνομιλητή μας και τον αποδεχόμαστε ως πρόσωπο που έχει τη δική του αξία και να μπαίνουμε στη θέση του άλλου. Αυτή η ενεργητική ακρόαση καλύπτει πολλά κενά στην επικοινωνία. Ποιος δεν είναι ευτυχής όταν οι άλλοι ενδιαφέρονται για τις προσωπικές του απόψεις, στάσεις, αντιδράσεις; Τότε όλοι μας νιώθουμε ότι μας αποδέχονται και μπορούμε να εκφραστούμε πιο ανοιχτά. Επίσης, να έχουμε στο νου μας πως δε φτάνει μόνο να μιλάμε για να μιλάμε · ο λόγος μας  πρέπει να είναι ουσιαστικός. 

                               ΧΑΓΚΑΡ Ο ΒΑΡΒΑΡΟΣ του Dik  Browne