Η  διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου (συνέχεια)

γ. Οι σχέσεις με τους Βουλγάρους

γ1. Οι Βούλγαροι υπό τον Συμεών (893-927)

Γενική παρατήρηση: Ο εκχριστιανισμός του λαού αυτού επηρέασε την πολιτική και πολιτισμική του εξέλιξη.

 Προώθηση εσωτερικών μεταβολών από τον Συμεών (ημιέλληνας, λόγω σπουδών στη Μαγναύρα) .

Μεταφορά της πρωτεύουσας από την Πλίσκα (λίκνο των βογιάρων) στην Πρεσλάβα (συντριβή αριστοκρατίας).

Καθιέρωση σλαβικής γλώσσας και μετάφραση έργων βυζαντινής λογοτεχνίας.

Υπερβολικές αυτοκρατορικές φιλοδοξίες: Όνειρο οικοδόμησης βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας με αυτοκράτορα τον ίδιο και πρωτεύουσα την Πόλη.

Στη σύγκρουση αυτή διαδραμάτισε εντυπωσιακό ρόλο το ζήτημα των τίτλων.

Πρώτη αποτυχημένη  απόπειρα κατά της Κων/πολης το 913.

Κρυφές διαπραγματεύσεις με τον Πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό, που του πρόσφερε ηθική ενίσχυση.

Ο Πατριάρχης Νικόλαος Μυστικός με τον Συμεών και άλλους βυζαντινούς αξιωματούχους

Αυτοαναγόρευση σε Βασιλέα των Βουλγάρων και των Ρωμαίων. Για τους Βυζαντινούς «άρχων της Βουλγαρίας».

Δεύτερη αποτυχημένη προσπάθεια το 924, λόγω ανεπαρκών στρατιωτικών δυνάμεων και άλλων ανοικτών μετώπων.

Πέτρος, διάδοχος Συμεών

Ειρήνη με το Βυζάντιο-Διπλωματικός γάμος με εξασφάλιση του τίτλου του Βασιλέα των Βουλγάρων.

γ2. Η ίδρυση νέου βουλγαρικού κράτους από τον Σαμουήλ. Η υποταγή του  στο Βυζάντιο.

Το κράτος του Σαμουήλ διέφερε κατά τούτο από το κράτος του Συμεών, ότι το επίκεντρό του βρισκόταν στη ΒΔ Μακεδονία (Πρέσπα, Αχρίδα).

Τα ερείπια της βασιλικής του Αγίου Αχιλλείου στη Μικρή Πρέσπα, στο νησάκι  που υπήρξε πρωτεύουσα του κράτους του Σαμουήλ.

Αίτια μακράς διάρκειας πολέμου με τον Σαμουήλ: Εσωτερικές δυσχέρειες Βασιλείου Β΄.

Αρχικά υιοθέτηση διπλωματικής προσέγγισης.

Επεκτατικές βλέψεις Σαμουήλ-Συγκρούσεις με τους Βυζαντινούς.

Ήττες Βουλγάρων

997 από τον Νικηφόρο Ουρανό στο Σπερχειό ποταμό

1014 από το Βασίλειο Β΄ στο Κλειδί,  στις κλεισούρες του Στρυμόνα.

Αποτελέσματα

Οριστική υποταγή  Βουλγαρίας στο Βυζάντιο

Πολιτική εξελληνισμού της Παλαιοβουλγαρικής εκκλησίας

Ο Βασίλειος ο Β΄στο θρόνο του

δ. Οι σχέσεις με τους Ρώσους

Το Βυζάντιο απειλήθηκε πολλές φορές από τους Ρώσους (860,907,911,944)

Ειρηνικές και εμπορικές σχέσεις με τις συνθήκες του 911 και 944

Μεταφορά προϊόντων (γούνας) και σκλάβων μέσω του Δνείπερου στην Πόλη.

Ανταλλαγές με πολύτιμα μεταξωτά υφάσματα.

Ολοκλήρωση εκχριστιανισμού Ρώσων

957 Επίσκεψη ηγεμονίδος Κιέβου, Όλγας στην Πόλη.

Τέλη 10ου αι. Γάμος Ρώσου ηγεμόνα Βλαδίμηρου με την αδελφή του Βασιλείου του Β΄, Άννα.

Η βάπτιση του Βλαδίμηρου στη Χερσώνα
Παράσταση σε ρωσικό χειρόγραφο

Επιδιώξεις ?Αποτελέσματα

Ένταξη Ρωσίας στην ιεραρχικά διαρθρωμένη μεσαιωνική οικογένεια των ηγεμόνων, της Βυζαντινής Κοινοπολιτείας.

Απόκτηση διεθνούς κύρους.

Διάδοση Ορθοδοξίας και βυζαντινού πολιτισμού.

Θεμελίωση ρωσικής πνευματικής παράδοσης.

Η φιλοξενία του Αβραάμ Αντρέι Ρουμπλιόβ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Γιατί αποδόθηκε στο Συμεών ο χαρακτηρισμός του ημιαργείου (=ημιέλληνα); Θυμηθείτε σε ποιους απέδιδε το χαρακτηρισμό του Έλληνα ο ρήτορας Ισοκράτης στον «Πανηγυρικό» του.

2. Γιατί ο Ρωμανός Λακαπηνός αμφισβητεί έντονα τη νομιμότητα των διεκδικήσεων του Συμεών και του τίτλου του «βασιλεύς Βουλγάρων και Ρωμαίων», στην επιστολή που απευθύνει στον ίδιο και παρατίθεται στη σελ. 44 του βιβλίου μας;

3α.Το όνομα του Βασιλείου του Β΄  συνδέθηκε με θρύλους εξαιτίας της κατατρόπωσης των Βουλγάρων, που διασώθηκαν από τους Βυζαντινούς χρονικογράφους. Αφηγείται ένας από αυτούς:

Όταν οι Βυζαντινοί το 1261 πολιόρκησαν την Πόλη, για να την ξαναπάρουν από τους Δυτικούς εισβολείς, μερικοί αξιωματικοί σε περιπολία τους στα περίχωρα βρέθηκαν  σε ένα μισοερειπωμένο εκκλησάκι· εκεί σε μια γωνιά, ακουμπισμένο στον τοίχο, βρήκαν το σώμα ενός άνδρα που έμοιαζε νεκρός επί πολλά χρόνια, αλλά έδινε ακόμη την εντύπωση της δύναμης και του μεγαλείου. Στο στόμα του είχε μια φλογέρα που κάποιος βοσκός του την είχε βάλει για αστείο. Απορημένοι οι άνδρες, αναρωτήθηκαν ποιος να ?ταν ο νεκρός, αφού πολύ κοντά του εκεί βρήκαν έναν ανοιχτό τάφο με μια επιγραφή που έλεγε ότι ο μεγάλος αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος είχε ταφεί εκεί. Οι Βυζαντινοί  είδαν σ? αυτό το περίεργο εύρημα έναν ευτυχή οιωνό ότι πλησίαζε η μέρα που θα απελευθέρωναν την Πόλη αποκαθιστώντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και θα της χάριζαν πάλι σέβας και τιμή.

Αυτό το ανέκδοτο στάθηκε η έμπνευση για τον πρώτο μεγάλο ποιητή της  σύγχρονης Ελλάδας, τον Κωστή Παλαμά, όταν έγραψε το λυρικό έπος του Η φλογέρα του βασιλιά. Εκεί γράφει, πως, όταν ένας απ? αυτούς που αποκάλυψαν το κορμί του αυτοκράτορα θέλησε να απομακρύνει τη φλογέρα από τα χείλη του νεκρού, αυτή ζωντάνεψε και άρχισε να παίζει. Ολόκληρη η πολύχρονη βασιλεία του ηγεμόνα περιγράφεται σε ονειρικά οράματα. Τον βλέπουμε να μεγαλώνει και να γίνεται ένας μεγάλος στρατηλάτης και πολιτικός, ένας από τους μεγαλύτερους στη χιλιόχρονη ιστορία του Βυζαντίου. Χάρις στη στρατιωτική του ιδιοφυΐα και την αλύγιστη δύναμή του κατάφερε επιτέλους μετά από πολέμους τριάντα ετών, να επιβάλλει τη θέση της Αυτοκρατορίας του απέναντι στους Βουλγάρους και μετά, τον καιρό της ειρήνης, αποδείχθηκε τόσο θετικός και εποικοδομητικός απέναντί τους, όσο αδυσώπητα σκληρός είχε σταθεί πρωτύτερα.

                                                        S. Linner Ιστορία του Βυζαντινού Πολιτισμού

Τι μαρτυρεί ο θρύλος για τον Βασίλειο τον Β΄;

Ποιες ιστορικές συγκυρίες θεωρείτε ότι έστρεψαν τον Κωστή Παλαμά στη βυζαντινή περίοδο της Ιστορίας μας και γιατί τον ενέπνευσε η μορφή του Βασιλείου του Β΄ στη συγγραφή  του ποιήματος «Η Φλογέρα του Βασιλιά» στα 1910;

3β.Η στάση των βυζαντινών απέναντι στους ξένους, βασίστηκε κυρίως στην υπεροχή της ελληνικής παιδείας που είχε γίνει τώρα πηγή του βυζαντινού πολιτισμού και απετέλεσε  σημαντικό σταθμό για την καλλιέργεια της ιδέας του έθνους στο Βυζάντιο. Μπορούμε να πούμε ότι η Αυτοκρατορία με την ποικιλία των λαών και των εθνών που περιλάμβανε προηγούμενα το Βυζάντιο, παραχώρησε τη θέση της σε μια ελληνορθόδοξη Αυτοκρατορία, με μία ενιαία παιδεία, ανεπιεική και αδιάλλακτη έναντι άλλων λαών και εθνών που είχαν διαφορετικά ιδεώδη?

Αυτή η κατάσταση  μπορεί να εξηγήσει, όπως υποστηρίχθηκε, την απάνθρωπη σκληρότητα που έδειξε ο Βασίλειος ο Β΄ στους Βουλγάρους στρατιώτες που έπεσαν στα χέρια του μετά τη μάχη του Κλειδίου  που σήμανε και το τέλος της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας. Όπως αναφέρει ο Κεδρηνός  δεκαπέντε χιλιάδες άνθρωποι τυφλώθηκαν με διαταγή του αυτοκράτορα και πήραν το δρόμο του γυρισμού στον τόπο τους, οδηγούμενοι από εκείνους που τους άφησαν  γι? αυτό το σκοπό μονόφθαλμους. Το είδος της τιμωρίας που επιβλήθηκε σε στρατιώτες αιχμαλώτους πολέμους, αφήνει πράγματι να υποθέσει κανείς ότι οι Βούλγαροι και ο τσάρος τους Σαμουήλ, θεωρούνταν  πραγματικά ότι ήταν απλοί στασιαστές  εναντίον του φυσικού μονάρχη τους, εναντίον του φυσικού αυτοκράτορα δηλαδή.  Ας θυμηθούμε σχετικά ότι η αφαίρεση της όρασης ήταν η τιμωρία που πρόβλεπαν οι βυζαντινοί νόμοι για τους ενόχους για εγκλήματα καθοσιώσεως (=εσχάτης προδοσίας). Εξάλλου είναι χαρακτηριστικό ότι οι τυφλοί αποκλείονταν από το βυζαντινό θρόνο.

     Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ Η πολιτική Ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Πως ερμηνεύει η συγγραφέας την αγριότητα που επέδειξε ο Βασίλειος ο Β΄ στους Βουλγάρους αιχμαλώτους του;

Πως τη χαρακτηρίζετε εσείς;

Η μάχη στο Κλειδί και ο θάνατος του Σαμουήλ

4. Το παράθεμα της σελ. 45 του σχολικού σας βιβλίου προέρχεται από το Παλαιορωσικό Χρονικό του Νέστορος (12ος αι.) περιέχει το επίσημο κείμενο της ρωσοβυζαντινής εμπορικής συνθήκης του 944 και προέρχεται από μεταγενέστερες μεταφράσεις. Αφού το διαβάσετε, να  απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν:

Ποιους περιορισμούς θέτουν οι Βυζαντινοί στους Ρώσους πρεσβευτές και εμπόρους που επισκέπτονται την πόλη τους; Ποια  είναι η σκοπιμότητά τους κατά τη γνώμη σας;

5. Γιατί ο ηγεμόνας του Κιέβου, Βλαδίμηρος επεδίωξε τον εκχριστιανισμό των Ρώσων,  τη σύναψη εμπορικών σχέσεων με το Βυζάντιο και το γάμο του με μια βυζαντινή πριγκίπισσα;

6. Να εντοπίσετε τα τοπωνύμια και τους ποταμούς στο χάρτη: Πλίσκα, Πρεσλάβα, Πρέσπα, Αχρίδα, Σπερχειός, Κλειδί, Στρυμόνας, Κίεβο, Δνείπερος, Χερσώνα.