«Της  νύφης που κακοπάθησε»  Παραλογή

ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

• Στο τραγούδι γίνεται αναφορά στο θεσμό του προξενιού, που ήταν ο καθιερωμένος τρόπος για να παντρευτούν δυο άνθρωποι εκτός αν προέκυπτε κάποιος θυελλώδης αναπάντεχος  έρωτας.

Το κέρασμα της νύφης στην πεθερά

• Ο θεσμός της προίκας απαντάται από την αρχαιότητα και θεωρείται μέχρι σήμερα  ιδιαίτερα ταπεινωτικός για τη γυναίκα, αφού την αντιμετωπίζει ως αντικείμενο συναλλαγής.

Ακούμε από τη Μήδεια στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη:

Απ? όσα έχουν ψυχή και νου, γυναίκες,

το πιο δυστυχισμένο είμαστε πλάσμα.

Πρώτα, με χρήματα περίσσια πρέπει

τον άντρα ν? αγοράσουμε κι αφέντη έτσι

να βάλουμε στο κορμί μας. Τούτο χειρότερο

κακό από κείνο.

Αναφορές στην προίκα απαντάμε συχνά στα δημοτικά μας τραγούδια, από τα νανουρίσματα ως τα τραγούδια του γάμου.

                                                  Νανούρισμα

Κοιμήσου και παράγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου
στα Γιάννενα τα ρούχα σου και τα χρυσαφικά σου

Προτροπή  σε αρραβωνιασμένο

-Γύρεψε βόδια στο ζυγό, γελάδια στην αγέλη,

μούλες, φοράδες κι άλογα κι ασέλλινο πουλάρι.

-Εγώ στα πλούσια τα προικιά το νου μου δεν τον έχω,

τον έχω για της λυγερής τα μάτια και τα φρύδια.

Κι ο αδελφός της νύφης πρόθυμα απαντά:

Πάρε, γαμπρέ, την όμορφη κι είν? δική  σου πάλι,

και τα φλωριά που σ?έδωκα ας είναι για προικιά της.

Εσένα είν?η γυναίκα σου και μένα η αδελφή μου.

Με την προίκα συνδέονταν πολλά έθιμα του γάμου στις παραδοσιακές  κοινωνίες. Ανάμεσά τους το στήσιμο ή στήλωμα της προίκας, απόδειξη της αξιοσύνης της νύφης και της μητέρας της.

Μεταφορά προίκας στο σπίτι του γαμπρού

• Στο τραγούδι προβάλλεται έντονα η αβεβαιότητα και η αστάθεια των ανθρωπίνων πραγμάτων, μια αντίληψη που απαντάται διαχρονικά και διαφαίνεται στο ποίημα του λυρικού ποιητή Αρχίλοχου, ο οποίος συμβουλεύει να αντιμετωπίζουμε τα πάντα με μέτρο :

«Ψυχή, ψυχή, που δύσκολες σε συνταράζουν έγνοιες,

ορθώσου και γυρίζοντας προς τους εχτρούς το στήθος

υπερασπίσου, αφού γερά τη θέση σου κρατήσεις

μες στα καρτέρια των εχτρών. Κι αν ίσως και νικήσεις

να μην καυχιέσαι φανερά· μήτε να κλαις στο σπίτι,

πέφτοντας χάμου, αν νικηθείς. Παρά να χαίρεις λίγο

για τις χαρές και στα κακά να μην πολυλυπάσαι.

Και ξέρε τους ανθρώπους ποιος ρυθμός τους κυβερνάει».

• Η παρουσία υπηρετριών μαρτυρεί τον πλούτο της πατρικής οικογένειας.

Κόρη στη βρύση         

• Οι βρύσες παλαιότερα στα χωριά ήταν σημείο συνάντησης και επικοινωνίας  των γυναικών, ιδιαίτερα των νέων κοριτσιών με τα παλικάρια τους. Γι?αυτό πολλά δημοτικά τραγούδια έχουν αυτό το θέμα.

«Πήγα στη βρύση κι έκατσα μ' ένα λαμπρό φεγγάρι,
δεν είδα την αγάπη μου νερό να ρθεί να πάρει.
Και χθες την είδα στο χορό που χόρευε μπροστά μου
και μια φορά απ' τις πολλές που διάβαινε μπροστά μου,
ανοίγει τα χειλάκια της και σιγανά μου λέει:
απόψε στην κρυόβρυση θα 'ρθώ ν? ανταμωθούμε»

• Η Ελένη αναγνωρίζεται από τη μητέρα της όταν κάθεται στον αργαλειό  και υφαίνει τραγουδώντας. Η ύφανση στάθηκε από την αρχαιότητα γυναικεία ασχολία και  είναι η τέχνη που έχει την περισσότερη σχέση με το γυναικείο μόχθο, τον εντός της οικίας όπως μαρτυρούν οι στίχοι του δημοτικού τραγουδιού:

Το κέντημα είναι γλέντημα

κι η ρόκα είναι σιργιάνι,

Κι αυτός ο δόλιος αργαλειός

είναι σκλαβιά μεγάλη?

Οι γυναίκες λοιπόν στα πλαίσια της παραδοσιακής κοινωνίας δημιούργησαν  με τα χέρια τους και με πολύ κόπο και μεράκι  αριστουργήματα υψηλής αισθητικής αξίας που τα περισσότερα εκτίθενται πια σε λαογραφικά μουσεία.  Σήμερα ,στα πλαίσια μιας απρόσωπης παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας και μιας τυποποιημένης βιομηχανικής παραγωγής χωρίς ταυτότητα, χωρίς ομορφιά και χρώμα, είναι ανάγκη να επανεκτιμήσουμε τις χαμένες αισθητικές αξίες θυμούμενοι το λόγο του Ντοστογιέφσκι: « Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο».

Παράσταση σε μελανόμορφο αγγείο 

Παράσταση σε βυζαντινό χειρόγραφο

Κόρη στον αργαλειό
Πίνακας του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Να εντοπίσετε τα  χαρακτηριστικά των παραλογών και  των δημοτικών τραγουδιών στο τραγούδι μας.

Ποιο είναι το θέμα  και από πού είναι παρμένη η υπόθεση του τραγουδιού;

Γιατί, νομίζετε, πως συγκίνησε το λαϊκό ποιητή το θέμα αυτό;

Να ζητήσετε από τις γιαγιάδες και τους παππούδες σας ή άλλους ηλικιωμένους συγγενείς σας να σας μιλήσουν για το προξενιό και να παρουσιάσετε το τελετουργικό του.  Ποια είναι η δική σας άποψη για τη συνήθεια αυτή;

Να διερευνήσετε  ιστορικά και κοινωνικά το ζήτημα της προίκας.

Να αναζητήσετε τη σημασία των όρων: προίκα, αντιπροίκια, προικοδοσία, προικοσύμφωνο.

Να αιτιολογήσετε τη μακροσκελή αναφορά  στην προικοδοσία της Ελένης.

Θεωρείτε ότι στο συγκεκριμένο τραγούδι η προίκα λειτουργεί ταπεινωτικά για τη γυναίκα και γενικά την οικογένειά της; Παίζει ρόλο η οικονομική κατάσταση των οικογενειών στον τρόπο που έβλεπαν οι άνθρωποι την προίκα;

Να εξετάσετε  τη χρηστικότητα της προίκας  στη ζωή του νιόπαντρου ζευγαριού.

Να σχολιάσετε τη ρήση του Σόλωνα:«Νύφη ?προικος παρρησίαν ο?κ ?χει» που σημαίνει νύφη χωρίς προίκα δεν έχει ελευθερία λόγου.

Σελίδα από προικοσύμφωνο

Να αναζητήσετε παραδοσιακά νανουρίσματα και να καταγράψετε τις αναφορές σε προικιά που υπάρχουν σ? αυτά.

Να διαβάσετε τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη και να δείτε πως λειτουργεί στο μυθιστόρημα η προίκα.

Τι μαρτυρεί το επίρρημα κρυφά για τον τρόπο που λειτουργούν οι γυναίκες στο στίχο 5 της παραλογής;

Να ταυτιστείτε με την ηρωΐδα και να γράψετε σελίδες ημερολογίου, που αναφέρονται στην προετοιμασία του γάμου και στο μετά το γάμο διάστημα.

Με ποιους εκφραστικούς τρόπους παρουσιάζεται η δυστυχία της Ελένης και της νέας της οικογένειας;

Υποθέστε ότι είστε η Ελένη και αντιμετωπίζετε τη μεταστροφή αυτή της τύχης. Μη  ξέροντας πώς να δράσετε, αποφασίζετε  να ζητήσετε βοήθεια από την πατρική σας οικογένεια. Γράφετε λοιπόν μία επιστολή  στη μητέρα σας που παρουσιάζετε την κατάσταση και εκφράζετε τις ανησυχίες σας για το μέλλον.

Ποιες σκέψεις κάνετε μπρος στην αστάθεια και  την αβεβαιότητα  των ανθρωπίνων πραγμάτων;

Γιατί το παράπονο πήρε την Ελένη την Κυριακή του Πάσχα;

Πίνακας Γιώργου Κόρδη

Πως αντιμετωπίζει ο άντρας της την επιθυμία της Ελένης να επιστρέψει στο πατρικό σπίτι; Σας ξενίζει η αντίδρασή του; Αν ναι, γιατί; Πως λειτουργούν οι άντρες  στα πλαίσια της πατριαρχικής κοινωνίας;

Πως θα νιώθατε αν ήσασταν ο άντρας της Ελένης ;

Η συμπεριφορά της Ελένης ήταν ο κανόνας ή η εξαίρεση στην εποχή της;

Ποια συμπεράσματα βγάζετε για το ήθος των προσώπων της νέας οικογένειας της Ελένης;

Ποια είναι η κυρίαρχη αντίληψη για τις σχέσεις νύφης-πεθεράς; Διαφαίνεται εδώ μια τέτοια στερεότυπη αντίληψη;

Να αναζητήσετε και να διαβάσετε το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Το Χριστόψωμο» και να δείτε εκεί τη σχέση νύφης-πεθεράς.

Να διαβάσετε την παραβολή του Ασώτου (Κατά Λουκάν, ιε΄11-32) και να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές  με το δημοτικό μας τραγούδι.

Η επιστροφή του Ασώτου
Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο

Ποια στοιχεία από την καθημερινή ζωή των γυναικών απαντάμε στο τραγούδι;

Με ποια διαδικασία γίνεται η αναγνώριση στο δημοτικό μας τραγούδι; Να τη συγκρίνετε με την  αναγνώριση Οδυσσέα-Πηνελόπης στην Οδύσσεια και του ζευγαριού στην παραλογή « Ο γυρισμός του ξενιτεμένου».

Πως αντιμετωπίζουν οι υπηρέτριες την Ελένη;

Πως παρουσιάζεται σε όλο το τραγούδι η σχέση της Ελένης με τη μητέρα της;

Θα θέλατε να δώσετε ένα άλλο τέλος στο τραγούδι; Ποιο θα ήταν αυτό;

Να χωρίσετε το τραγούδι σε ενότητες και να δώσετε σ? αυτές πλαγιότιτλους.

Να χαρακτηρίσετε  τον αφηγητή και να εντοπίσετε  τους αφηγηματικούς τρόπους του τραγουδιού.

Τι μαρτυρεί η παρουσία του στίχου 7, που τον έχουμε συναντήσει και στην παραλογή «Του νεκρού αδερφού» για τον τρόπο δημιουργίας και διάδοσης των δημοτικών τραγουδιών;

Να εντοπίσετε τις τακτικές της επιτάχυνσης και της επιβράδυνσης στο τραγούδι.

Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του κειμένου.

Ποια στοιχεία της αρχαίας τραγωδίας στην πλοκή και στην αφήγηση αναγνωρίζετε στο τραγούδι;

Έχει ειπωθεί ότι στο τραγούδι  είναι έντονο το στοιχείο της θεατρικότητας. Να επαληθεύσετε την κρίση αυτή.