Διδακτική ενότητα: Σλάβοι και Βούλγαροι

Διδακτικοί  στόχοι

Να προσλάβουμε τα στοιχεία της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης των Σλάβων

 που εγκαταστάθηκαν στη Χερσόνησο του Αίμου.

Να ενημερωθούμε για τις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις και να κατανοήσουμε τη σημασία  των μεταβολών που έλαβαν χώρα στο εσωτερικό του Βουλγαρικού Κράτους στη διάρκεια του  9ου αι.

α. Σκλαβηνίες

Μόνιμες εγκαταστάσεις Σλάβων στη Χερσόνησο του Αίμου.

Σκλαβηνίες Ελλάδας

• Αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού, διάσπαρτες στο χώρο, δίπλα σε ελληνικούς πληθυσμούς με τους οποίους είχαν οικονομικές και άλλες σχέσεις.
• Συγκρότηση από ζούπες, διοικούμενες από ζουπάνους.

Εξέλιξη σκλαβηνιών

Στη Βόρεια Βαλκανική προέκυψαν οι κρατικές οντότητες των Κροατών  και των Σέρβων, που διευκόλυναν αργότερα τον εκχριστιανισμό τους.

Στη Νότια Βαλκανική (Ελλάδα) αφομοιώθηκαν, αρχικά, διοικητικά και κατόπιν, γλωσσικά και εθνολογικά από το Βυζαντινό Κράτος. Στην αρχή ήταν ημιαυτόνομες και πλήρωναν φόρο υποτέλειας.

β. Η ίδρυση του κράτους των Βουλγάρων

 Προέλευση από τις ασιατικές στέπες . Φύλο ουννικής καταγωγής.

Εγκατάσταση μετά από νίκες κατά των Βυζαντινών σε περιοχές μεταξύ Δούναβη, Αίμου και Ευξείνου Πόντου.

Αδυναμία ελέγχου περιοχής από το βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ΄ Καταβολή ετήσιας χορηγίας για τη διατήρηση της ειρήνης.

Αντάλλαγμα: η βοήθεια που πρόσφεραν στο Λέοντα τον Γ΄ κατά την απόκρουση των Αράβων  προ των πυλών της Πόλης.

Σχέσεις Βυζαντίου-Βουλγαρικού Κράτους κατά τον 8ο αι.

Επηρεάζονται από τον πολιτικό και εθνικό δυαδισμό των Βουλγάρων, που προκαλεί πολιτική αστάθεια, εσωτερικές εντάσεις και συγκρούσεις.

Ο δυαδισμός  είναι εμφανής καθώς διαμορφώνονται δύο παρατάξεις:

• η παλαιά βουλγαρική αριστοκρατία (Βογιάροι) με αντιβυζαντινό προσανατολισμό   και
• οι σλαβικοί πληθυσμοί και οι  λαϊκές τάξεις   των Βουλγάρων με φιλοβυζαντινά αισθήματα.

Αποτέλεσμα: Αποκατάσταση βυζαντινής υπεροχής στη Χερσόνησο του Αίμου, όχι όμως κατάλυση του Βουλγαρικού Κράτους.

γ. Η Βουλγαρία υπό τον Κρούμο

Ισχυροποίηση Βουλγαρίας στις αρχές του 9ου αι.

Κατάκτηση Σαρδικής (Σόφιας) από τον Κρούμο το 809.

Αποτυχημένη προσπάθεια απώθησης από το Νικηφόρο Α΄ -θάνατος ιδίου.

Παράσταση σε χειρόγραφο
Επιδρομή  Βουλγάρων υπό τον Κρούμο

Ξαφνικός θάνατος  Κρούμου-Σωτηρία Κωνσταντινούπολης-Σύναψη ειρήνης με το διάδοχό του.

 δ. Οργάνωση Βουλγαρικού Κράτους

Στη διακυβέρνηση συμμετέχουν:

• οι Πρωτοβούλγαροι με επικεφαλής το χάνο που καθόριζαν την κρατική πολιτική και
• οι σλαβικές φυλές με τους αρχηγούς τους και με  περιορισμένη αυτονομία.

Εξελίξεις κατά τον 9ο αι. Εθνικο-φυλετικός δυϊσμός

• Ενίσχυση κεντρικής βουλγαρικής εξουσίας
• Αριθμητική υπεροχή Σλάβων

Αποτελέσματα

• Πολιτική υποταγή Σλάβων στην πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία
• Εκσλαβισμός Βουλγάρων

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

• Να παρατηρήσετε προσεκτικά το χάρτη της σελ. 27, για να δείτε τη σταδιακή επέκταση του Βουλγαρικού Κράτους και να  σημειώσετε τα τοπωνύμια που σας είναι γνωστά.

Το Βουλγαρικό Κράτος

• Ποιο ήταν το μεγαλύτερο εσωτερικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε το Πρώτο Βουλγαρικό Κράτος και ποιος ο ρόλος της κατασκοπίας στις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις όπως φαίνεται  στην πρώτη πηγή από τη «Χρονογραφία»του Θεοφάνη;
• Ποιες παρατάξεις είχαν διαμορφωθεί και τι μαρτυρεί για την κατάσταση στο εσωτερικό της Βουλγαρίας η δεύτερη πηγή;
• Ζουπάνος, χάνος, βογιάρος: Να αναζητήσετε τη σημασία των τίτλων στο λεξικό σας ή στο διαδίκτυο.
• Θυμηθείτε ότι ο εκχριστιανισμός των Σλάβων συντελέστηκε από  τους δύο Θεσσαλονικείς αδελφούς Κύριλλο και Μεθόδιο, που επινόησαν το γλαγολιτικό (κυριλλικό) αλφάβητο προσφέροντας γραπτό λόγο στο λαό αυτό, υπό την καθοδήγηση του λογίου Πατριάρχη Φωτίου. Στη γειτονική Βουλγαρία η ημέρα μνήμης των δύο Αγίων τιμάται ως εορτή της Παιδείας. 

Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων

• Αφού μελετήσετε το παράθεμα να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν:

Οι Σέρβοι, Κροάτες και Σλοβένοι αποτελούν μια εθνική ενότητα, είναι τρεις κλάδοι που ανήκουν  στην ομάδα των Νοτιοσλάβων ή Γιουγκοσλάβων? Οι Σέρβοι και οι Κροάτες εγκαταστάθηκαν σε περιοχές που δέσποζαν  σημαντικών οδών, εμπορικών και στρατιωτικών, γι? αυτό και βρέθηκαν στο επίκεντρο  διεθνών συμφερόντων? Εξαιτίας ακριβώς της γεωγραφικής τους θέσης τα σλαβικά φύλα δέχτηκαν διπλή  πολιτική, πολιτιστική και θρησκευτική επίδραση.

                                              Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. Η΄ Εκδοτική Αθηνών

Να προσδιορίσετε τα όρια   της Σερβίας και της Κροατίας σε έναν σύγχρονο χάρτη και να ονομάσετε τις πρωτεύουσές τους.

Χάρτης Βαλκανικής Χερσονήσου

Να ερμηνεύσετε τη φράση: Εξαιτίας ακριβώς της γεωγραφικής τους θέσης τα σλαβικά φύλα δέχτηκαν διπλή  πολιτική, πολιτιστική και θρησκευτική επίδραση.

 Για να την κατανοήσετε είναι αναγκαίο να προστρέξετε στην ιστορία της περιοχής. Να δείτε δηλαδή σε ποιες σφαίρες επιρροής εντάχθηκαν πολιτικο-στρατιωτικά και θρησκευτικά και στα νεώτερα χρόνια  και να εξετάσετε το ρόλο της Γερμανίας και του Βατικανού στην περιοχή  κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Έχετε ακούσει κάτι για την επέμβαση των Η.Π.Α  στην πρώην Γιουγκοσλαβία το 1999;

Να ξέρετε ότι η εσωτερική διαμάχη στη χώρα αυτή ανάμεσα στα ομοσπονδιακά κρατίδια που την αποτελούσαν , όσο κι αν φαίνεται παράξενο, δεν άρχισε πρώτα στο πολιτικό ή στρατιωτικό πεδίο, αλλά στο γλωσσικό. Λίγους μήνες πριν αρχίσουν να μιλούν τα όπλα, μίλησε η γλώσσα, όταν οι Τράπεζες της Σλοβενίας αποφάσισαν να μη δέχονται επιταγές γραμμένες στο κυριλλικό αλφάβητο. Ύστερα από δεκαετίες φαινομενικής συγκλίσεως και τεχνητής συμβιώσεως τα πολιτιστικά σύνορα έγιναν και πάλι ορατά και οι δύο κόσμοι βρέθηκαν αντιμέτωποι. Και όπως έγραψε τότε μία Αμερικανίδα δημοσιογράφος: «Η μεγάλη γραμμή του προβλήματος σήμερα χωρίζει εκείνες τις περιοχές που επηρέαζε η Ρώμη από εκείνες που επηρέαζε το Βυζάντιο».