ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Διδακτικοί στόχοι ενότητας

Να αντιληφθούμε ότι οι λέξεις, ο λόγος αποκτούν διαφορετική σημασία ανάλογα με την οπτική γωνία του πομπού. Η οπτική γωνία του πομπού καθρεφτίζεται στην οπτική της γλώσσας του.

Να  κατανοήσουμε ότι ο ίδιος ο πομπός μπορεί να χρησιμοποιήσει διαφορετικές λέξεις σε διαφορετικό επίπεδο, για να  εκφράσει την ίδια οπτική, σε διαφορετική περίσταση επικοινωνίας.

Να αντιληφθούμε ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που καθορίζουν την οπτική μας γωνία, τον τρόπο δηλαδή θέασης των πραγμάτων  και τέτοιοι είναι: το κοινωνικό επίπεδο, η μόρφωση, η ηλικία, το επάγγελμα, το προσωπικό συμφέρον, η περίσταση κ.α. Από όλα αυτά εξαρτώνται οι ιδέες και τα συναισθήματά μας για ένα πρόσωπο ή γεγονός, δηλαδή η οπτική μας γωνία και σε τελική ανάλυση η στάση ζωή μας.

Η γλώσσα καλύπτει και αποκαλύπτει

α. Το  ίδιο  γεγονός  εκφράζεται με προσωπικό, υποκειμενικό τρόπο και ονομάζεται με διαφορετικές λέξεις.

Διαβάστε το παράδειγμα που παραθέτει το σχολικό βιβλίο με το φόνο (βεντέτα, γδικιωμό) στη Μάνη και απαντήστε στα ερωτήματα που ακολουθούν:

• Ποιο είναι το ύφος του λόγου στις τρεις ανακοινώσεις του ίδιου συμβάντος;
• Γιατί εμφανίζονται τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στο λόγο της κάθε μητέρας;
• Υπάρχει η ίδια συναισθηματική φόρτιση στο συντάκτη του αστυνομικού δελτίου με τις δύο μητέρες;
• Αν ο αστυνομικός αφηγούνταν  το περιστατικό σε φίλους ή στην οικογένειά του, θα είχε το ίδιο επίπεδο λόγου;

Πύργοι στη Μάνη

Στη Μάνη, λόγω του εθίμου της βεντέτας,  τα μοιρολόγια έχουν σχεδόν υποκαταστήσει τα άλλα τραγούδια και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, ενώ και σήμερα ακόμα αυτοσχεδιάζουν και δημιουργούν οι Μανιάτισσες.

Παραδείγματα που υπάγονται στην περίπτωση αυτή μπορούμε να βρούμε στον Τύπο , όπου εφημερίδες και συντάκτες με διαφορετική πολιτική και κοινωνική τοποθέτηση προβάλλουν διαφορετικά το ίδιο πολιτικό ή κοινωνικό γεγονός.

Π.χ. Η αμερικανική εισβολή στο Ιράκ χαρακτηρίστηκε ως επιχείρηση κατά της τρομοκρατίας από την πλευρά των ΗΠΑ ενώ αποτιμήθηκε ως ιμπεριαλιστική επέμβαση από την πλευρά του Ιράκ.

β. Η ίδια λέξη φορτίζεται με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας.

• Δώστε τις σημασίες που αποκτούν οι λέξεις συνέπεια και πειθαρχία στο στόμα των ηλικιωμένων και των νέων.

Στην κατηγορία αυτή υπάγονται  και λέξεις που έχουν διαφοροποιηθεί σημασιολογικά με το πέρασμα του χρόνου.

• Δώστε την αρχική και τη σημερινή σημασία των λέξεων: άγγελος, εκκλησία, λειτουργία, αγαθός, πονηρός.
• Διαβάστε την επιστολή από ένα γυναικείο περιοδικό, που παρατίθεται στο σχολικό βιβλίο και απαντήστε στα ερωτήματα:

Ποια στερεότυπα για τα δύο φύλα διαφαίνονται στην οπτική του άνδρα;

Ποια συμπεράσματα βγάζετε για την ποιότητα  αυτής της συζυγικής σχέσης;

Ζευγάρι Χαρακτικό Τάσσου

Άσκηση για το σπίτι: Εάν έχετε αδέλφια του άλλου φύλου και διαπιστώνετε μια διαφορετική αντιμετώπιση μέσα στους κόλπους της οικογένειας, να γράψετε μία παράγραφο  στην οποία να φαίνεται η διαφορετική οπτική γωνία των γονέων σας απέναντί σας.

• Αφού διαβάσετε το κείμενο: «Ποιος είναι ο Γιαννάκης;» να απαντήσετε στα  ακόλουθα ερωτήματα:

Μήπως τα ονόματα Γιάννης, Γιαννάκης, Γιάννος κ.τ.λ. δηλώνουν την οπτική γωνία αυτών που τα εκφωνούν;

Η πληθώρα των κρίσεων για το Γιάννη φανερώνει:

  α.  ότι δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια,

  β.  ότι ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι ανεξερεύνητος και πολύπλοκος.

Να υπογραμμίσετε τη σωστή απάντηση.

• Δώστε μια διαφορετική οπτική γωνία με διαφορετική γλώσσα στις παρακάτω προτάσεις:

Έχει δική του άποψη.    ????????????????????????...

Είναι  άνθρωπος του καθήκοντος.  ????????????????????..  

Δεν είναι ιδιαίτερα ευφυής.  ............................................................................................

Αντιμετωπίζει ψύχραιμα τις συμφορές.  ??????????????????. 

• Αφού διαβάσετε τον κανονισμό λειτουργίας ενός σχολείου, που παραθέτει το σχολικό μας βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν:

Να  χαρακτηρίσετε το ύφος του συντάκτη και στις τρεις διατυπώσεις του ίδιου άρθρου και να εντοπίσετε τους φραστικούς τρόπους που αιτιολογούν το χαρακτηρισμό σας.

Ποιο ύφος λόγου θεωρείτε πιο αποτελεσματικό και γιατί;

• Εναλλακτική άσκηση για το σπίτι: Όσοι δεν έχετε αδέλφια του άλλου φύλου, για να κάνετε την πρώτη εργασία, να γράψετε έναν κανονισμό με 10 άρθρα σε ήπιο ύφος για τη λειτουργία του σχολείου μας και ?να τον τηρήσετε!

Σημ. Αξίζει να διαβάσετε το βιβλίο της Περλ Μπακ «Το ψωμί των ανθρώπων», για να δείτε πόσο καθοριστική είναι η οπτική γωνία που βλέπουμε τον κόσμο στη διαμόρφωση της στάσης μας απέναντί του. Δυο  κεντρικοί ήρωες που, κατά το μεταφραστή  Νικηφόρο Βρεττάκο, αντιπροσωπεύουν τα αντίθετα πνεύματα  που κυριαρχούν σ? αυτόν τον κόσμο. Του πνεύματος που πλησιάζει τον άνθρωπο κινούμενο από το  έμφυτο χρέος του και του πνεύματος  που αδιαφορεί, διευκολύνοντας έτσι την αδικία και αφήνοντας ανοιχτή την πόρτα στους πολέμους και στην παράλογη συμπεριφορά των δυνατών προς τους αδυνάτους. Και οι δύο ήρωες μεγάλωσαν στο ίδιο περιβάλλον και κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Ωστόσο η καρδιά του ενός τρέμει αποδεχόμενη τα μηνύματα των ανθρώπων που εκλιπαρούν κατανόηση και βοήθεια, ο άλλος  δε διαθέτει καν μια τέτοιου είδους ακοή. Εντάσσει την ανθρώπινη μυρμηγκιά, που υποφέρει, στην έσχατη βαθμίδα του ζωϊκού βασιλείου. Ο πρώτος θα κάνει αποκλειστικό σκοπό της ζωής του το ψωμί των ανθρώπων, ο δεύτερος θα ακολουθήσει την οδό που του επιτάσσει ο άκαρδος εγωκεντρισμός του.