ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΚΑΘΕΤΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ

Οι κοινωνικές ποικιλίες της γλώσσας  υφαίνουν  τις ποικίλες μορφές της ζωής μας και εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες, όπως: ηλικία, μόρφωση, κοινωνική τάξη,  φύλο, ιδεολογία, επάγγελμα, καταγωγή, επικοινωνιακή περίσταση. Η κοινωνική πολυγλωσσία στο εσωτερικό της γλωσσικής εθνικής κοινότητας δεν είναι περιορισμένο φαινόμενο, υπάρχει παντού και αφορά όλες τις γλώσσες, όπως δείχνουν  εμπειρικές γλωσσολογικές έρευνες σε πολλές χώρες.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Να κατανοήσουμε ότι ο λόγος, προφορικός ή γραπτός, δεν είναι άσχετος από τους παράγοντες που προαναφέρθηκαν  και να συνειδητοποιήσουμε ότι το υφολογικό επίπεδο, για να είναι αποτελεσματικό, πρέπει να ανταποκρίνεται στο κοινωνικό επίπεδο. Το ποιος μιλάει, σε ποιον, με ποιον σκοπό, με ποιο θέμα, πού, πότε, γιατί , πώς, είναι οι βασικές ερωτήσεις που βοηθούν στη διαμόρφωση του αποτελεσματικότερου κάθε φορά ύφους.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΑ

Τα γλωσσικά ιδιώματα των νέων

 Όπως οι νέοι κάθε εποχής έτσι και οι σημερινοί  έχουν το δικό τους τρόπο έκφρασης. Μια γλώσσα ιδιόμορφη, ακαταλαβίστικη για τους μεγάλους, ρευστή (αφού μεταλλάσσεται διαρκώς  ενστερνιζόμενη καινούρια αυθαίρετα γλωσσικά ευρήματα και νεολογισμούς), τολμηρή έως και υβριστική στα αυτιά των συντηρικότερων αμύητων, που γίνεται συχνά θέμα συζήτησης.

                                                                    Απόσπασμα από άρθρο της «Καθημερινής»

Θέμα για συζήτηση

Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων , τους χώρους που αυτή ανθεί και τη διάρκεια της ζωής της.

Να γράψετε κατηγορίες κειμένων με τις οποίες τέρπονται τα παιδιά, οι ενήλικες και οι ηλικιωμένοι.

Παππούς και εγγόνια Έργο Νικολάου Γύζη

Άσκηση

Να κάνετε την 1η άσκηση της σελ. 76 από το βιβλίο των γλωσσικών ασκήσεων.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΣΗ

Ερωτήσεις

 Ποιοι παράγοντες καθορίζουν το μορφωτικό επίπεδο κάθε ανθρώπου;

Πιστεύετε πως όλοι οι άνθρωποι έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να μορφωθούν;

Τι περιλαμβάνει η έννοια της μόρφωσης για σας;

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΑΞΗ

Θέματα για συζήτηση

Τα κείμενα που παρατίθενται στο βιβλίο αναφέρονται στην αγγλική κοινωνία. Εξετάστε αν έχουν ισχύ  στην ελληνική κοινωνία.

Αναζητήστε τις  κοινωνικές συνθήκες που επέδρασαν  και επιδρούν (λιγότερο σήμερα) ώστε να δημιουργηθούν ρήγματα με το προηγούμενο κοινωνικό και γλωσσικό περιβάλλον στην πατρίδα μας.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ

Οι γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες κατευθύνονται να χρησιμοποιούν λιγότερο διεκδικητικές μορφές γλώσσας σε σχέση με τους άνδρες. Έτσι, οι ανιχνευτικές εκφράσεις «νομίζω» ή «ίσως» εμφανίζονται συχνά στο γυναικείο λόγο, με αποτέλεσμα να θεωρείται λιγότερο σημαντικός επειδή ακούγεται λιγότερο αποφασιστικός. Επιπλέον, στις αναφορές ανθρωπίνων σχέσεων οι γυναίκες αναφέρονται συχνότερα ως «κτήμα» παρά ως  «κτήτορες»- κόρη του τάδε, γυναίκα του τάδε ή ανδρωνυμικά ονόματα που επιζούν στην ελληνική ύπαιθρο.

Διαβάστε το κείμενο που σας δίνεται και δώστε απάντηση στο ερώτημα που θέτει.

 Ένας άνδρας και ο γιος του είχαν συλληφθεί σε μια ληστεία. Ο πατέρας τραυματίστηκε κατά την πάλη και ο γιος, με χειροπέδες, μεταφέρθηκε επειγόντως στο αστυνομικό τμήμα. Καθώς  ο αστυνομικός  έσπρωχνε το αγόρι μέσα, ο δήμαρχος , που είχε ειδοποιηθεί  και έφτασε στον τόπο της ληστείας, το κοίταξε και είπε: «Θεέ μου, είναι ο γιος μου!».

 Ποια ήταν η σχέση του δημάρχου με το αγόρι;

Διαβάστε και το ποίημα της Κικής Δημουλά «Η φωνή των γυναικών»

Είναι η φωνή μου χαμηλή κι είναι παράμερη

σα γνώση και σα φόβος,

με το αδύναμο ισότονη, ισόφωνη με τη σιωπή.

Με τα καθημερινά και τα μικρά περιχύνεται

και αυτοπυρπολείται κάθε μέρα.

Κι αυτό είναι η εσώφωνη κραυγή της,

το θυμωμένο ρίγος της.

Είναι η φωνή μου ένα σκαμνί για κουρασμένα λόγια,

για νικημένα που επιστρέφουν συμπεράσματα.

Είν? η φωνή μου ένας  αθόρυβος περίπατος

μοναχικής γραφής σε βροχερούς αδειόδρομους.

Πίνακας Γιώργου Κόρδη

Η κοινωνία επίσης απαιτεί από τη γυναίκα  να είναι πιο προσεκτική στις γλωσσικές της επιλογές από τον άνδρα  και να εκφράζει μ? αυτές, αξίες που θεωρούνται γυναικείες: αγάπη, στοργή, τρυφερότητα. Αυτές οι αξίες και τα συναισθήματα πουθενά δεν απαντώνται πιο έντονα όσο στα Νανουρίσματα, δημιουργήματα υψηλής ποιητικής έμπνευσης  των απλών αγράμματων γυναικών που ξεχώριζαν για το μέσα πλούτος τους.

Όμως κάθε κανόνας έχει τις εξαιρέσεις του. Δε σημαίνει πως έλειψε παντελώς η ευαισθησία από το ανδρικό φύλο. Αρκεί να διαβάσουμε λίγους στίχους από το «Πρωινό άστρο» του Γιάννη Ρίτσου, ποιητική σύνθεση με την οποία καλωσόρισε στη ζωή την κόρη του, Έρη:

Κοριτσάκι μου, θέλω να σου φέρω

τα φαναράκια των κρίνων

να σου φέγγουν στον ύπνο σου.

Θέλω να σου φέρω

 ένα περιβολάκι

ζωγραφισμένο με λουλουδόσκονη

πάνω στο φτερό μιας πεταλούδας

για να σεργιανάει το γαλανό όνειρό σου.

ΙΔΙΟΛΕΚΤΟΣ- ΥΦΟΣ

Ο λόγος είναι η γενική, υπερατομική γλώσσα των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας και έχει κοινωνικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν κατασκευάζει τη γλώσσα του κάθε φορά από την αρχή, αλλά παραλαμβάνει και λαμβάνει έναν έτοιμο κώδικα, που τον εφαρμόζει στην επικοινωνία του με τα άλλα μέλη της γλωσσικής κοινότητας. Αντίθετα, η ομιλία είναι η ατομική πλευρά της  γλώσσας. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η επιλογή: κάθε άτομο επιλέγει τα μέσα (λεξιλόγιο, σύνταξη, φραστικοί τρόποι) με τα οποία θα εκφραστεί. Θα μπορούσαμε λοιπόν να ονομάσουμε την ιδιόλεκτο, ατομικό ύφος. Εκτός από το ατομικό ύφος του κάθε ανθρώπου, υπάρχει και το λογοτεχνικό ύφος που είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας εκφράζει τον ψυχικό του κόσμο. Είναι θα λέγαμε τα «δακτυλικά αποτυπώματα» του πνεύματός του.

Αρετές του ύφους θεωρούνται: η σαφήνεια, η κυριολεξία, η ακρίβεια, η φυσικότητα, η ευγένεια, η ποικιλία, η λιτότητα (όχι πομπώδεις εκφράσεις) και η αρμονία (ευχάριστο ακουστικό αίσθημα- κατάλληλη επιλογή  λέξεων και φράσεων.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΥΦΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ?ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΠΕΡΙΣΤΑΣΗ

Θέματα για συζήτηση

• Να αναγνωρίσετε το ύφος των επιστολών που παρατίθενται στο βιβλίο και την επικοινωνιακή  περίσταση που υπηρετούν .
• Αφού διαβάσετε προσεκτικά την επιστολή που σας δίνεται, υποθέστε ότι σπουδάζετε σε μια μακρινή πόλη και απευθύνετε  και σεις μια επιστολή της ίδιας έκτασης, σε ύφος οικείο και ανεπίσημο στο γονιό σας. Ποιες  ομοιότητες και διαφορές εντοπίζετε μεταξύ των δύο επιστολών; (του Παπαδιαμάντη και της δικής σας).Πως δικαιολογούνται οι διαφορές;

                                                                      Εν Αθήναις τη 19 Σεπτεμβρίου  1874

Σεβαστέ μου πάτερ,

   Έλαβα την επιστολήν σας και εν υποκάμισον από την εξαδέλφην μου Χαρίκλειαν.

Αι εξετάσεις μου ετελείωσαν την Δευτέραν της παρελθούσης εβδομάδος,. Προχθές την τρίτην επήρα το απολυτήριον μου, με βαθμόν καλώς. Ακόμη δεν επήγα να εγγραφώ εις το Πανεπιστήμιον. Σαλεύω δε μεταξύ θεολογίας και φιλοσοφίας, και καλόν ήτο να έχω την γνώμην σας. Αλλά δυστυχώς η προθεσμία των εγγραφών τελειώνει την προσεχή Τετάρτην και δεν θα προλάβω έως τότε να λάβω γράμμα σας. Θα  υπάγω λοιπόν την Δευτέραν να εγγραφώ εις όποιαν των δύο σχολών με φωτίση ο Θεός.

   Εκείνην την επιστολήν ,την οποίαν εστείλατε περί τα τέλη Απριλίου με το εν αυτή 10δραχμον κλπ  την έλαβε ο Σωτήρης. Αλλά δεν μας ειδοποίησε εγγράφως ο κύριος Σωτήρης να το ηξεύρωμεν.

   Ο Δ. Παπαϊωάννου είναι Ελληνοδιδάσκαλος εις εν  των ενταύθα σχολαρχείων και σας ασπάζεται μεθ? όλης της οικογενείας του.

    Δότε το εσώκλειστον επιδοτήριον εις τον Αντώνιον Δεληγεώργην.

    Κατασπάζομαι την δεξιάν σας, ομοίως και την της μητρός.

                    Σας ασπάζεται και ο Σωτήριος.

                                                        Ο υιός σας

                                                     ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Νίκου Εγγονόπουλου Παπαδιαμάντης