ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ:  ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Μετάβαση, μετασχηματισμός από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη χριστιανική Βυζαντινή Διαφορές στο  δίκτυο των οικισμών

Κύριοι παράγοντες: α. μεταφορά πρωτεύουσας από τη Ρώμη στη Κων/πολη-Νέα Ρώμη, β. καθιέρωση Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας, γ. 395μ.Χ χωρισμός σε Ανατολική (Αρκάδιος) και Δυτική Αυτοκρατορία (Ονώριος)-παρακμή Δυτικού τμήματος

Ερείσματα Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: α. Ρωμαϊκοί πολιτικοί θεσμοί και β. ελληνική πνευματική παράδοση

Μεταβατική περίοδος 330μ.Χ εγκαίνια Κων/πολης-641μ.Χ τέλος βασιλείας Ηρακλείου

Ονομασίες περιόδου: Ύστερη Ρωμαϊκή ή Πρωτοβυζαντινή

Χαρακτηριστικά περιόδου: ανασφάλεια, παρακμή (οικονομική, πολιτική, πολιτισμική) πληθυσμιακή συρρίκνωση, αλλαγή οικιστικού τοπίου (μετακίνηση πληθυσμών, ίδρυση νέων πόλεων)

Αιτίες: φυσικές καταστροφές (σεισμοί, επιδημίες) και εισβολές ξένων λαών (Σλάβοι, Άβαροι)

Πηγές

Η διπλωματία, η στρατιωτική και διοικητική  οργάνωση, το διανοητικό και πολιτιστικό επίπεδο και ο προσανατολισμός, με δυο λόγια ολόκληρη η ζωή και η ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας διαπνέονται από δύο αντίθετες  και αντιφατικές αρχές. Μια ρεαλιστική και ανατολική, που θέλει να διατηρηθεί με κάθε θυσία το έδαφος που παρέμεινε ρωμαϊκό και να αναπτυχθούν μέσα στα σύνορά του πληθυσμοί που έμειναν βυζαντινοί. Η άλλη ιδεαλιστική και δυτική, που επιδιώκει να ανακτηθεί από τους βαρβάρους η Ρωμαϊκή  Δύση και να επιστρέψουν οι υπόδουλοι αδελφοί στους κόλπους του μεγάλου ρωμαϊκού έθνους. Το όνειρο της μεγάλης οικουμενικής ιδέας, που ενσαρκώνεται τώρα στην  ανάκτηση του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου θα έρχεται σε αντίθεση με τη συντηρητική πολιτική, που απαιτεί την εγκατάλειψη όσων ήδη είχαν χαθεί και την σταθεροποίηση της Αυτοκρατορίας στο Ανατολικό της τμήμα, πηγή της ευημερίας της και της στρατιωτικής της δύναμης.

Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ « Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας» Εκδ. Ψυχογιός

Ποιοι είναι οι δύο πόλοι γύρω από τους οποίους κινείται η βυζαντινή πολιτική  και ποιες στάθηκαν οι επιδιώξεις της, κατά τη συγγραφέα; 

  Η βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τους χρόνους του Ιουστινιανού

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν στην πραγματικότητα η ίδια η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Μέγας Κωνσταντίνος της είχε δώσει καινούριο χαρακτήρα με τη μεταφορά της πρωτεύουσάς της στην Ανατολή και τη μεταστροφή της σε Χριστιανική Αυτοκρατορία. Αλλά δεν μπόρεσε να απορρίψει το ρωμαϊκό της παρελθόν. Ιδιαίτερα δεν μπόρεσε να ξεχάσει το ρωμαϊκό Νόμο, που ήταν ουσιαστικά ένας κοσμικός νόμος, μια νομοθεσία που την είχε αναπτύξει μια γενιά πρακτικών κυβερνητών, και είχε γίνει μια από τις πιο πολυσέβαστες βάσεις της κοινωνίας? Πρέπει εδώ να παρεμβάλουμε  με προσοχή ένα σχόλιο για την « Εκκλησία». Οι Χριστιανοί της Ανατολής με την ελληνική λέξη Εκκλησία εννοούσαν πάντοτε ολόκληρο το σώμα των πιστών, «ζώντων και τεθνεώτων». Αυτή είναι η εκκλησία στην οποία αναφέρεται το Πιστεύω. Αλλά στην πράξη, ιδιαίτερα στη Δύση, χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο η λέξη «Εκκλησία» για να περιγράψει την ιερατική ιεραρχία σε αντίθεση με την πολιτική εξουσία. Πράγματι εξαιτίας των ελλείψεων της αγγλικής γλώσσας, δεν υπάρχει καμιά άλλη κατάλληλη  λέξη που θα μπορούσε να εκφράσει την ιεραρχία. Αλλά στην αντιπαράθεση Εκκλησίας και Πολιτείας κάνουμε μια διάκριση, η οποία ασφαλώς δεν είχε κανένα νόημα για τους Βυζαντινούς. Και υιοθετώντας αυτήν τη διάκριση διαπράττουμε ένα ιστορικό και φιλοσοφικό λάθος.                  

Στήβεν Ράνσιμαν «Η βυζαντινή Θεοκρατία»  Εκδόσεις Δόμος

Πως αποδεικνύεται στο απόσπασμα η συνύπαρξη του παλιού με το καινούριο στη μεταβατική περίοδο 330μ.Χ.- 641μ.Χ.;

Ποια είναι η βασική διαφορά στο περιεχόμενο του όρου « Εκκλησία» στην Ανατολή και στη Δύση;

Οι στενές σχέσεις κράτους?εκκλησίας διαφαίνονται και από τα κοινά στοιχεία της αυλικής τελετουργίας με τη Θεία Λειτουργία. Τα ιεροτελεστικά στοιχεία στην αυλική τελετουργία έγιναν εντονότερα από την εποχή του Κωνσταντίνου? Η βυζαντινή φιλοσοφία του κράτους θεωρούσε τον αυτοκράτορα εικόνα του Χριστού, οι αυλικοί, μέσα σ? αυτήν την αντίληψη, συμβόλιζαν τους αγγέλους,, η Αυτοκρατορία ήταν η εικόνα της βασιλείας των ουρανών. Τις καθημερινές ο αυτοκράτορας καθόταν στη δεξιά θέση του θρόνου, γιατί τότε λειτουργούσε ως εκπρόσωπος του Χριστού, ως εικόνα του, ενώ στις επίσημες εκδηλώσεις καθόταν αριστερά· τότε όμως τοποθετούσαν το Ευαγγέλιο στη δεξιά μεριά του θρόνου, για να υποδηλώνει ότι εκεί ήταν στην πραγματικότητα η θέση του Χριστού. Ο αυτοκράτορας λειτουργούσε επίσης ως κοσμική εικόνα , δηλαδή ως σύμβολο του αξιώματός του. Γινόταν έτσι μία εικόνα του εαυτού του, και το εξαιρετικά αυστηρό πρωτόκολλο δεν του επέτρεπε, ως δημόσιο πρόσωπο να βήχει ή να κάνει οτιδήποτε άλλο φυσιολογικό ή αυθόρμητο.

      S. Linner  « Ιστορία του Βυζαντινού Πολιτισμού» Εκδόσεις Γκοβόστη

Ποια στοιχεία  μαρτυρούν το χριστιανικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας, από το απόσπασμα που σας δόθηκε; 

Ψηφιδωτή παράσταση από την Αγία Σοφία

Κατά την ημετέραν γνώμην το από του 610 μέχρι 642 χρονικόν διάστημα ανήκει οργανικώς εις την πρώιμον ιστορίαν του Βυζαντινού Κράτους. Ως επανορθώσας δια των περσικών πολέμων, την ενότητα της Ελληνιστικής και Ελληνορωμαϊκής  Ανατολής, ο Ηράκλειος είναι ο τελευταίος εκπρόσωπος της χιλιετούς Ελληνικής και Ρωμαϊκής παραδόσεως. Η μεγάλη τομή του Βυζαντίου επηνέχθη  καθ? ημάς διά της υπό των Αράβων κατακτήσεως της Παλαιστίνης, της Συρίας, της Αιγύπτου και της Κυρηναϊκής? Δια της αλώσεως της Αλεξανδρείας εξέπνευσεν ο αρχαίος κόσμος?

 Διον. Ζακυθηνού Βυζαντινή Ιστορία

Γιατί ο ιστορικός θεωρεί τομή το τέλος της βασιλείας του Ηρακλείου; Τι μαρτυρούν οι διαφορετικές απόψεις στην οριοθέτηση των περιόδων;

ΣΚΛΑΒΗΝΟΙ ΚΑΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Και πολλά πλήθη Σκλαβήνων επέδραμαν στην Ιλλυρία και προκάλεσαν ανείπωτα πάθη? Οι λεηλασίες τράβηξαν πολύ σε μάκρος χρόνου και οι βάρβαροι επέστρεψαν στη χώρα τους με τα λάφυρα, αφού γέμισαν όλους τους δρόμους με πτώματα, σκλάβωσαν αναρίθμητα πλήθη ανθρώπων και λεηλάτησαν τα πάντα, χωρίς κανείς να προβάλει αντίσταση?

Την εποχή αυτή εκδηλώθηκαν στην Ελλάδα φοβεροί σεισμοί, που συγκλόνισαν τη Βοιωτία, την Αχαΐα και την περιοχή του Κρισαίου κόλπου. Και ισοπέδωσαν αναρίθμητους τόπους και οκτώ πόλεις από τη Χαιρώνεια, την Κορώνεια, την Πάτρα και ολόκληρη τη Ναύπακτο, όπου και σκοτώθηκαν πολλοί άνθρωποι. Και σε πολλές περιοχές η γη σχίστηκε στα δύο και δημιουργήθηκαν πολλά ρήγματα?

Και στον πορθμό μεταξύ Θεσσαλίας και Βοιωτίας η θάλασσα πλημμύρισε την περιοχή γύρω από τον Εχίνο και την Σκάρφεια. Διείσδυσε βαθειά στη στεριά, κατέκλυσε και ισοπέδωσε αυτούς τους τόπους.

Προκόπιος Υπέρ του πολέμου VIII 25

Ποια από τα δεινά που αναφέρονται στην πηγή, προκάλεσαν δημογραφική αιμορραγία στην Ελλάδα και γιατί οδήγησαν σε οικονομικό μαρασμό;

Διοίκηση ρωμαϊκής έμπνευσης, θρησκεία και εκκλησία χριστιανική, και ελληνόφωνη, ελληνοπρεπής πνευματική κίνηση και διανόηση είναι τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του Βυζαντίου· και αυτό ήδη από την αυγή της ύπαρξής του. Από αυτήν την άποψη το Βυζάντιο είναι, όχι μόνο μια βέβαιη ευρωπαϊκή πολιτική ενότητα, αλλά σίγουρα η πρώτη ιστορικά ευρωπαϊκή αυτοκρατορία, σύμφωνα αυτό με τον πάντα επίκαιρο ορισμό του Ρaul Val?ry για τον Ευρωπαίο. Τον μεταφέρω συνοπτικά εδώ: Είναι λοιπόν Ευρωπαίος, κατά τον Val?ry, αυτός που υπέστη την επίδραση της ελληνικής ορθολογικής σκέψης, που γνώρισε την εμβέλεια των ρωμαϊκών διοικητικών θεσμών και που ζει σύμφωνα με την ιουδαϊκοχριστιανική πνευματικότητα. Κατά τον Val?ry, Ευρώπη είναι εκεί όπου τα ονόματα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Κικέρωνα, του Μωϋσή και του Παύλου έχουν σημασία και βαρύτητα. Αυτά σε κείμενο γραμμένο το 1922, πολύ δηλαδή προτού γίνει λόγος για Ευρωπαϊκή Κοινότητα και Ευρωπαϊκή Ένωση, θεσμοί που έχουν κάποτε την ανιστόρητη τάση να θεωρήσουν αρχή της Ευρώπης την καρλομαγνική πολιτεία της Δύσης. Και αυτό γιατί ξέχασαν οι Δυτικοευρωπαίοι ότι το πνεύμα ταξιδεύει και μεταλαμπαδεύει το ζωογόνο μήνυμά του. Η Κωνσταντινούπολη είναι ο μακροχρόνιος σταθμός του, μετά την Αλεξάνδρεια και πριν τη Βενετία. Χάρη στις διάφορες αναγεννήσεις που γνώρισε το χιλιόχρονο Βυζάντιο (του Φώτιου και των Μακεδόνων, των Κομνηνών και των Παλαιολόγων) διέσωσε τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που οι διανοούμενοί του διέδωσαν στη Δύση. Στα κείμενα αυτά στηρίχθηκε το πνευματικό ξύπνημα της Ευρώπης· άσχετο τώρα αν για λόγους ξένους από την ιστορική αλήθεια, το κατόρθωμα αυτό το καρπούνται οι Άραβες κυρίως της Ισπανίας. Άλλη μια απόδειξη αυτό της παρεξήγησης που βαρύνει το Βυζάντιο, με επακόλουθο την αθέμιτη, αλλά επίμονη προσπάθεια για εξοβελισμό του από την ιστορία της Ευρώπης. Η περιπέτεια του υπό ίδρυση Μουσείου της Ευρώπης μαρτυρεί την αλήθεια των λεγομένων του. Καθήκον των μελετητών της πρώτης ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας να αποκαταστήσουν την αξία των βυζαντινών κατορθωμάτων, πολιτικών και πολιτισμικών, στη θέση που τους ανήκει και τους πρέπει. Αυτό και μόνο αποτελεί απλή απόδοσηιστορικής δικαιοσύνης.

 «Γιατί το Βυζάντιο»   Ελένη Γλύκατζη ?Αρβελέρ

 Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

 Ποια είναι η βασική θέση της συγγραφέως στο απόσπασμα ; Ποια στοιχεία, κατά τη γνώμη της, συνθέτουν  τη σημερινή ευρωπαϊκή μας ταυτότητα; 

Συνάντηση Έλληνος Λόγου-Χριστιανισμού  Κολλάζ Οδυσσέα Ελύτη