«ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ μου έδωσαν ελληνική...»

Αφιέρωμα στον Αγώνα της Εθνεγερσίας

ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΕΙΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821.

Ο μεγάλος Έλληνας γλωσσολόγος Μανόλης Τριανταφυλλίδης προσπαθώντας να δώσει έναν ορισμό της γλώσσας, μας έχει δώσει ένα θαυμάσιο κείμενο που μαρτυρεί το βαθύ δεσμό της με ακέραιη την ύπαρξη του ανθρώπου. Γράφει λοιπόν: «Γλώσσα δεν είναι καθώς φαντάζονται κάποιοι, αράδιασμα από λέξεις, τύπους και κανόνες, όπως αναγράφονται σε λεξικά και γραμματικές? παρά η έκφραση του εσωτερικού μας κόσμου, κύμα ζωής, άνοιγμα και επαφή ψυχών, ανταλλαγή αισθημάτων και σκέψεων μέσα σε συνομιλία, ερώτηση και απόκριση, άρνηση και κατάφαση, προσταγή και απαγόρευση, μικροεπεισόδια, πεζότητες και ταπεινότητες της καθημερινής ζωής, έξαρση και κατάνυξη, τραγούδι και κλάμα, χαρά και καημός, τρικυμία και γαλήνη, αγάπη και πάθος, αγωνία και κατάρα, επιστήμη και ζωή, σκέψη, ενατένιση της μοίρας και φιλοσοφία ?όλα αυτά. Είναι γλώσσα ατομική και εθνική. Γλώσσα είναι ολόκληρος ο λαός, λέει ένα φλαμανδικό ρητό». Από το κείμενο αυτό ορμώμενοι, σκεφτήκαμε να επιχειρήσουμε μια περιδιάβαση στα μονοπάτια της ιστορίας ιχνηλατώντας στα μονοπάτια της γλώσσας μας. Αναζητήσαμε λοιπόν παροιμιώδεις εκφράσεις που ανάγονται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης, εκφράσεις λαϊκές που αποτελούν τους αδιάψευστους μάρτυρες της ιστορικής πραγματικότητας και σας τις παρουσιάζουμε.

1.Χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα.

Η φράση περιγράφει σήμερα μια κατάσταση πανικού, συνωστισμού και ολέθρου και προέρχεται από ένα ιστορικό δημοτικό τραγούδι για την Άλωση της Πόλης.

«Τ? απάνω βήμα πάρθηκεν το κάτω ποκοιμάται?/ το μεσακό εστράγγισε, παιδιά, πάρθην η Πόλη./Πήραν την Πόλην, πήραν την, πήραν και την Ασία,/πήραν και την Αγια-Σοφιά, το μέγα μοναστήρι?/ με τετρακόσια σήμαντρα με εξήντα καλογέρους./ Κλαμμός, θραμμός , που γένηκε εκείνην την ημέρα?/ έχασε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα».

Όταν έπεφτε μια πόλη, ύστερα από μεγάλη πολιορκία, οι στρατιώτες που έμπαιναν μέσα νικητές, λαφυραγωγούσαν αντικείμενα, αλλά και παιδιά και γυναίκες που τα πουλούσαν στα σκλαβοπάζαρα με μεγάλο κέρδος. Αλλού μαζεύανε τους άνδρες, αλλού τις γυναίκες κι αλλού τα παιδιά, που κλαίγοντας φωνάζανε τους γονείς τους. Η ίδια φράση ειπώθηκε κατά την οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού στη Μικρασία και το διωγμό των προσφύγων στην Ελλάδα.

2. Έγινε γενίτσαρος

Η φράση παραπέμπει στο θεσμό του παιδομαζώματος, της υποχρεωτικής δηλαδή στρατολόγησης αγοριών που μετά από μακρόχρονη θρησκευτική και στρατιωτική εκπαίδευση αποτελούσαν το σώμα των Γενιτσάρων. Μερικοί Ρωμιοί είδαν το θεσμό ως αιτία δημογραφικής αιμορραγίας του Γένους και μάλιστα αρνούνταν να δώσουν τα παιδιά τους, άλλοι όμως, που είχαν χαλαρή την αίσθηση της ορθόδοξης ρωμέικης ταυτότητας, επιδίωκαν να παρθούν τα παιδιά τους για να γλυτώσουν τα δεινά της δουλείας και να σταδιοδρομήσουν στα πλαίσια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έτσι στα 1852 μαρτυρείται διαδήλωση Ελλήνων με αίτημα να στρατολογούνται τα παιδιά τους, ενώ το 1705 οι Ναουσαίοι αρνήθηκαν να παραδώσουν τα παιδιά τους και επαναστάτησαν. Εξαιτίας δε του φανατισμού τους, γενίτσαρο χαρακτηρίζουμε σήμερα τον ανάλγητο, τον πολύ σκληρό, που δεν έχει έλεος για κανέναν και γενιτσαρισμός ονομάζεται η απόλυτη αυτή στάση.

3.Αν σ? αρέσει μπαρμπα Λάμπρο,   ξαναπέρνα από την Άνδρο.

Η φράση αναφέρεται στο Λάμπρο Κατσώνη που με το μικρό του στόλο, το Φεβρουάριο του 1790 χτύπησε τον τουρκικό στόλο ανάμεσα στην Κάρυστο της Ευβοίας και την Άνδρο, αναζητώντας στη συνέχεια απάνεμο λιμάνι στο νησί για να ξεκουραστούν τα στρατεύματά του. Όμως πριν αγκυροβολήσουν τους επιτέθηκαν 37 Αλγερινά καράβια, που κατέστρεψαν τα 5 από τα 7 καράβια του Κατσώνη και τραυμάτισαν τον ίδιο που κατέφυγε στη Μήλο . Φαίνεται όμως πως η αντίστασή του, πριν την   ήττα δεν εκτιμήθηκε δεόντως γι? αυτό περιπαικτικά οι νησιώτες σκάρωσαν αυτό το δίστιχο, που σκωπτικά χρησιμοποιείται και σήμερα για να ειρωνευτεί αποτυχημένες προσπάθειες και να αποτρέψει από μελλοντικά τολμήματα .

4.Έριξε το σπόρο της Λευτεριάς.

Από τα τελευταία λόγια του Ρήγα Φεραίου λίγο πριν την εκτέλεσή του στα 1797, προέρχεται η φράση αυτή, που καταγράφεται από το βιογράφο του, Βρανούση: «Έτσι πεθαίνουν τα παλικάρια? αρκετό σπόρο έσπειρα. Θα έρθει η ώρα που θα βλαστήσει και το Γένος μου θα συνάξει γλυκό καρπό». Ο Ρήγας υπήρξε οραματιστής μιας δημοκρατικής παμβαλκανικής ομοσπονδίας, χαρακτηρίστηκε εθνεγέρτης για το έργο του, συνελήφθη όμως στη Βιέννη από την αυστριακή αστυνομία, ύστερα από προδοσία ενός Κοζανίτη εμπόρου και παραδόθηκε στους Τούρκους που τον στραγγάλισαν και έριξαν το πτώμα του στο Δούναβη. Έτσι και σήμερα η φράση «έριξε το σπόρο» σημαίνει πως κάποιος άνοιξε το δρόμο, προετοίμασε το έδαφος, έριξε την ιδέα αλλά χρειάζεται να συμπράξουν κι άλλοι για να πραγματωθεί ο στόχος του.

5. Κρύβε λόγια

Η φράση αποδίδεται στα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, οργάνωσης που συγκροτήθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας από τρεις Έλληνες εμπόρους, με σκοπό τον ξεσηκωμό του Γένους. Από το φόβο όμως της προδοσίας, πριν την κήρυξη της Επανάστασης πρόσεχαν πολύ ποιους θα έκαναν μέλη τους. Η εχεμύθεια ήταν η πρώτη προϋπόθεση και δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να φλυαρήσει. Αφού τους διάλεγαν προσεκτικά ύστερα από μεγάλη δοκιμασία, τότε τους έλεγαν το μυστικό της προετοιμασίας του Αγώνα, και τους έδιναν τη διαταγή να κρύβουν λόγια, πράγμα που εφαρμόστηκε πολλές φορές κατά την Επανάσταση του 1821. Σε παρόμοιες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε και σήμερα την προτροπή, όταν θέλουμε να κρύψουμε κάτι, να μη φανερώσουμε μυστικά στους άλλους.

6. Πήρε τα βουνά ή θα πάρω τα βουνά

Στην κλεφτουριά παραπέμπει η φράση, αφού αναφέρεται σε όσους δεν άντεχαν να ζουν ως ραγιάδες, κι έφευγαν στο βουνό σχηματίζοντας ομάδες για να ζήσουν ελεύθεροι. Η κλέφτικη ζωή λοιπόν βρισκόταν στον αντίποδα του ραγιαδισμού. Αυτό δηλώνεται και στο δημοτικό τραγούδι «Του Βασίλη», που παρά τις συμβουλές της μητέρας του να προτιμήσει την ήσυχη, συμβιβασμένη ζωή, εκείνος της αποκρίνεται: «Εγώ μάνα δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,/ και να ?μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι των γερόντων./ Θα πάρω το τουφέκι μου, θα ζώσω το σπαθί μου/ θα πάρω δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια/ το Τζόκα και το Μάνταλο να βρώ και το Μπασδέκη/ που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες». Η φράση χρησιμοποιείται σήμερα για να δηλώσει πως κάποιος δεν αντέχει την καθημερινότητά του, είναι αγανακτισμένος και μη μπορώντας να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του, βλέπει τη φυγή ως λύση. Προβλήθηκε μάλιστα και εκπομπή στην ελληνική τηλεόραση με τίτλο «Αυτοί που πήραν τα βουνά» αφιερωμένη σε ανθρώπους οι οποίοι εγκατέλειψαν το ανυπόφορο και αφιλόξενο περιβάλλον των μεγαλουπόλεων και εγκαταστάθηκαν στην ύπαιθρο.

7.Δε χαρίζουμε κάστανα

Η φράση αυτή αποδίδεται στους κατοίκους της Μάνης, που στάθηκε άπαρτο κάστρο για τους Τούρκους, αφού οι ίδιοι οι Μανιάτες για τα χωριά τους δεν έλεγαν πόσους κατοίκους έχουν, παρά πόσα τουφέκια. Μήτε Τούρκοι λοιπόν, μήτε Φράγκοι μήτε Αλβανοί την πάτησαν. Ο ίδιος ο Ιμπραήμ πασάς που έκαψε την Πελοπόννησο, δε μπόρεσε να αλώσει τη Μάνη. ΄Ετσι στα 1826 προσπάθησε να ξεγελάσει τους Μανιάτες μ? ένα τέχνασμα. Έστειλε στα χωριά της Μάνης τους κατασκόπους του, ντυμένους καστανάδες. Αυτοί για να πληροφορηθούν από τις γυναίκες και τα παιδιά, πού βρίσκονται οχυρωμένοι οι άντρες, άρχισαν να χαρίζουν τα κάστανά τους αντί να τα πουλάνε. Αυτό έβαλε σε υποψία τον άμαχο πληθυσμό που αμέσως ειδοποίησε τους αρματολούς της περιοχής κι έπιασαν τους καστανάδες αναγκάζοντάς τους να ομολογήσουν την αλήθεια. Όταν οι κατάσκοποι τρέμοντας ρώτησαν ποια ποινή τους περιμένει ,οι Μανιάτες απάντησαν «Εμείς δε χαρίζουμε κάστανα». Δηλαδή θα σας τιμωρήσουμε όπως σας αξίζει, χωρίς καμιά επιείκεια.

8.Έχει μπάρμπα στην Κορώνη.

Η φράση αναφέρεται στην Κορώνη της Πελοποννήσου, γειτονική πολιτεία της Μεθώνης, που είχε μεγάλο πλούτο και δύναμη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Είναι βέβαια γνωστό πως γενικός διοικητής του Μοριά ήταν τότε ο πασάς της Τριπολιτσάς. Όλοι οι τοπικοί διοικητές, οι μπέηδες ήταν στη δικαιοδοσία του και μόνο ο μπέης της Κορώνης αποτελούσε εξαίρεση, γιατί σύμφωνα με απαράβατο οθωμανικό έθιμο, στην Κορώνη έστελναν για μπέη έναν στενό συγγενή του Σουλτάνου. Έτσι ο πασάς της Τριπολιτσάς δε μπορούσε να του αρνηθεί κανένα ρουσφέτι κι αν κάποιος Τριπολιτσιώτης συγγένευε με κανέναν Κορωναίο προύχοντα, κατέφευγε σ? αυτόν, εκείνος μεσίτευε στο μπέη της Κορώνης με την προσφορά πλούσιων δώρων και η δουλειά του τελείωνε. Την έκφραση αυτή τη μεταχειριζόμαστε και σήμερα για εκείνον που έχει τα μεγάλα μέσα και πετυχαίνει έτσι τους ιδιοτελείς σκοπούς του.

9. Κάποιος φούρνος θα γκρέμισε

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας τα σπίτια ενός χωριού μετριόντουσαν με τους φούρνους τους. Οι χωρικοί δηλαδή, δεν έλεγαν ότι «το χωριό μου έχει τόσα σπίτια» αλλά «τόσους φούρνους», επειδή κάθε σπίτι είχε το φούρνο του για να ψήνει το ψωμί του. Υπάρχει κι ένα σχετικό ανέκδοτο με τον Κολοκοτρώνη που σε μια συνομιλία του με τον Άγγλο φιλέλληνα και ελληνομαθή Κνόου ρωτήθηκε αν το χωριό που γεννήθηκε είναι μεγάλο. Ο Γέρος του Μοριά του αποκρίθηκε πως δεν πιστεύει να χει παραπάνω από εκατό φούρνους. Κι ο Άγγλος που δεν ήξερε τη σημασία του φούρνου απόρησε αφού το δικό του χωριό είχε μόνο δυο φούρνους. Και πως ζεις σε τόση μοναξιά; ήταν η απάντηση του Κολοκοτρώνη. Όταν λοιπόν στα χωριά αυτά πέθαινε κανένας νοικοκύρης οι φίλοι του έλεγαν: « Ο φούρνος του μπαρμπα- Νότη γκρέμισε» εννοώντας ότι με το θάνατο του αρχηγού της οικογένειας, το σπίτι του γκρέμιζε, το νοικοκυριό χανόταν. Από τη μεταφορική αυτή φράση βγήκε η σημερινή έκφραση που τη λέμε, άγνωστο γιατί, όταν μας επισκέπτεται κάποιος που έχουμε να δούμε πολύ καιρό ή μας συμπεριφέρεται με αναπάντεχο τρόπο.

10. Έχε γεια καημένε κόσμε

Ο χαιρετισμός αυτός αποτελεί την αρχή ενός δημοτικού τραγουδιού με το οποίο αποχαιρέτισαν τον κόσμο οι Σουλιώτισσες πέφτοντας από το γκρεμό του Ζαλόγγου μαζί με τα παιδιά τους στις αρχές του 1803, για να γλυτώσουν την αιχμαλωσία και την ατίμωση από τους Τούρκους. Το Σούλι με την αντίστασή του, χρόνια στάθηκε αγκάθι στα μάτια του Αλή Πασά αλλά τελικά κατάφερε να το κατακτήσει εξαιτίας των αντιπαλοτήτων των αρχηγών του, της προδοσίας του Πήλιου Γούση και της δικής του ανεντιμότητας, αφού δεν τήρησε τον όρο της ασφαλούς αποχώρησης του πληθυσμού του. Η φράση χρησιμοποιείται όταν κανείς νιώθει πως έχει φτάσει το τέλος του βίου του ή κατά κάποιο τρόπο αποχωρίζεται τους οικείους του.

11. Τρία πουλάκια κάθονταν?

Η φράση αυτή αποτελεί τον πρώτο στίχο σε πολλά δημοτικά τραγούδια και είναι ένα κοινό τους μοτίβο αφού τα πουλιά συχνά εμφανίζονται προσωποποιημένα στη δημοτική μας ποίηση, μαρτυρώντας και τη συμμετοχή των στοιχείων της φύσης ,ζωντανών ή μη στις ατομικές και εθνικές περιπέτειες των ανθρώπων. Συχνά μάλιστα, μεταφέρουν μηνύματα και δίνουν λύσεις ως από μηχανής θεοί. Διαβάζουμε λοιπόν: «Τρία πουλάκια κάθονταν στου Διάκου το ταμπούρι? το ?να κοιτάει τη Λεβαδειά και τ? άλλο το Ζητούνι? το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει?». Η φράση λέγεται για τις περιπτώσεις που υπάρχει ασυνεννοησία, που κάποιος μπαίνει στη συζήτηση χωρίς να γνωρίζει το θέμα της και λέει άλλα αντί άλλων.

12. Σήκωσε δικό του μπαϊράκι

Η φράση λέγεται γι? αυτούς που εκδηλώνουν τάσεις αυτονόμησης, ανεξάρτητης δράσης και προέρχεται από το χώρο των αρματολών που συχνά διαφωνούσαν για το ποιος θα αναλάμβανε το καπετανιλίκι. Ποιος δηλαδή θα γινόταν αρχηγός στις διάφορες αντάρτικες ομάδες των βουνών, όταν χήρευε κάποια θέση. Φυσικά οι παλιοί αρματολοί, που είχαν ψηθεί στις μάχες αδιαφορούσαν για κάτι τέτοια, αλλά οι νεότεροι ήθελαν να δείξουν τις ικανότητες τους και επιζητούσαν με κάθε τρόπο να γίνουν αρχηγοί. Έτσι άρχιζαν τις διαβολές εναντίον του καινούριου καπετάνιου και πολλές φορές κατάφερναν να πάρουν με το μέρος τους ορισμένα παλικάρια και να σηκώσουν δικό τους μπαϊράκι, δηλαδή σημαία.

13. Βγήκε στο κλαρί.

Όταν ο Γέρος του Μοριά, έβλεπε κανένα αμούστακο παλικάρι να θέλει να πάει μαζί του, το κοιτούσε ερευνητικά πολλή ώρα και όταν έμενε ικανοποιημένος του έλεγε καλόκαρδα: - Γρήγορα βγήκες στο κλαρί, μωρέ αγόρι! Φτάνει μονάχα να το λέει η καρδιά σου! Με το κλαρί όμως ο Κολοκοτρώνης δεν εννοούσε το αρματολίκι ή το βουνό, αλλά τον κλάδο των νεοφωτίστων, το λόχο των νεοσύλλεκτων, όπως θα λέγαμε σήμερα. Ο κλάδος αυτός που με τον καιρό έγινε κλαρί, ήταν αποκλειστικά έργο δικό του. Οι νέοι που έμπαιναν εκεί, γυμνάζονταν απ? τους παλιούς στο σημάδι, στο τρέξιμο, στο πήδημα κι ο Γέρος του Μοριά που παρακολουθούσε προσωπικά τα γυμνάσματα αυτά, αν έβλεπε κανέναν να ξεχωρίζει τον έπαιρνε κοντά του και τον έκανε πρωτοπαλίκαρό του. Έτσι, αρχικά η φράση σήμαινε το νέο που μπαίνει νωρίς στον αγώνα της ζωής, αργότερα όμως καθιερώθηκε για να χαρακτηρίζει τα ζωηρά κορίτσια που συνάπτουν επιπόλαιες σχέσεις.

14. . Πλήρωσε τα μαλλιά της κεφαλής του

Η φράση δηλώνει την υπερβολική δαπάνη, την καταβολή μεγάλου χρηματικού ποσού συνήθως σε κάποιον κρατικό φορέα και σχετίζεται με τη βαριά φορολογία που είχε επιβληθεί στους Ρωμιούς από τους Οθωμανούς. Ο ιστορικός Χριστόφορος Άγγελος γράφει : «Οι επιβληθέντες φόροι ήσαν αναρίθμητοι, αλλά και άνισοι. Εκτός της δεκάτης, του εγγείου και της διακατοχής των ιδιοκτησιών, εκάστη οικογένεια κατέβαλε χωριστά φόρον καπνού,(εστίας-τζακιού) δασμών γάμου, καταλυμάτων, καφτανίων, καρφοπετάλλων και άλλων εκτάκτων. Φόρος ωσαύτως ετίθετο επί των ραγιάδων εκείνων οίτινες έτρεφον μακράν κόμην. Από το φόρο αυτό έμεινε η φράση «πλήρωσε τα μαλλιά της κεφαλής του

15. Πάνε δυο δυο σαν τους Χιώτες.

Στη Χίο, διασώζεται από την προφορική παράδοση, πως όταν ένας Τούρκος συναντούσε έναν Ρωμιό τον ανάγκαζε να τον κουβαλήσει στην πλάτη του και να τον πάει στον προορισμό του, σα να ?ταν υποζύγιο. Ευρηματικοί και έξυπνοι οι Χιώτες πήγαιναν δυο δυο κι όταν έβλεπαν να πλησιάζει Τούρκος, προσποιούνταν ο πιο λιπόσαρκος τον ασθενή και τον κουβαλούσε ο άλλος στην πλάτη του. Οι Τούρκοι ποτέ δεν τους κατέβαζαν γιατί το Κοράνι ορίζει το σεβασμό και την προστασία του ασθενή. Βέβαια από αυτήν και άλλες ταπεινώσεις εξαιρούνταν από το 1758 οι κάτοικοι των Μαστιχοχωρίων, που ήταν αυτοδιοικούμενα και απαλλαγμένα από κάθε φορολογία, αφού σύμφωνα με φιρμάνι του Σουλτάνου Οσμάν του Γ΄, είχαν την υποχρέωση να καταβάλλουν αντί φόρου 300 κιβώτια μαστίχης, δηλαδή 20.000 οκάδες για τις ανάγκες των 300 γυναικών στο χαρέμι του Σουλτάνου. Για να επανέλθουμε στο θέμα μας η φράση   «Δυο δυο σαν τους Χιώτες» δηλώνει τους αχώριστους φίλους, αυτούς που κυκλοφορούν πάντα μαζί.

16. Περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις.

Η φράση αυτή προέρχεται από την πέμπτη στροφή του Εθνικού Ύμνου που λέγει: « Δυστυχής! Παρηγορία/ μόνη σου έμεινε, να λες/περασμένα μεγαλεία/ και διηγώντας τα να κλαις». Ο Σολωμός ήθελε να δηλώσει πως τίποτε δεν απόμεινε στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς για να καυχηθεί η Ελευθερία, παρά μόνο η θύμηση της αλλοτινής της αίγλης, η ανάμνηση περασμένων καιρών δημιουργίας και ακμής, πραγμάτωσης των ιδανικών. Σήμερα ο λόγος χρησιμοποιείται σε παρόμοιες περιπτώσεις, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, για να δηλώσει τον ξεπεσμό ενός ανθρώπου ή ενός λαού που τίποτε σπουδαίο δεν έχει να επιδείξει.

17. Αυτή η γυναίκα είναι σωστή Μπουμπουλίνα.

Στην ηρωίδα της Επανάστασης Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα παραπέμπει ο χαρακτηρισμός γιατί όντως υπήρξε μια ξεχωριστή γυναίκα. Υδραία στην καταγωγή, παντρεύτηκε και χήρεψε δυο φορές χάνοντας τους άντρες της σε μάχες με αλγερινούς πειρατές και μένοντας με επτά παιδιά. Δε λύγισε όμως. Ναυπήγησε το πρώτο ελληνικό πολεμικό πλοίο τον «Αγαμέμνονα» και πρωτοστάτησε στον αποκλεισμό του Ναυπλίου και της Μονεμβασιάς. Με τη μεσολάβησή της σώθηκαν οι γυναίκες του χαρεμιού του Χουρσίτ κατά την άλωση της Τριπολιτσάς. Είναι η μόνη γυναίκα που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και της αποδόθηκε ο τίτλος της Καπετάνισσας και Μεγάλης Κυράς. Αντέδρασε στη σύλληψη του Κολοκοτρώνη κατά την εμφύλια διαμάχη και φυλακίστηκε και η ίδια. Το τέλος της όμως ήταν άδοξο αφού βρήκε το θάνατο από σπετσιώτικο βόλι. Μπουμπουλίνα χαρακτηρίζουμε σήμερα τη δυναμική, την ανυποχώρητη, την ατρόμητη γυναίκα που έχει αντρίκιο φρόνημα.

18.Έβαλε μπουρλότο

Από τον αγώνα των πυρπολικών κατά τη διάρκεια του Αγώνα προέρχεται η φράση αυτή. Τα πυρπολικά και τη χρήση τους, έφερε στην Ελλάδα ο Παργινός Ιωάννης Πατατούκος, που υπηρέτησε στο ναυτικό της Γαλλίας και της Ισπανίας στις αρχές του 19^ου αι. Είναι γνωστό σε όλους το κατόρθωμα του Κωνσταντίνου Κανάρη, που τον Ιούνη του 1822 εκδικούμενος την καταστροφή της Χίου, ανατίναξε πυρπολώντας τη ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου με το ναύαρχό της Καρά Αλή. Για τη δράση του τον ύμνησε ο Ανδρέας Κάλβος στην «Ωδή» του «Τα ηφαίστεια»: Κανάρη!-και τα σπήλαια/ της γης εβόουν: Κανάρη.-/ Και των αιώνων τα όργανα/ ίσως θέλει αντηχήσουν/ πάντα Κανάρη». Η φράση χρησιμοποιείται όταν κάποιος προκαλεί ένταση, πυροδοτεί κρίσεις και δυναμιτίζει με την παρέμβασή του τις σχέσεις ανθρώπων και λαών.

19. Κόστισε ο κούκος αηδόνι.

Η φράση ειπώθηκε από το λαϊκό τροβαδούρο της επαναστατικής εποχής, τον ποιητή Σπυριδιώνη, όταν κατέπλευσε στην Ελλάδα το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο, η «Καρτερία», που ναυπηγήθηκε το 1825 σε αγγλικό ναυπηγείο και με χρήματα που προέρχονταν από τα αγγλικά δάνεια. Η «Καρτερία» μπήκε σε επιχειρησιακή ετοιμότητα το 1826 και υπήρξε το πρώτο παγκοσμίως ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο. Αργότερα, τα ατμοκίνητα αντικατέστησαν τα ιστιοφόρα, με αποτέλεσμα να μη μπορέσει η Ελλάδα να ακολουθήσει εγκαίρως τις εξελίξεις και να φθίνουν τα ναυτικά κέντρα, τόσο της Ερμούπολης όσο και του Γαλαξιδίου. Η «Καρτερία» ωστόσο ακριβοπληρώθηκε χωρίς να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των επαναστατών, γι? αυτό η φράση δηλώνει το χωρίς αξία ή μικρότερης αξίας, πολυδάπανο έργο ή προϊόν και παραπέμπει στη φράση «Άνθρακες ο θησαυρός».

20.Άκρα του τάφου σιωπή

Η φράση αποτελεί την αρχή του δεύτερου σχεδιάσματος των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» του Διονυσίου Σολωμού. Η ποιητική αυτή σύνθεση αναφέρεται στον αγώνα των Μεσολογγιτών, που αποτελεί την πιο ένδοξη σελίδα της Επανάστασης. Οι Μεσολογγίτες πολιορκημένοι για πάνω από ένα χρόνο από στεριά και θάλασσα, αρνούνται την παράδοση και προχωρούν στην Έξοδο, το ξημέρωμα της 10^ης Απριλίου του 1826. Ολοκληρωμένη η φράση είναι : Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει, λαλεί πουλί παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει. Η τραγικότητα αυτού του δίστιχου έγκειται στην ακύρωση της αποστολής της μάνας να θρέψει το παιδί της και επιτείνεται από την παρουσία του πουλιού που εκπληρώνει το γονεϊκό του ρόλο. Ειδικότερα η φράση δηλώνει την απόλυτη ησυχία και σιωπή, που μπορεί να είναι και σκόπιμη.

Σίγουρα υπάρχουν και πολλές άλλες εκφράσεις από την περίοδο εκείνη, αλλά δεν είναι στις προθέσεις μας να σας κουράσουμε. Διαβάζοντας τη λογοτεχνία του ?21 συναντάμε φράσεις όπως ο στίχος του Σολωμού «Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου», στίχος επίκαιρος που δηλώνει την ανάγκη της πνευματικής εγρήγορσης και της άγρυπνης συνείδησης, αλλά και το στίχο του Κάλβου: «Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία», που δηλώνει πως δύσκολη είναι η απόκτηση της ελευθερίας, δυσκολότερη όμως η διατήρησή της. Με αφορμή αυτήν τη φράση, ας κλείσουμε, με την ευχή να είμαστε άξιοι της ελευθερίας μας.