ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑΣ- Ο ΔΙΔΑΧΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ

     Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός υπήρξε ένας ακάματος εργάτης της πνευματικής ανασυγκρότησης του υπόδουλου Γένους μέσω της παιδείας. Οι περιοδείες του είχαν ιεραποστολικό χαρακτήρα. Στόχος του η ίδρυση σχολείων γιατί μόνο η παιδεία μπορούσε να διατηρήσει την ορθόδοξη πίστη,  την ελληνική γλώσσα και την αγωνιστικότητα του λαού. Ο Πατροκοσμάς ξεκίνησε κι έμεινε Διδάχος. Η έννοια αυτή διαφοροποιείται από αυτήν του λογίου.  Ο Διδάχος  είναι Απόστολος, ο λόγιος γραμματιζούμενος. Ο πρώτος είναι αποφασισμένος για όλα, ο δεύτερος όχι πάντα. Στον πρώτο συνυπάρχει ο Σταυρός, στον δεύτερο η καριέρα, η φήμη, η δόξα του κόσμου. Ο Πατροκοσμάς δεν απευθύνθηκε στους λίγους, σ? αυτούς που ήξεραν να διαβάζουν, στόχευε στη συλλογική εγρήγορση, την πνευματική ανάταση όλων των υποδούλων. Οι διανοουμενίστικες αντιλήψεις, οι φιλολογικοί καβγάδες και τα παρόμοια ήταν εντελώς ξένα γι? αυτόν.
      Στο έργο του τον καθοδηγεί η μεγάλη αρετή της ταπείνωσης: « ?Και όχι μόνο δεν είμαι άξιος να σας διδάξω, αλλά μήτε τα ποδάρια σας να φιλήσω. Διότι ο καθένας από λόγου σας είναι τιμιώτερος από όλον τον κόσμον».Γράφει επίσης στα 1779, λίγο πριν το μαρτυρικό του τέλος στον αδελφό του, Χρύσανθο: «?Έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία Ελληνικά εποίησα, διακόσια δε δια τα κοινά γράμματα ?».
        Στηλίτευσε ακόμη την αδικία, την εκμετάλλευση, την καταπίεση της γυναίκας, απ? όπου κι αν προερχόταν. Στην κερδοσκοπία , τον παράνομο πλουτισμό πολλών εις βάρος των ασθενέστερων  κοινωνικά στρωμάτων προβάλλει την αγάπη προς τον πλησίον, την αυτοθυσία, την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο λόγος του υπήρξε απλός, ρωμαλέος, ειλικρινής μα και προφητικός, όπως έχει διασωθεί από την προφορική παράδοση. «Οι άνθρωποι θα μείνουν φτωχοί γιατί δε θα ?χουν αγάπη στα δέντρα».
      Η μαρτυρική του πορεία στη γη, επισφραγίστηκε με το μαρτυρικό του θάνατο στις 24 Αυγούστου του 1779, όπου οι Τούρκοι τον κρέμασαν και έριξαν στον ποταμό Άψο το ταλαιπωρημένο σώμα του, στο χωριό Κολικόντασι της Β. Ηπείρου.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Απόσπασμα από το βιβλίο του Γάλλου περιηγητή, Gaston Deschamps « Στους δρόμους της Μικρασίας» Εκδόσεις Τροχαλία
? Αδυνατώντας να ανακαταλάβουν με το ξίφος αυτήν τη χιμαιρική αυτοκρατορία, οι Έλληνες, κληρονόμοι των Ρωμαίων της Ανατολής, οι Ρωμιοί, όπως τους αποκαλούν οι Τούρκοι, προσπαθούν να διατηρήσουν την παλιά τους επικράτεια επιστρατεύοντας παντού δασκάλους και δασκάλες. Επί αιώνες η ακατάβλητη και πραγματικά επιτυχημένη τακτική τους ήταν να διατηρούν, με τα σχολειά, την παράδοση του ελληνισμού και την ελπίδα της εθνικής αναγέννησης. Την επόμενη της υποταγής τους, τότε που τα παιδιά δεν μπορούσαν να βγουν από το σπίτι χωρίς να διακινδυνεύσουν να απαχθούν και να πουληθούν- ως σκλάβοι-οι μικροί μαθητές γλιστρούσαν τοίχο- τοίχο, τη νύχτα για να πάνε στο σπίτι του παπά ή του δάσκαλου και να μάθουν να διαβάζουν. Ένα δημοτικό τραγούδι διασώζει τη συγκινητική ανάμνηση αυτού του θρύλου:  Φεγγαράκι μου λαμπρό/ φέγγε μου να περπατώ/ να πηγαίνω στο σχολειό/ να μαθαίνω γράμματα/ του Θεού τα πράγματα.
    Ενώ οι πατριάρχες της Κων/πολης υπεράσπιζαν με όλες τις δυνάμεις τους τη «Μεγάλη του Γένους Σχολή» του Φαναρίου η οποία διαθέτει πάμπολλα χειρόγραφα και βιβλία, ένα δίκτυο μικρών διάσπαρτων σχολείων απλωνόταν στην αυτοκρατορία κάτω απ? τα μάτια των κατακτητών, που δεν καταδέχονταν να δώσουν σημασία σ? αυτό το έργο  μεγάλης υπομονής αγνοώντας ότι κάποια μέρα θα έφερνε την ήττα τους. Αυτός που θα γράψει την ιστορία του ελληνισμού κατά την τουρκική κυριαρχία και θα καταδείξει με αυτόν τον τρόπο, ότι καμιά πράξη  κτηνώδους κατάκτησης δεν παραγράφεται όταν ο υποταγμένος  λαός ξέρει να δρα και να περιμένει, πρέπει να εκθέσει λεπτομερειακά  και με χρονική σειρά  όλα τα αποτελέσματα και τη σπουδαιότητα αυτής της απόκρυφης και ακατανίκητης προσπάθειας. Τα κρυφά σχολειά στις εκκλησιές ή στα σπίτια των ιερέων.

Απόσπασμα από το βιβλίο « Μια μέρα?» Δεκαπέντε ιστορίες καθημερινότητας από τα αρχαία χρόνια ως την εποχή μας.
Εκδόσεις: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού  και Γενικής Παιδείας
Ιδρυτής: Σχολή Μωραϊτη
Λουκίας Δρούλια « Ένας Νεωτεριστής  λόγιος  στα χρόνια του Διαφωτισμού»
Απόσπασμα επιστολής του Κων/νου Οικονόμου  προς τον Φιλόθεο το Λήμνιο, και τον Γρηγόριο, διδασκάλους  στη σχολή των Κυδωνιών.
     ?Σεις δε μείνατε νέων σωφρονισταί, ανδρών βουλευταί, γερόντων παραμυθία, δικαιοσύνης και φρονήσεως και φιλανθρωπίας και λόγων και ευσεβείας διδάσκαλοι. Μη με υποκρούσητε ότι ικανώς υπηρετήσαμεν την πατρίδα, τώρα είναι καιρός ησυχίας.  Όχι, διδάσκαλοι! Δεν πρέπει να ησυχάσητε μέχρι γήρως. Και γέροντες, και μάλιστα γέροντες χρεωστείτε να εφορεύητε την των νέων παιδείαν. Τότε, οπότε το φρονείν, ως οψικάρπου δένδρου βλαστός ωριμάζει. Εν όσω δύναταί τις, και ζη, και φρονεί, χρεωστεί να ωφελή τους ομογενείς του? Φαντάσθητε ποία τις θέκλει μείνειν η πατρίς  μετά την αναχώρησίν σας. Αι καθέδραι σας, χωρίς διαδόχους, θέλουν βλέπεσθαι, ως έρημα της ιεράς Σοφίας χρηστήρια. Οι μαθηταί σας θέλουν σκορπισθήν, ως πρόβατα, μη έχοντα ποιμένα? Οι εχθροί θέλουν επιχαρήν ?οι αλλόφυλοι θέλουν μας καταφρονήσειν?

Διαβάστε και το παρακάτω απόσπασμα από το λόγο που εκφώνησε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στο λόφο της Πνύκας στις 7-10-1838, απευθυνόμενος στους νέους:

« Να δοθείτε εις τας σπουδάς σας και καλύτερα να κοπιάστε ολίγον, δυο και τρεις χρόνους, και να ζήσετε ελεύθεροι εις τον επίλοιπον   της ζωής σας, παρά να περάσετε τέσσαρους πέντε χρόνους της νεότητάς σας και να  μείνετε αγράμματοι. Να σκλαβωθείτε εις τα γράμματα?».