18 Μαΐου Παγκόσμια Ημέρα Μουσείων

Όρτσα τα πανιά - Αφιέρωμα στο Ναυτικό Μουσείο Καβάλας

Στεκόμαστε δειλινό στο βράχο της Παναγίας κι αγναντεύουμε τη θάλασσα. Το μάτι μας αγκαλιάζει ένα γύρο το πέλαγος, τη Θάσο και τη Σαμοθράκη παραπέρα, το Αγιονόρος απ? την άλλη μεριά, κι αφουγκραζόμαστε τη φωνή του Σεφέρη στο ποίημά του «Πάνω σ? έναν ξένο στίχο»:

Και παρουσιάζεται μπροστά μου, πάλι και πάλι, το φάντασμα του

Οδυσσέα, με μάτια κοκκινισμένα

από του κυμάτου την αρμύρα

Τα ψαροκάικα, φορτωμένα ψαριές, γυρίζουν νωχελικά στο λιμάνι και τα γλαροπούλια τρέχουν ξοπίσω τους, περιμένοντας το μερίδιό τους, αντίδωρο στη συντροφιά που πρόσφεραν στο μεροκάματο του μόχθου.

Σαν φτάσουν, θα δέσουν στο λιμάνι και η επίμονη μυρουδιά της ψαρίλας θ? απλωθεί παντού. Θα μείνουν εκεί, δίπλα στα πολυτελή σκάφη που προορίζονται για ταξίδια αναψυχής.

Αν αφήσουμε όμως το λιμάνι και προχωρήσουμε λίγο προς το ιστορικό κέντρο της πόλης μας, στην πλατεία Καπνεργάτη, θα ζωντανέψει πάλι η θάλασσα κι ο κόσμος της, στο Ναυτικό μας Μουσείο, το ιδρυμένο το 2005 και στεγαζόμενο ? προσωρινά, ελπίζουμε - στη Δημοτική μας Καπναποθήκη.

Μπαίνουμε μέσα και κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο. Λογής-λογής πλεούμενα αντικρύζουμε στις προθήκες: μπρατσέρες, μπρίκια, γολέτες, λατίνια, τσερνίκια, τρεχαντήρια, περάματα, τράτες, ένα σωρό σκαριά, ομοιώματα τώρα από χέρια επιδέξιων μοντελιστών, παλαιότερα όμως αληθινά πλεούμενα από τα χέρια άξιων καραβομαραγκών που όργωναν το Αιγαίο. Τρία μεγάλα ναυπηγεία είχε η πόλη μας που συντηρούσαν φαμίλιες πολλές, μα σήμερα έχει μείνει μόνο ένα στις Καμάρες, που πιο πολύ συντηρεί παρά σκαρώνει νέα σκάφη.

Ναυτικό Μουσείο Καβάλας

Παρέκει βρίσκονται αραδιασμένα τα σύνεργα των τεχνιτών: σκεπάρνια, στραβορόκανο, τζινιαδόρος, πλάνη, κινίσι, πισκί, αρίδα. Εργαλεία που χειρίζονταν χέρια ικανά μέχρι και το 1940 περίπου, αφού μετά χρησιμοποιήθηκαν πετρελαιοκίνητα ή ηλεκτροκίνητα εργαλεία. Βλέπουμε και πλήθος αντικειμένων από την αρματωσιά του πλοίου, όργανα ναυσιπλοΐας, ναυτικά φυλλάδια και ημερολόγια καταστρώματος, που ζωντανεύουν θαλασσινές περιπέτειες. Το βλέμμα μας χαϊδεύει και τους πίνακες λαϊκής ζωγραφικής με πλεούμενα σε γαλήνιες και φουρτουνιασμένες θάλασσες, έργα όλα Καβαλιωτών ζωγράφων.

Τί απέγινε όλος αυτός ο θησαυρός; Πού πήγε ο πλούτος της ναυπηγικής τέχνης στην πόλη μας και αλλού; Πώς φτώχυνε το Αρχιπέλαγος κι έχασε την ομορφιά του; Μήπως η εξέλιξη ήταν αναπόφευκτη; Ναι! Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την πρόοδο. Σταδιακά, με την εισβολή του ατμού αρχικά, και πιο σύγχρονους σήμερα τρόπους, τα παραδοσιακά σκάφη αποσύρθηκαν. Έδωσαν τη θέση τους σε πιο μεγάλα, πιο γρήγορα, πιο ασφαλή, πιο προσοδοφόρα πλεούμενα. Και φυσικά, δεν μπορούμε να εμμένουμε νοσηρά στο παρελθόν, γιατί αυτή η στάση οδηγεί στην καταστροφή. Το αντιλαμβανόμαστε αυτό πολύ καλά, αν διαβάσουμε το «Γαλαξείδι» και τον «Σκελετόβραχο» της Εύας Βλάμη που αναφέρονται στο ξόδι της ναυτικής πολιτείας. Νοσταλγούμε όμως την ομορφιά, την τέχνη, το μεράκι των μαστόρων διαβάζοντας τον Κόντογλου: ?Τα έμορφα σκαριά και τις αρματωσιές τάφαγε ο ατμός και η μπενζίνα. Σήμερα, όπως γίνεται σ? όλα τα πράγματα, όλα τα σκαριά σα να βγαίνουνε από φάμπρικα, ενώ στα πρωτινά χρόνια κάθε καπετάνιος είχε το μεράκι του. Όπως διάλεγε την κοπέλλα που θα ?παιρνε για γυναίκα, έτσι διάλεγε και το σχέδιο του καραβιού του, στο σκαρί και στην αρματωσιά. Οι παλιοί καπετάνιοι ήτανε μερακλήδες, τα βάφανε και τα ξαναβάφανε, ζωγραφίζανε γοργόνες στη μάσκα, ψάρια στα όκια, γράφανε το όνομα της Παναγιάς ή του «αη-Νικόλα» στην πλώρη και στην πρύμη, και καμμιά φορά και κανένα τραγούδι:

Στη σκότα του πουρκέτου μου

σ?έχω ζωγραφισμένη

σύντας μαϊνάρω τα πανιά

σε βρίσκω μπερδεμένη

Στον αντίποδα, βέβαια, της αρρωστημένης προσκόλλησης στο παρελθόν βρίσκεται η άρνηση και η διαγραφή του. Η καταστροφή όλου του κληρονομημένου θησαυρού, που, δυστυχώς, ξεκίνησε στην τελευταία δεκαετία του 20 ου αι., με τη βούλλα μάλιστα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπηρετώντας την ανάγκη μείωσης του κοινοτικού αλιευτικού στόλου με άρσεις των αλιευτικών αδειών, διαλύθηκαν πάνω από 12500 παραδοσιακά σκάφη. Ύστερα δε, από αντιδράσεις συνειδητοποιημένων φορέων, η Διεύθυνση Αλιείας του Υπουργείου Γεωργίας κίνησε διαδικασία εξαίρεσης και κατάφερε να σωθούν έξι παραδοσιακά σκάφη σε όλη την Ελλάδα με αναγνωρισμένη ιστορική αξία.

Κι όμως, υπήρχε τρόπος να σωθούν και να συνεχίσουν να υπάρχουν. Αυτή η ίδια Ευρώπη με την τόσο βλαπτική νομοθεσία στον τομέα αυτό, έχει υιοθετήσει σε παράλιες πόλεις της, όπως στο Douarnenez της Βρετάνης, το θεσμό Λιμάνι-Μουσείο, που διασώζει την τοπική ναυπηγική παράδοση και θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στην πατρίδα μας. Η Σύρος, το Γαλαξίδι, η Χίος, οι Οινούσσες, η Ύδρα, η Κάλυμνος κι άλλες περιοχές, είχαν να επιδείξουν μεγάλους θησαυρούς.

Ζούμε σε μια πόλη όμορφη, ξαπλωμένη στις παρυφές ενός χαμηλού βουνού που καθημερινά συνομιλεί με τη θάλασσα. Στην αγκαλιά της στράφηκαν για να επιβιώσουν και να γνωρίσουν τα μυστήρια του κόσμου οι άνθρωποί της από την αρχαιότητα. Από αυτήν τη θάλασσα, ταξιδεύοντας μ? ένα πλεούμενο της εποχής, βγήκε στη στεριά ο Απόστολος των Εθνών Παύλος και κήρυξε τη Σταυραναστάσιμη Αγάπη στην Ευρώπη. Απ? αυτήν, για έναν αιώνα περίπου, έφευγαν τα καράβια για τα μεγάλα λιμάνια του κόσμου, φορτωμένα με τα περίφημα καπνά της. Σήμερα, εποχή που δίνεται προτεραιότητα στην τουριστική ανάπτυξη, άλλα σκάφη, υπερπόντια και πολυτελή πολλές φορές, προσεγγίζουν το λιμάνι μας, που ελάχιστα θυμίζει την παλιά του ιστορία. Έρχονται όλοι αυτοί οι άνθρωποι, για να γνωρίσουν τις ομορφιές του τόπου μας, να περπατήσουν στα στενά της Παναγίας, ν? ανέβουν στο Κάστρο, να θαυμάσουν τα νεοκλασικά κτίρια, να βρεθούν στο χώρο των αρχαίων Φιλίππων και να επισκεφθούν το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας. Κοντά σ? αυτά, όμως, αξίζει οι επισκέπτες μας και μεις ακόμα, να περάσουμε το κατώφλι του Ναυτικού μας Μουσείου που διασώζει αθόρυβα τη ναυτική παράδοση του τόπου μας, όψη κι αυτή του νεότερου λαϊκού μας πολιτισμού.

Πηγές

Φώτη Κόντογλου «Θάλασσες, καΐκια και καραβοκύρηδες» Βιβλιοπωλείον της Εστίας

http://www.nmkav.gr/

http://www.greekarchitects.gr/gr/%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%B9%CE%B1/%CF%84%CE%BF-%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CE%B9-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF-%CF%84%CE%BF%CF%85-douarnenez-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-id5939

Ναυτικό Μουσείο Καβάλας

https://www.youtube.com/watch?v=fC92mlpGghM