Στα μονοπάτια του μοντερνισμού

"Κυπριακή συμφωνία"  Θοδόσης Πιερίδης (1908-1968)

Πηγή κειμένου:

http://www.pi.ac.cy/pi/files/yap/keimena_kypriakis_logotexnias_b.pdf

Ο ποιητής

http://www.biblionet.gr/author/94779/%CE%98%CE%BF%CE%B4%CF%8C%CF%83%CE%B7%CF%82_%CE%A0%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82

ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Η Κυπριακή Συμφωνία (α΄εκδ. 1956) είναι μια εκτεταμένη ποιητική σύνθεση. Σ?  αυτήν ο ποιητής, εμπνεόμενος από τον απελευθερωτικό Αγώνα των Κυπρίων κατά των Άγγλων αποικιοκρατών, επιχειρεί να αποδώσει, σε παραδοσιακό ή ελεύθερο στίχο και με συμπύκνωση του ιστορικού χρόνου, τη διαδρομή και τις περιπέτειες του κυπριακού ελληνισμού. Η στιχουργική άνεση, η ρυθμική ποικιλία, αλλά και η διάσπαση της αρχιτεκτονικής του έργου μέσω των επαναλήψεων προσδίδουν ένα τόνο ορμητικό και μαχητικό, που δεν στερείται όμως γνήσιας λυρικής πνοής.

Στα αποσπάσματα που παρατίθενται εδώ η αγωνιστική διάθεση συνταιριάζεται με το τραχύ και άνυδρο τοπίο της Κύπρου. Ο απλός άνθρωπος, ταυτισμένος με το χώμα και τη μοίρα της πατρίδας του, καλείται να την υπερασπιστεί ενάντια σε όλους όσους την επιβουλεύονται.

(Αποσπάσματα)

ΙΙΙ

[...] Ξέρουμε πως αυτό το σκελετωμένο τοπίο

είναι δικό μας.

Ξέρουμε πως αυτό το χωματένιο φτωχόσπιτο

αυτές οι γονατισμένες φραγκοσυκιές

με τη σκόνη στα φύλλα τους, με τις σαύρες στα πόδια τους,                        5

είναι δικά μας.

Αυτό το μοναχικό κυπαρίσσι

σα δωρική κολόνα μέσα στου κάμπου τη γυμνότητα

αυτές οι λεύκες, ωσάν πράσινες κραυγές

κάτω απ? τον άσπρον ήλιο                                                                             10

ωσάν ποτάμια κάθετα μέσ? στο φρυγμένο

αγέρα

αυτή η κάππαρη που αρπάχτηκε στο φρύδι του εγκρεμού σαν τρομαγμένη

αυτά τα χώματα τ? αχαμνά

αυτοί οι ξεροπόταμοι που ακινητούνε πετρωμένοι                                        15

έρημοι μέσα στις μεγάλες ερημιές

είναι δικά μας. [...]

IV

[...] Τραγουδώ, τραγουδώ το νησί μου

που ?ναι τόσο μικρό για να μπόρει

σαν πουλί να χωρέσει στη χούφτα μου.

Που ?ναι τόσο μεγάλο, να μπόρει

                        να χωρά την ακέρια ανθρωπότητα                    5

όπως κλείνει η μια μόνη σταγόνα

τον πλατύν ωκεανό που τη γέννησε.

Τραγουδώ, τραγουδώ τους ανθρώπους

του νησιού μου ?και κείνους που πέρασαν

                       κι ολοτρόγυρα ανθίζουν τα χνάρια τους            10         

και κεινούς όπου σήμερα οδεύουνε

στη σκληρήν ανηφόρα ?και κείνους

που θε να ?ρθουν να πούνε βροντόφωνο

της χαράς, της χαράς το τραγούδι.

Λεξιλόγιο

φραγκοσυκιά: κάκτος χωρίς κορμό, με επίπεδα φύλλα και κίτρινους έως κοκκινωπούς καρπούς, που στην Κύπρο ονομάζονται παπουτσόσυκα.

φρυγμένος: πυρακτωμένος, καμένος απ? τη ζέστη

η κάππαρη: αυτοφυές αρωματικό φυτό που χρησιμοποιείται στη μαγειρική και έχει πλούσιες θεραπευτικές ιδιότητες. Απαντάται σε θαμνώδη μορφή και σε απόκρημνα βράχια πάνω από τη θάλασσα, κυρίως στα νησιά μας.

αχαμνά: επίθετο εδώ που προσδιορίζει τα χώματα, σημαίνει φτωχά, ισχνά, ενώ σαν ουσιαστικό δηλώνει τα ανδρικά γεννητικά όργανα.

Θέματα για συζήτηση

1. Να εξετάσετε τον τίτλο του ποιήματος. Πού παραπέμπει (από πού προέρχεται) και πώς τον αντιλαμβάνεσθε;

2.    α. Να εντοπίσετε χαρακτηριστικά του μοντερνισμού στα δύο  ποιητικά αποσπάσματα και να τα συγκρίνετε μορφολογικά.

       β. Να κάνετε τις παρατηρήσεις σας για τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή.

3. Όλοι δεχόμαστε πως η ποίηση μεταμορφώνει την πεζή και άσχημη καθημερινότητά μας και ντύνει τα ταπεινά και άσημα που μας περιβάλλουν  με χρώματα, αρώματα και συναισθήματα, ομορφαίνοντας τη ζωή μας και χαρίζοντάς μας μιαν αισθητική απόλαυση που μόνο οι υψηλές μορφές της Τέχνης απλόχερα προσφέρουν. Είναι αντιληπτή αυτή η πραγματικότητα στο ποίημά μας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

4. Κάθε τόπος απαρτίζεται από το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον του. Να τα εντοπίσετε στα ποιητικά αποσπάσματα και να δώσετε  τα στοιχεία που τα συνθέτουν.

5.  Ποια είναι τα συναισθήματα του ποιητή για τον τόπο του και τους ανθρώπους και με ποιους φραστικούς τρόπους δηλώνονται;

6. Να σταθείτε ιδιαίτερα στο δεύτερο απόσπασμα, να εντοπίσετε και να ονομάσετε το σχήμα λόγου που απαντάται στους στ. 2 και 4. Πώς το ερμηνεύετε; Να το συσχετίσετε με το στίχο του Οδυσσέα Ελύτη  από το  Άξιον Εστί: Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!

7.  Ποια ρηματικά πρόσωπα χρησιμοποιεί ο ποιητής στα δύο αυτά αποσπάσματα; Τί δηλώνει το καθένα;

8. Για ποιους και γιατί  τραγουδά ο ποιητής με τον ποιητικό του λόγο; Πόσο μπορεί ο κάθε ποιητής να συνομιλήσει  όχι μόνο με τους συγκαιρινούς του, αλλά και  με τους   ανθρώπους που έφυγαν, κι αυτούς που θα ?ρθουν;

9. Ποια είναι τελικά η πρόθεση του ποιητή; Γιατί έγραψε αυτό το ποιητικό έργο;

10. Διαβάσατε στο εισαγωγικό σημείωμα πως η ποιητική αυτή σύνθεση του Θ. Πιερίδη εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1956. Μήπως έχετε ακούσει κάτι για τις ιστορικές περιπέτειες του νησιού την περίοδο εκείνη; Αν όχι, να παρουσιάσετε σύντομα την ιστορική πορεία του νησιού κατά τον 20^ο και 21^ο αι. και να εστιάσετε στην περίοδο 1955-1959.

11. Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε για την Κύπρο:

Νησί πικρό, νησί γλυκό, νησί τυραγνισμένο
κάνω τον πόνο σου να πω και προσκυνώ και μένω.

Πού νομίζετε πώς οφείλονται τα πάθια αυτού του νησιού;

12. Περπατήστε και σεις στους δρόμους του μοντερνισμού και γράψτε ένα ποίημα για την πατρίδα σας, την ευρύτερη ή την ιδιαίτερη, απ? όποια χώρα κι αν προέρχεσθε, απ? όποιον τόπο κι αν κατάγεστε.