Η καπετάνισσα (απόσπασμα)  Ανδρέα Καρκαβίτσα (1865 -1922)

http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&;cnode=461&t=214

Τον καπετάνιο μας όλοι τον εμακάριζαν για την καλή καρδιά, τη γλήγορη γολέτα και την όμορφη γυναίκα του. Οι προξενήτρες στο νησί, για να παινέψουν το γαμπρό, έλεγαν:- Καλόγνωμος σαν τον καπετάν-Παλούμπα. Οι ναυτικοί, όταν ήθελαν να συστήσουν κάποιο καράβι:- Καλοτάξιδο σαν τη γολέτα του καπετάν-Παλούμπα. Κι οι νέοι, όταν μιλούσαν για την αγαπητικιά τους:- Όμορφη σαν τη γυναίκα του καπετάν-Παλούμπα. Ήταν φημισμένος σε όλα τα Δωδεκάνησα αυτός και το έχει του.

- Τήρα καλά, κακομοίρη: την καπετάνισσα και τα μάτια σου! μου είπε όταν την έφερε στη γολέτα νύφη. Δεν ξέρεις, καλό παιδί, πόσο την αγαπώ!... Τρέμω να την αφήσω μοναχή και να φύγω.

Ε, καλά! Και ποιος δεν το ήξερε? Απάνω στα εξήντα χρόνια του ο καπετάν-Παλούμπας αποφάσισε να παντρευτεί. Το αποφάσισε ? όχι, ψέματα είπα. Η τύχη το έφερε. Εκεί που γύριζε σε κάποιο νησί, είδε άξαφνα τη Λενιώ να κολυμπά και ανατρίχιασε σύψυχος. Μια πάνα σηκώθηκε από τα μάτια του και είδε τη ζωή αλλιώς κι αλλιώτικα. Η ματιά της κόρης χτύπησε την πέτρινη καρδιά του ναυτικού και πήδηξε κεφαλόβρυσο το αίσθημα. Το λυγερό κορμί, που έφευγε λαυράκι στα νερά, ξάφνισε τα νεύρα του? και το γέλιο, που απέμενε οκνό στον αέρα, τον τύλιξε σε πόθους και σε όνειρα.

Δε χασομερίζει? βάνει τα γιορτινά του, τη φουφουλοβράκα τσακιστή ανεμιστή, γαλάζες κάλτσες, μυτερά παπούτσια· ζώνει στη μέση κοκκινομέταξο ζωνάρι, περνά το κεντητό γιλέκο? λεβέντικα τσακίζει στο πλευρό το τουνεζίνικο φέσι και τρέχει στο σπίτι της Λενιώς. Πριν όμως πατήσει στη βάρκα, πισωγυρίζει και κρεμά στην αριστερή μασχάλη χρωματιστό μεταξομάντιλο, και παίρνει στο χέρι γαρουφαλοκέντητο πορτοκάλι. Το ένα γάμου κάλεσμα, το άλλο συμπεθεριάς σημάδι.- Γεια σας κι ήρθα,  λέει της γριάς. Είμαι ο καπετάνιος της «Κυραδέσποινας», που άραξε προχτές στο νησί σας. Τ? όμορφο καράβι θέλει κι όμορφη καπετάνισσα. Ήρθα να πάρω το Λενιώ γυναίκα μου. Αν είναι με το θέλημα του Θεού και την ευκή σου, αύριο τη στεφανώνω.

- Καλώς ήρθατε και καλώς κοπιάσατε, σαν τον καλόν το χρόνο, απάντησε η γριά γλυκομίλητη. Ο λόγος απ? το στόμα σου και στου Θεού τ? αυτί.

 Ήταν έξυπνη η μάνα της Λενιώς, ψημένη στη ζωή, από τα μικρά της χρόνια χήρα. Βουτηχτής ο άντρας της, καθώς ανέβαινε με το δίχτυ του γεμάτο, τον έκοψε το σκυλόψαρο στα δύο, σαν πράσο. Άφησε πεντάρφανο το κορίτσι του. Εκείνη πάλεψε με τον κόσμο, ανάθρεψε γαρουφαλίτσα πρόσχαρη τη Λενιώ. Δεν έλεγε όμως ποτέ να της δώσει άντρα γέροντα. Ούτε και διάβαινε στο νου της τέτοιο κακό. Όταν συχνά πυκνά συλλογιζόταν τον γαμπρό, έβλεπε πάντα ένα μεστωμένο και γερό παλικάρι χρόνων είκοσι, με μουστάκι μαύρο, δυνατά μπράτσα και στήθος πλατύ, απαράλλαχτο σαν το Μακεδόνα που βάζουν στην πλώρη τους πολλά καράβια. Αλλά τώρα, μόλις είδε τον καπετάν-Παλούμπα, καλοδέματον αληθινά, πάντα όμως ψαρομάλλη, ταμπακορούφη, σαλιάρη και τέλος γέροντα, δε δίστασε να δώσει αμέσως το λόγο της. Γέροντας, σου λέει, μα καπετάνιος? και καπετάνοι δε βρίσκονται κάθε μέρα στο νησί!

Ο καπετάν-Παλούμπας στεφανώθηκε τη Λενιώ, και μόλις έφτασε στη Σύρα, ολάκερο βίο ξόδεψε για τα στολίδια της.

- Γυναίκα μου, κυρά μου, αφέντρα μου! Να τα φορείς να χαίρεσαι, της είπε δακρύζοντας από χαρά και περηφάνια όταν την είδε λαμπροστολισμένη σαν τη Λιογέννητη. Αν δε σου φτάνουν αυτά, σου παίρνω κι άλλα. Κι αν δεν αρκούν και κείνα, πουλώ και τη γολέτα μου, να σε χρυσοντύσω σαν την Τηνιακιά.

Εκείνη δεν είπε τίποτα, παρ? απόμεινε κοιτάζοντας τα φανταχτερά ρούχα της. Καθρέφτης ο ίσκιος της. Και όταν αργά σήκωσε τα μάτια πάνω του, το πικρό χαμόγελό της δεν ήθελε να ειπεί αν έβγαινε απρόθυμη από το νησί, ή ότι της δώσαν άντρα γέροντα.

 «Λόγια της πλώρης» Θαλασσινά Διηγήματα,1899

Η συλλογή αυτή προέκυψε από τα βιώματα και τις εμπειρίες τεσσάρων χρόνων, όταν τον Οκτώβρη του 1891 διορίστηκε γιατρός στο ατμόπλοιο Αθηνά της Πανελληνίου Ατμοπλοϊκής Εταιρείας.

Το απόσπασμα περιέχεται στην Τράπεζα Θεμάτων, μπορείτε όμως  να διαβάσετε το διήγημα  στη διεύθυνση που ακολουθεί:

http://www.sarantakos.com/kibwtos/mazi/karkabitsas%20logia%20plwrhs/09-kapetanissa.htm

Λεξιλογικές παρατηρήσεις

γολέτα (βενετσ.λέξη): είδος δικάταρτου ιστιοφόρου

σύψυχος: ολόψυχος, με όλη του την ψυχή

τουνεζίνικο: το προερχόμενο από το Τούνεζι, την Τύνιδα, πρωτεύουσα της Τυνησίας

καλοδέματον: καλοστεκούμενο (δέμας=ανάστημα)

ταμπακορούφης: αυτός που χρησιμοποιεί λεπτοκομμένο καπνό για τα τσιγάρα του

Μια απόπειρα προσέγγισης

1. Αφού εντοπίσετε  τα τρία κεντρικά πρόσωπα του αποσπάσματος, να προσδιορίσετε   α. την ηλικία στην οποία βρίσκονται, β. τη συγγενική τους σχέση γ. την οικονομική τους κατάσταση και την κοινωνική θέση που απορρέει από αυτήν.

2. Να καταγράψετε τα στοιχεία εκείνα που δείχνουν την εκτίμηση που απολάμβανε ο καπετάν-Παλούμπας  στα Δωδεκάνησα.

3. Πότε χτυπήθηκε απ?τα βέλη του έρωτα ? που χρόνους δεν κοιτά ? η καρδιά του καπετάν-Παλούμπα; Ποια συναισθήματα τον κυρίευσαν και σε ποια απόφαση τον οδήγησαν;

4. Αν εσείς εκπροσωπούσατε τη φωνή της λογικής και σας επέτρεπε, τι θα του λέγατε για να τον συγκρατήσετε; Γράψτε τα σε μια παράγραφο 8-10 σειρών.

5. Στα τέλη του 19^ου αι.  κυριαρχούσε το προξενιό μέσα από μια συνηθισμένη διαδικασία. Τηρείται εδώ; Τι συμβαίνει στο διήγημα και τι δείχνει για τον καπετάν-Παλούμπα; Πώς εξωτερικεύει ο ίδιος τη λαχτάρα του και γιατί;

6. Ποια ήταν τα όνειρα  της μάνας της Λενιώς για την κόρη της και γιατί τελικά τα θυσίασε, θυσιάζοντας και την κόρη της; Γνωρίζοντας πότε έζησε ο συγγραφέας, να φανταστείτε τη ζωή μιας νεαρής χήρας μ? ένα ορφανό κορίτσι, σε μια μικρή νησιωτική κοινωνία.

7. Να παραθέσετε τον υποτιθέμενο διάλογο μεταξύ της Λενιώς και της μητέρας της ώστε η δεύτερη να πείσει την κόρη της να παντρευτεί τον καπετάν-Παλούμπα.

8α. (Για τα κορίτσια) Υποθέστε πως είστε η αγαπημένη φίλη της Λενιώς που μεγαλώσατε μαζί  από τα γεννοφάσκια σας. Τι θα της λέγατε παραμονή του γάμου της;

8β. (Για τα αγόρια) Υποθέστε πως είστε ένα παλικάρι απ? το νησί, που  παλεύει με τη γη ζώντας  μεροδούλι-μεροφάι και σας τρώει κρυφό το σαράκι του έρωτα για τη Λενιώ. Τι θα της λέγατε παραμονές του γάμου της;

9. Πώς εκφράζει την αγάπη του μετά τα στεφανώματα, ο καπετάν-Παλούμπας; Ικανοποιούν όλα αυτά τη Λενιώ;

10. Να διαβάσετε την ψυχή της και τις σκέψεις της στην τελευταία παράγραφο του αποσπάσματος, ιδιαίτερα στις φράσεις Καθρέφτης ο ίσκιος της και το πικρό χαμόγελό της.

11. Πιστεύετε πως αυτός ο γάμος θα έχει μια ευτυχισμένη πορεία; Ποια είναι η πιθανή του κατάληξη και γιατί;

12. Τι νιώθετε εσείς για τα πρόσωπα του διηγήματος; Θα θέλατε να βρεθείτε στη θέση κάποιου από αυτά; Μήπως είναι όλα τραγικά πρόσωπα; Αν ναι, γιατί;

13. Τι χρειάζεται, κατά τη γνώμη σας, για να έχει ένας γάμος μια ευτυχισμένη πορεία;

14. Ποιος αφηγείται την ιστορία; Συμμετέχει με κάποιο τρόπο σ? αυτήν; Ποιες αφηγηματικές τεχνικές χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;

15. Να χαρακτηρίσετε το ύφος και τη γλώσσα του Ανδρέα Καρκαβίτσα.

16. Τι συνταιριάζει και τι διαφοροποιεί το παρακάτω τραγούδι με το διδαγμένο  απόσπασμα του διηγήματος;