"Η ελληνικότητα"   Ηλία Ανδριόπουλου     ΤΟ ΒΗΜΑ

(Λίγη δουλειά για το τετραήμερο)

1. Σήμερα θα προσπαθήσω να αγγίξω ένα θέμα που τελευταία γίνεται η αιτία να παραστρατούν αρκετοί που γράφουν και μιλούν γι?αυτό.

2. Όταν αναφερόμαστε στην ελληνικότητα, έχουμε κατά νου τα πνευματικά χαρακτηριστικά που συγκροτούν αυτή την ιδέα, χωρίς βέβαια να αποκλείουμε από το μέσο άνθρωπο να εκλαμβάνει  την έννοια της ελληνικότητας με το απλό πατριωτικό του αίσθημα. Και αυτό δεν είναι λάθος.

3. Την ελληνικότητα τη συγκροτούν τα εξής βασικά στοιχεία: η γλώσσα, η παράδοση - που σημαίνει λαϊκό πολιτισμό - και ο συγκεκριμένος τόπος όπου αναπτύσσονται αυτά. Δηλαδή όλα τα μηνύματα που μας έρχονται από το παρελθόν και συγκροτούν τις βιωματικές μας σχέσεις, συνήθειες, ήθη, έθιμα, ιστορία με θριάμβους ?καταστροφές-χάσματα, που όλα μαζί καταλήγουν, μέσα από κοινές αισθήσεις, σε κοινές συγκινήσεις. Η παράδοση λειτουργεί με δύο τρόπους. Από τη μία έχουμε τον απλό κόσμο  -τον λαό μας-που την επαναφέρει και τη βιώνει μέσα από μύθους, τραγούδια, χορούς, έθιμα κ.λ.π., και από την άλλη έχουμε  τους πνευματικούς δημιουργούς, ποιητές-συνθέτες-συγγραφείς-ζωγράφους-σκηνοθέτες και ό,τι άλλο, που την εξελίσσουν και την προχωρούν με τα νεότερα εκφραστικά μέσα που διαθέτουν.

4. Το αίσθημα της ελληνικότητας, αυτό που μας χαρακτηρίζει και μας δένει ως κατοίκους αυτού του τόπου, μπορούμε να το αναζητήσουμε και στην πρώτη και στη δεύτερη περίπτωση? αν και το ενδιαφέρον και τα φώτα εστιάζονται περισσότερο στη δεύτερη περίπτωση, που έχει να κάνει με τη νεότερη δημιουργία. Εδώ παρατηρείται και η μεγαλύτερη σύγχυση. Πολλοί θεωρούν πως τα μοντέρνα καλλιτεχνικά κινήματα είναι ξεκομμένα από τις λαϊκές παραδόσεις. Μέγα λάθος.

5. Και ο Πικάσο και ο Ματίς και ο Στραβίνσκι και αρκετοί άλλοι, μιλώ για τους κορυφαίους εκπροσώπους του μοντερνισμού του εικοστού αιώνα, ήσαν βαθιά θεμελιωμένοι και προσηλωμένοι  στις παραδόσεις των πατρίδων τους. «Η ανανέωση αποδίδει καρπούς, μόνο όταν βαδίζει χέρι χέρι με την παράδοση. Η διαλεκτική της ζωής απαιτεί από την ανανέωση και την παράδοση  να αλληλοσυμπληρώνονται σε μία συνεχή  διαδικασία?» μας αποκαλύπτει στη «Μουσική Ποιητική» του ο Ιγκόρ Στραβίνσκι.

 6.  Στο ίδιο ακριβώς μονοπάτι, ο καθένας  με τον δικό του τρόπο, περπάτησε και η δική μας πνευματική πρωτοπορία: Σεφέρης, Εμπειρίκος, Ελύτης, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Σκαλκώτας, Θεοδωράκης, Ξενάκης, Τσαρούχης, Χατζηδάκις, Κουν, Γκάτσος και αρκετοί νεότεροι.

7. Υπάρχει βέβαια και εκείνη η πλευρά που δεν τα νιώθει και δεν τα καταλαβαίνει αυτά. Είναι η πλευρά, που τέτοια ζητήματα πνευματικού ενδιαφέροντος τα φέρνει στα μέτρα της πολιτικής ρηχότητας. Αλλά γι?αυτό δεν ευθύνονται ούτε οι μεγάλοι δημιουργοί ούτε, πολύ περισσότερο, η τέχνη τους. Φταίνε οι ίδιοι, που, απαίδευτοι και ημιμαθείς ως είναι, επιμένουν να μπερδεύουν την ιδέα και την αίσθηση της ελληνικότητας με συντηρητικές καταστάσεις και ανόητους εθνικισμούς, επιφέροντας μια καταστροφική σύγχυση στην κοινωνία μας. Γιατί τυχαίνει οι άνθρωποι αυτοί, που το στοιχείο του «εξυπνακισμού» προέχει όλων των άλλων, να έχουν  καταλάβει θέσεις και αξιώματα δεξιά και αριστερά, και να φλυαρούν ασταμάτητα σε όλα τα μέσα επικοινωνίας.

8. Τελειώνοντας θα έλεγα ότι η ελληνικότητα δεν είναι δόγμα πολιτικό ούτε μπορούμε να αναζητάμε τον ορισμό της μέσα σε τέτοιο πλαίσιο. Είναι η μνήμη και το μαράζι του συλλογικού καημού. Το άρωμα που βγαίνει από τα κόκαλα της παράδοσης και γίνεται τραγούδι, μουσική, χορός, ποίηση τέχνη, για να καταλήξει σε υψηλό  πατριωτικό συναίσθημα, όπου μέσα του φωλιάζουν  όλα τα αισθήματα και οι αδιάκοπες συγκινήσεις της φυλής μας.

                                                                            Διασκευή       508 λέξεις

Γνωριμία με τα πρόσωπα

Ο επιφυλλιδογράφος μας  Ηλίας Ανδριόπουλος (1950-) είναι μουσικοσυνθέτης με πλούσια δισκογραφική δουλειά. Γνωστές είναι οι συνθέσεις του «Γράμματα στο Μακρυγιάννη», «Λαϊκά Προάστια», «Προσανατολισμοί» κ.α. Το 2007 από τις εκδόσεις «Κέδρος»  το βιβλίο «Αφήγηση των ήχων» , που περιέχει 50 επιφυλλίδες που δημοσίευσε ο συνθέτης στα «Νέα»  στο διάστημα 1989-1997. Πρόσφατα εκδόθηκε επίσης το βιβλίο «Αντι-ηχήσεις» (εκδ. Μαΐστρος) που περιλαμβάνει δέκα δοκίμια με θέματα σχετικά με την τέχνη, τον πολιτισμό και τις συνθήκες που επηρεάζουν την πνευματική δημιουργία στον τόπο μας.

Ο Πάμπλο Πικάσο (1881?1973) ήταν Ισπανός κυβιστής ζωγράφος με πλούσιο καλλιτεχνικό έργο. Από τους πίνακες του ξεχωρίζει  η «Γκουέρνικα», ένας πίνακας καταγγελίας για τα εγκλήματα κατά του λαού του στον ισπανικό εμφύλιο.

Ο Ανρί Ματίς (1869-1954) ήταν Γάλλος ζωγράφος, ιδρυτής του καλλιτεχνικού κινήματος του φωβισμού και μία από τις σημαντικότερες μορφές της μοντέρνας τέχνης.

Ο Ίγκορ Στραβίνσκι (1882-1971) ήταν  Ρώσος, σημαντικός μουσικός συνθέτης μ? ένα ξεχωριστό,  ιδιότυπο ύφος. Το έργο του περιλαμβάνει όπερες, χοροδράματα με πιο γνωστά την «Ιεροτελεστία της Άνοιξης».

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (1906-1994) ήταν σημαντικός ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, εικονογράφος, συγγραφέας και ακαδημαϊκός. Μαθήτευσε αρχικά στο πλευρό του Κων. Παρθένη και ήρθε στη συνέχεια σε επαφή με πολλούς καλλιτέχνες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Στην Καρδαμύλη Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας

Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904 -1949) ήταν μουσουργός, με πρωτότυπο έργο και διεθνή απήχηση. Ήταν μέλος της Δεύτερης Βιεννέζικης Σχολής και είχε επιρροές τόσο από την κλασική μουσική όσο και από την Ελληνική παραδοσιακή μουσική. Η πιο γνωστή σύνθεσή του είναι οι «36 ελληνικοί χοροί για Ορχήστρα» (1934-1936).

Ο Ιάννης Ξενάκης (1922 Βράιλα Ρουμανίας-2001 Παρίσι) ήταν συνθέτης και αρχιτέκτονας, από τους πιο πρωτοποριακούς του 20^ου αι. Βασική ιδέα της μουσικής του είναι ο μετασχηματισμός των διαφόρων μαθηματικών σχέσεων που εκφράζουν το σύμπαν σε μουσικούς ήχους με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Ο Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989) ήταν ζωγράφος και σκηνογράφος. Μαθήτευσε κοντά στον Κωνσταντίνο Παρθένη και τον Φώτη Κόντογλου, γι? αυτό είναι εμφανείς οι επιδράσεις της βυζαντινής τέχνης στο έργο του. Ο Τσαρούχης παρουσίασε και συγγραφικό έργο.

Οι Τέσσερις  Εποχές Γιάννης Τσαρούχης

Ο Κάρολος Κουν  (1908-1987) ήταν κορυφαίος Έλληνας θεατρικός σκηνοθέτης εβραϊκής καταγωγής, με πλούσιο, ελληνικό και ξένο ρεπερτόριο. Το 1942 ίδρυσε το Θέατρο Τέχνης και Δραματική Σχολή από την οποία αποφοίτησαν μεγάλα ονόματα του ελληνικού θεάτρου. Το ελληνικό κράτος τιμώντας την προσφορά του θεσμοθέτησε τα Βραβεία «Κάρολος Κουν».

Οι ποιητές  μας, Γιώργος Σεφέρης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Οδυσσέας Ελύτης και Νίκος Γκάτσος, όπως και οι συνθέτες Μίκης Θεοδωράκης και Μάνος Χατζηδάκις, σας είναι - ή πρέπει να σας είναι - γνωστοί.

Λεξιλόγιο

Μαράζι: η φθίση (τουρκ.), ο μαρασμός, το ντέρτι, η μεγάλη στενοχώρια

Ασκήσεις

1. Να κατατάξετε το κείμενο σε μια από τις τρεις κατηγορίες που σας δίνονται και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

α. Άρθρο

β. Δοκίμιο

γ. Επιφυλλίδα

2. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

3. Να διακρίνετε τη συμφωνία ή μη των παρακάτω προτάσεων με τα λεγόμενα του συντάκτη,  σημειώνοντας Σ ή Λ. Εάν επιλέξετε το Λ, να πείτε σε ποιο σημείο (παράγραφο και περίοδο) στηριχτήκατε γι? αυτή σας την επιλογή.

α. Το άδολο  πατριωτικό  αίσθημα  είναι μια έκφραση  της ελληνικότητας.

β. Την ελληνική παράδοση συντηρούν και διαιωνίζουν μόνο οι απλοί άνθρωποι, ο λαός μας.

γ. Οι νεότεροι δημιουργοί της παγκόσμιας κοινότητας  παραβλέπουν τις παραδόσεις του τόπου τους.

δ. Η σύγχυση του αισθήματος της ελληνικότητας με τον εθνικισμό είναι εύκολη εκεί που υπάρχει απαιδευσία και ημιμάθεια.

ε. Η έννοια της ελληνικότητας έχει ευρύ και πλούσιο περιεχόμενο.

4. Να υποστηρίξετε την άποψη του  Ιγκόρ Στραβίνσκι «Η ανανέωση αποδίδει καρπούς, μόνο όταν βαδίζει χέρι χέρι με την παράδοση»  σε μια παράγραφο 80-100  λέξεων.

5. Να παραθέσετε τεκμηριωμένα  από  μία περίπτωση που στο κείμενο έχουμε ανάπτυξη παραγράφου με ορισμό, με παραδείγματα και με διαίρεση.

6. Να διακρίνετε τον τρόπο και τα μέσα πειθούς της τελευταίας παραγράφου.

7. Να εντοπίσετε τη νοηματική σχέση της  4^ης με την 5^η και 6^η παράγραφο.

8. Να αναφερθείτε στη λειτουργία των λέξεων/φράσεων με τα έντονα γράμματα στη συνοχή του κειμένου.

9.Να δώσετε τις συνώνυμες των υπογραμμισμένων λέξεων που ταιριάζουν στο δεδομένο γλωσσικό περιβάλλον.

10. Το αχώριστο μόριο ξε- προέρχεται από την αρχαία ελληνική πρόθεση ?ξ με αναγραμματισμό και στη σύνθεση επιτείνει ή αντιστρέφει την έννοια της λέξης με την οποία συντίθεται. Τί  από τα δύο συμβαίνει   στη λέξη ξεκομμένα στην  4^η παρ; Να δώσετε ένα δικό σας παράδειγμα για την αντίθετη περίπτωση. Στην 7^η παρ. υπάρχει επίσης το επίθετο ημιμαθείς. Ποιο είναι, από πού προέρχεται το α΄συνθετικό και ποια σημασία δίνει στη λέξη μας; Να δώσετε άλλο ένα επίθετο με το ίδιο α΄συνθετικό.

11. Να δικαιολογήσετε τη χρήση της άνω τελείας στην 4^η παρ. και των κομμάτων στην πρώτη περίοδο της 5^ης παρ.

Παραγωγή Λόγου

Με αφορμή μια σχετική συζήτηση στην τάξη, δημοσιεύετε στο περιοδικό του σχολείου σας ένα άρθρο 500-600 λέξεων, στο οποίο εξετάζετε α) κατά πόσο και πώς το σχολείο φέρνει σε επαφή τους μαθητές με την ελληνική παράδοση στη διαχρονία της και β) πώς θα μπορούσε αυτή η επαφή να είναι πιο ζωντανή και να συνεχιστεί και μετά το πέρας της μαθητικής διαδρομής.