Αναζήτηση της ιδανικής πολιτείας- Ουτοπικά πρότυπα πολιτικής οργάνωσης     

Διδακτικοί στόχοι

Να συνειδητοποιήσουμε την αξία του πολίτη και της πολιτικής, καθώς και την κινητήρια δύναμη που συνιστά η ουτοπία στη ζωή των ανθρώπων και των κοινωνιών σε εποχές επαναστατικών μετασχηματισμών.

Να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα- ή τη μη αναγκαιότητα- της διαμόρφωσης προτύπων ιδανικών πολιτειών.

Να προβληματιστούμε σχετικά με το αν η πολιτική σκέψη και πράξη χρειάζονται- και σε ποιο βαθμό- την ουτοπική διάσταση.

Σχέδιο διδασκαλίας (από το βιβλίο του καθηγητή) 

• Καταθέστε τις απόψεις σας σχετικά με το τι είναι η πολιτική, με αφόρμηση τα παρακάτω κείμενα:

1. « Και είμαστε οι ίδιοι που φροντίζουμε  και για τα δικά μας και για τα πολιτικά μαζί πράγματα, κι ενώ καθένας μας κοιτάζει τη δουλειά του, άλλος άλλη, δεν κατέχουμε γι? αυτό λιγότερο τα πολιτικά. Γιατί είμαστε οι μόνοι που όποιον δεν παίρνει καθόλου μέρος σ? αυτά τον θαρρούμε έναν άνθρωπο όχι ήσυχο, μόνο άχρηστο, κι ακόμα  που ή παίρνουμε  οι ίδιοι την απόφαση που ταιριάζει  ή τουλάχιστον φτάνουμε σε μια σωστή κρίση για τα πράγματα? γιατί δεν πιστεύουμε πως τα λόγια φέρνουν βλάβη στα έργα? ( αλλά το να μη διδαχτούμε πρώτα με το λόγο, πριν φτάσουμε να ενεργήσουμε όσα πρέπει, αυτό είναι που θαρρούμε πιο βλαβερό. Γιατί κι αυτό το ξεχωριστό έχουμε αλήθεια, ώστε οι ίδιοι εμείς και τόλμη πολλή να έχουμε και μαζί να συλλογιόμαστε καλά καλά ό,τι είναι να πάρουμε πάνω μας»

                                                                          Θουκυδίδης, Περικλέους Επιτάφιος

• Θεωρείτε εφικτή αυτήν τη μορφή της πολιτικής σήμερα; Σε ποιους χώρους κοινωνικής οργάνωσης μπορεί να πραγματωθεί σ? ένα βαθμό; Ποια εμπόδια πρέπει να ξεπεράσει στην εποχή μας;

2. Πολιτική είναι η μη πολεμική διαχείριση των διαφορών, των συμμαχιών, των σχέσεων δύναμης όχι μόνο ανάμεσα σε άτομα (όπως συμβαίνει στην οικογένεια ή μέσα σε οποιαδήποτε ομάδα), αλλά στην κλίμακα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Είναι λοιπόν η τέχνη να ζούμε μαζί, σε μια πολιτεία, με ανθρώπους που δεν έχουμε διαλέξει και για τους οποίους δεν τρέφουμε κάποιο ιδιαίτερο συναίσθημα. Η συνύπαρξη διαφορετικών ατόμων προϋποθέτει μια κυβέρνηση και αλλαγές κυβερνήσεων. Αυτό προϋποθέτει αντιπαραθέσεις, που όμως διευθετούνται, συμβιβασμούς, αλλά προσωρινούς, μια συμφωνία τελικά για τον τρόπο επίλυσης των διαφορών. Στην αντίθετη περίπτωση δεν θα υπήρχε παρά η βία, κι αυτό η πολιτική, για να υπάρξει, πρέπει κατά κύριο λόγο να το εμποδίσει.

• Ποιος είναι ο ρόλος της πολιτικής στο απόσπασμα; Τι βρίσκεται στον αντίποδά της και πως μπορεί να υπερκεραστεί; 
• Θεωρείτε  ότι τα διάφορα κοινωνικά ζητήματα χρήζουν μόνο ηθικής αντιμετώπισης ή είναι αναγκαία και η πολιτική αντιμετώπισή τους; Σκεφτείτε συγκεκριμένα αν επαρκούν τα αισθήματα φιλαλληλίας για να αντιμετωπιστεί η φτώχεια, ο ρατσισμός, ο κάθε είδους κοινωνικός αποκλεισμός.

Είπαν για  την ουτοπία:

«Η ουτοπία πρωτοεμφανίστηκε στους νέους χρόνους ως μυθιστορία με θέμα μια ιδεώδη πολιτεία» Παναγιώτης Κονδύλης

Ο Ανατόλ Φρανς  γράφει: «Δίχως τους ουτοπικούς των άλλων καιρών οι άνθρωποι θα εξακολουθούσαν να ζουν άθλιοι και γυμνοί σε σπήλαια. Ουτοπικοί χάραξαν τις γραμμές της πρώτης πόλης? Από γενναιόδωρα όνειρα έρχονται ευεργετικές πραγματικότητες. Η ουτοπία είναι η βασική αρχή κάθε προόδου και η απόπειρα για ένα καλύτερο μέλλον».

Ο μαρξιστής φιλόσοφος Ερνστ Μπλοχ ισχυρίζεται ότι η ουτοπία δεν είναι, δεν πρέπει να είναι ένα είδος ανέφικτης τελειότητας, το απόγειο μιας συμμετρίας που, αν εφαρμοστεί, θα είναι κάτι συνώνυμο  με τον εφιάλτη, αλλά η διηνεκής εκδίπλωση και πραγμάτωση της ουσίας του ανθρώπου, η ανεμπόδιστη εξέλιξη των δημιουργικών ικανοτήτων του, η υπέρβαση των συγκεκριμένων κοινωνικών συνθηκών που αποτελούν τροχοπέδη της εξέλιξης, το ανέφικτο που τείνει να γίνει εφικτό.

Από την εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αφιέρωμα στην ουτοπία. Η νοσταλγία του μέλλοντος.

«Η εξέγερση» Ονορέ Ντομιέ

Ερωτήσεις

1. Να ετυμολογήσετε τον όρο ουτοπία και να δώσετε τη σημασία του.

2. Ο Ε. Μπλοχ, ορίζοντας τον άνθρωπο ως πλάσμα που τείνει προς το αδύνατο, απέδωσε στην ουτοπία ένα αποκλειστικά θετικό νόημα: η ουτοπία είναι κίνητρο για δράση. Ποια είναι η δική σας άποψη;

3. Δεν υπάρχει επαναστατική διαδικασία που να μη γέννησε μεγάλες ουτοπίες. Η Γαλλική Επανάσταση γέννησε μια μεγάλη ουτοπία: όλοι οι άνθρωποι θα γίνονταν ισότιμοι πολίτες! Γέννησε επίσης το ιδεώδες της αιώνιας ειρήνης, το οποίο, μολονότι δεν υλοποιήθηκε, υποκίνησε μεγάλους μετασχηματισμούς. Ο Καντ, στο κείμενό του « Για την αιώνια ειρήνη», προτείνει τη δημιουργία μιας « Κοινωνίας Εθνών». Ποιοι λόγοι κατά τη γνώμη σας εμποδίζουν την επίτευξη της αιώνιας ειρήνης και ποιοι από αυτούς μπορούν να ανατραπούν;

4. Ποιος καθιέρωσε τον όρο ουτοπία στην πολιτική φιλοσοφία;

http://www.politeianet.gr/books/9789602681725-more-thomas-iamblichos-outopia-181517

5. Γιατί το πολιτικό όραμα του Πλάτωνα στην Πολιτεία χαρακτηρίζεται ουτοπία;

6. Ποια ουτοπικά πολιτικά μοντέλα απαντάμε από τον 18^ο ως τον 20^ο αι.; Ποιες ήταν οι επιδιώξεις τους; 

7. Με ποια κριτήρια είναι θεμιτή η επιδίωξη μιας ουτοπίας; Πότε αυτές μπορούν να γίνουν επικίνδυνες;

Θέματα για συζήτηση

1. Ο ρόλος του άξιου πολιτικού

Ο Πλάτων παραλληλίζει τον πολιτικό με τον υφαντή. Όπως λέει, ο άξιος υφαντής ξέρει να ταιριάσει τα νήματα, το ένα με το άλλο, τα χρώματα το ένα με το άλλο, και όλα να τα συναρμολογήσει τόσο καλά ώστε να βγει στο τέλος ένα ύφασμα, που δεν είναι τυχαίο ανακάτωμα, αλλά μια οργανωμένη κατασκευή προσαρμοσμένη στο σκοπό για τον οποίο προορίζεται, έτσι και ο πολιτικός έχει να υφάνει  το υλικό (τάσεις, φιλοδοξίες, συμφέροντα, αδυναμίες κτλ.) για να κατασκευάσει μιαν ισορροπημένη και ευσταθή συλλογική ζωή. Έργο του δηλαδή είναι  (όπως θα λέγαμε στη σημερινή μας γλώσσα) να εναρμονίσει  τα ατομικά συμφέροντα μεταξύ τους και με το συμφέρον του συνόλου και να ικανοποιήσει τις ατομικές ανάγκες σε συνάρτηση με τα διατιθέμενα  από το σύνολο μέσα. Η κοινωνία έχει από τη φύση της την ετερογένεια. Αποτελείται από πολλούς και ποικίλους ανθρώπους, με αντιτιθέμενες πολλές φορές  βλέψεις και με διαφορετικά, συγκρουόμενα συμφέροντα. Από τις διαφορές και τις συγκρούσεις αυτές προκαλείται η τριβή και η τριβή φέρνει την αναταραχή, την  αρρυθμία που φθείρει το κοινωνικό σώμα. Τούτο γίνεται όταν το κάθε άτομο ή  ο κάθε όμιλος μέσα στο σύνολο αυθαιρετεί, κάνει εκείνο  που τον συμφέρει χωρίς να λογαριάζει τις ανάγκες και το συμφέρον των άλλων και του συνόλου. Λοιπόν ο άξιος πολιτικός πρέπει να είναι ένας στοχαστικός, με αγάπη προικισμένος, οξυδερκής και επιδέξιος «υφαντής» που θα πάρει στα χέρια του τα «νήματα» τα πολλά και ποικίλα και θα τα υφάνει έτσι ώστε το κοινωνικό σώμα να έχει στερεότητα και ευρυθμία, υγεία και εσωτερικήν αρμονία- χωρίς πουθενά να γίνεται τριβή που φέρνει τη φθορά.

                          Ευάγ. Παπανούτσου Πρακτική Φιλοσοφία Εκδ. Δωδώνη, σ.158

α. Στην παράγραφο αυτή υπάρχει μία αναλογία. Να εντοπίσετε τα μέρη της και να αναφερθείτε στη λειτουργία της.

β. Να παραθέσετε αναλυτικά το συλλογισμό που υπάρχει στην παράγραφο ξεκινώντας από το συμπέρασμα της τελευταίας περιόδου. Πως επιτυγχάνεται η συνοχή και η συνεκτικότητα σ? αυτόν;

2. Ο αφανισμός της πολιτικής κοινωνίας

Είναι πολύ αθώο να ζητούμε τη λύση όλων των προβλημάτων μας από την κρατική εξουσία. Είναι μάλιστα και δικαίωμά μας και απαίτησή μας. Μόνο που δεν αντιλαμβανόμαστε πως τούτες οι αθώες  και δίκαιες αξιώσεις μας εκθρέφουν ένα νέο μινώταυρο, το τέρας της κρατικής κοινωνίας. Το οποίο με τους τερατώδεις μυκτήρες του θα αφανίσει την πολιτική κοινωνία, την κοινωνία των πολιτών, με την ποικιλία της, με τα πρόσωπά της, με τη χαρά της προσωπικής ευθύνης και της προσωπικής δημιουργίας.                                                                                                   

                      Τα μήλα των εσπερίδων Χρήστου Μαλεβίτση, Εκδ.Imago, σ.216

α. Ποιον κίνδυνο και ποια ανάγκη επισημαίνει ο δοκιμιογράφος στο μικρό αυτό απόσπασμα; Με ποιους λεκτικούς και εκφραστικούς τρόπους αισθητοποιεί τον πρώτο;

3. Πως αντιμετωπίζεται η ουτοπία από την πλειοψηφία των ανθρώπων σύμφωνα με το απόσπασμα του Πακό στη σ.173 του βιβλίου μας;

4.   Να παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας τη δική σας ουτοπία για τη χώρα μας και το ελληνικό σχολείο.

Και μια λεξιλογική παρατήρηση: Στη γλώσσα μας, ο  όρος ουτοπικό ταυτίζεται  με το χιμαιρικό, το άπιαστο και παραπέμπει στη Χίμαιρα, ένα μυθολογικό τέρας που σκότωσε ο Βελλερεφόντης. Η έκφραση λοιπόν «κυνηγάω χίμαιρες» σημαίνει «επιδιώκω κάτι ανέφικτο». Τον τίτλο «Η Μεγάλη Χίμαιρα» επέλεξε ο πεζογράφος μας Μ. Καραγάτσης για ένα μυθιστόρημά του.

Peter Paul Rubens Ο Βελλερεφόντης σκοτώνει τη Χίμαιρα