ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

 Διδακτικός στόχος

 Με τη διδασκαλία της ενότητας μπορούμε να συζητήσουμε διλήμματα από το χώρο της βιοηθικής  και του περιβάλλοντος, όπου φαίνεται να αλληλοσυγκρούονται αξίες.

Διδακτική αφόρμηση

 Τι εικονίζει ο πίνακας και σε ποιο περιστατικό αναφέρεται;

Διαβάστε τα στοιχεία που σας δίνονται και εντοπίστε ανήθικες πράξεις και διλημματικές καταστάσεις, κατά τη διάρκεια αυτού του συμβάντος.

http://el.wikipedia.org

http://www.kathimerini.gr/

Κατόπιν, να συσχετίσετε το περιστατικό με το ναυάγιο του ιταλικού κρουαζιερόπλοιου Costa Concordia στις 13-1-2012, σχολιάζοντας τη στάση των καπετάνιων τους.

http://www.newsbomb.gr/tags/tag/50712/nayagio-costa-concordia

Jean Louis Th?odore G?ricault Η Σχεδία της Μέδουσα, 1819

Διδακτικές επισημάνσεις

 Η  ηθική των κοινωνιών αντανακλάται στους νόμους τους, αλλά οι κοινωνίες δε γίνονται απαραίτητα ηθικές μέσω της νομοθεσίας. Σκεφτείτε την άμβλωση και τη θανατική καταδίκη στην Αμερική. Και οι δύο είναι νόμιμες, αλλά και οι δύο έχουν παθιασμένους αντιπάλους που τις κρίνουν ανήθικες. Οι  καπνοβιομηχανίες λειτουργούν  νόμιμα, αλλά πολλοί βλέπουν την όλη λειτουργία τους ως ανήθικη. Από την άλλη μεριά, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν στην ηθικότητα της ευθανασίας, η οποία όμως είναι παράνομη σε κάποιες χώρες. Αν υπάρχει κάτι διδακτικό σε αυτά τα επιχειρήματα, αυτό είναι  ότι διεξοδικά  μελετημένα ηθικά συστήματα, εφαρμοσμένα από λογικούς ανθρώπους, μπορεί να προκαλέσουν  συγκρούσεις, επειδή η ηθικότητα δεν είναι ένα αντικείμενο όπως τα μαθηματικά.

Ο ηθικός προβληματισμός στις μέρες μας είναι γέννημα της ανάπτυξης της τεχνολογίας και των επιστημών. Σ? αυτήν την ανάπτυξη, οφείλεται η δημιουργία νέων καταστάσεων και συνθηκών, στις οποίες συγκρούονται  η αυτονομία, η ωφέλεια του συνόλου, η δικαιοσύνη, η ατομική ελευθερία. Σχετίζεται άμεσα λοιπόν ο ηθικός προβληματισμός και με άλλες επιστήμες  όπως η νομική, η ιατρική, η βιολογία , οι πολιτικές επιστήμες, η κοινωνιολογία.

Προκύπτουν έτσι ηθικά διλήμματα που είναι ζητήματα πανανθρώπινης ηθικής συνείδησης και δεν περιορίζονται στους άμεσα ενδιαφερομένους. Είναι  δε, ιδιαίτερα δύσκολα στην εποχή μας λόγω του ηθικού σχετικισμού που επικρατεί, ότι δηλαδή οι ηθικές αξίες είναι υποκειμενικές και συνδέονται με συγκεκριμένες εποχές, μη έχοντας διαχρονικό χαρακτήρα. Είναι σπάνιες σ? αυτά οι εύκολες λύσεις, γι? αυτό είναι και μεγάλη η ευθύνη και απαιτείται υπευθυνότητα απ? αυτόν που καλείται να πάρει μια απόφαση.

Ερωτήσεις

 Θεωρείτε ότι τα ηθικά διλήμματα είναι περισσότερα και πιο έντονα στην εποχή μας; Αν ναι, να αναζητήσετε τις γενεσιουργές τους αιτίες.

Να διερευνήσετε τη σχέση της ηθικής με τη νομική επιστήμη και να εκθέσετε τα συμπεράσματά σας.

Πιστεύετε πως η ηθική σχετίζεται με την πολιτική; Δεχόμαστε όλοι σήμερα ότι τα πολιτικά προβλήματα είναι και ηθικά. Ισχύει, κατά τη γνώμη σας, το αντίστροφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας, λαμβάνοντας υπόψην την αριστοτελική άποψη για την πόλη.

Να αποδώσετε το περιεχόμενο  του όρου ευθανασία ετυμολογώντας τον.

Να διακρίνετε την εκούσια από την ακούσια και την ενεργητική από την παθητική ευθανασία.

Πως αντιμετωπίζουμε σήμερα μια βαριά και ανίατη ασθένεια; Κρατάμε την ίδια στάση, όταν  είμαστε εμείς  οι άρρωστοι ή κάποιο άλλο συγγενικό μας πρόσωπο;

Από τι εξαρτάται η στάση που θα τηρήσουμε;

Πως αντιμετωπίζει ένα τέτοιο δίλημμα ένας συνειδητός χριστιανός, ένας υποστηρικτής της θεωρίας του Καντ και ένας ωφελιμιστής;

Γνωρίζετε αν υπάρχει κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο στη χώρα μας  ή σε άλλη χώρα;

Να καταθέσετε το δικό σας προβληματισμό πάνω στο ζήτημα της ευθανασίας.

Έχετε σίγουρα ακούσει και τις αμβλώσεις, ένα ζήτημα που εγείρει πολλές συζητήσεις και διαφωνίες. Ποιο είναι το χρέος του γιατρού, σύμφωνα με το απόσπασμα  από τον όρκο του Ιπποκράτη «ουδέ γυναικί πεσσόν φθόριον δώσω»;

Ερωτήματα που ανακύπτουν: Έχει δικαίωμα η μητέρα να αφαιρεί ή όχι τη ζωή; Είναι αυτόνομη η ζωή ή κομμάτι της μητέρας όπως η σκωληκοειδής απόφυση;

Αποφασίζει η ίδια για το σώμα της; Είναι δημιουργός της ζωής;

Δικαιολογείται ή όχι η άμβλωση  σε ορισμένες περιπτώσεις; Πόσο εύκολο είναι σε μια γυναίκα να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, που είναι καρπός βιασμού ή αιμομιξίας; Πως την αντιμετωπίζει η κοινωνία;

Σήμερα σε αρκετές χώρες ισχύει η θανατική ποινή. Πως τη βλέπετε εσείς; Αποτελεί  πράξη εκδίκησης ή σωφρονισμού;

Μπορεί όμως μια κοινωνία δικαίου να δρα εγκληματικά όπως ο δράστης;  Δίνει χρονικά περιθώρια αλλαγής, μεταστροφής στο δράστη;

Ο  δράστης δεν έχει σχέση με αυτήν την κοινωνία;

Τι γίνεται σε περίπτωση δικαστικού λάθους;

Πώς μπορεί  να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά η αύξηση της εγκληματικότητας;

Μπορεί να προκύψει ένας ηθικός προβληματισμός σε μια αλτρουϊστική πράξη όπως η δωρεά οργάνων;

Πότε μπορεί να αφαιρεθεί ένα  όργανο από έναν δότη;

 Είναι δική του απόφαση ή των οικείων του;

Είναι πάντοτε πράξη αλτρουϊσμού και φιλαλληλίας από την  πλευρά όλων των εμπλεκομένων;

Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν;

Ποια  ηθικά διλήμματα γεννά η δυνατότητα κλωνοποίησης ανθρώπων;

Γιατί μας γοητεύει και μας τρομάζει συγχρόνως; Ποιες δυνατότητες μας δίνει;

Σκεφτείτε το ενδεχόμενο κάποιοι γονείς να έμπαιναν στον πειρασμό να ζητήσουν να κλωνοποιηθεί το παιδί τους που μόλις είχαν χάσει από ένα κύτταρο, δημιουργώντας ένα αντίγραφό του.

Πόσοι νεφροπαθείς ή καρδιοπαθείς θα αρνιόταν ή θα δεχόταν την προσφορά  από τα όργανα ενός δημιουργημένου εμβρύου;

Δεν αντιμετωπίζεται  έτσι ο άλλος ως σύνολο εξαρτημάτων ή ανταλλακτικών; Ποιος αποκλείει ότι το πάντρεμα της κλωνοποίησης και της γενετικής μηχανικής δε θα χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή ανθρώπων με ειδικά και αμετάβλητα χαρακτηριστικά; Δεν θα είναι η κλωνοποίηση εμπορικά εκμεταλλεύσιμη;

Σας είναι γνωστός ο όρος βιοηθική; Ποιο είναι το αντικείμενο αυτού του σχετικά νέου κλάδου της Φιλοσοφίας; Θεωρείτε αναγκαία την ύπαρξή του;

Αναγκαία επισήμανση: Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα ηθικά διλήμματα που σχετίζονται με την ίδια ζωή, είναι τα πιο δύσκολα και ζητούν από μας όχι μόνο να τοποθετηθούμε θεωρητικά, αλλά κυρίως να πράξουμε ανάλογα με την τελική μας απόφαση, που οφείλει να είναι  καρπός επίμονης αναζήτησης και σοβαρής σκέψης. Κι επειδή ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ιδιαίτερος, με τη δική του ψυχοσύνθεση (και είναι άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου) και τις δικές του ανάγκες, δεν μπορούμε να καθορίσουμε εμείς  ποιο είναι το ηθικό και ποιο όχι για τον άλλο, τι να κάνει ή τι να μην κάνει στη ζωή του. Όπως πολύ σοφά γράφει ένας παλιός μεγάλος δάσκαλος, ο Ιωάννης Συκουτρής: «Κανένας δε μπορεί να χτίση για λογαριασμό σου το γεφύρι, απ?όπου χρωστάς να περάσης το ρεύμα της Ζωής-κανένας εκτός από σένα τον ίδιον... Στον κόσμο ένας μόνο δρόμος υπάρχει, κι αυτόν κανένας άλλος δεν μπορεί να τον βαδίση παρά εσύ».

Ο καθένας λοιπόν ξέρει τα δικά του? δίνει τις εξετάσεις του στη δική ζωή, γι?αυτό, ας μη γινόμαστε κριτές των άλλων, γιατί όπως σοφά λέει  ο λαός μας «Έξω απ?το χορό, πολλά τραγούδια λέμε».

Θέματα για συζήτηση

α. Ποια είναι τα δικά σας κριτήρια πριν την τελική σας απόφαση  και πράξη σε μια διλημματική κατάσταση; Να αξιολογήσετε τα κριτήρια του συγγραφέα στο απόσπασμα που σας δίνεται.

β. Να αποδώσετε την κυριολεκτική και κυρίως τη μεταφορική σημασία του ονοματικού συνόλου λυδία λίθος.

Για να ξέρεις αν μια πράξη, που αποφάσισες, είναι ορθή, να την δοκιμάζεις σε δύο λυδίες λίθους: η μια λέγεται «αύριο εγώ δεν θα υπάρχω», η άλλη λέγεται «η ζωή θα υπάρχει πάντοτε».

Το τραγικό είναι, πως κάποτε τα δύο κριτήρια δεν συμφωνούν? και τότε πρέπει ανάμεσα σ? αυτά να διαλέξεις. Και εκεί δεν βοηθάει πια καμμία λυδία λίθος. Ο λόγος εκεί είναι γυμνός, όπως στην πρώτη του αρχή.

 Αφορισμοί και διαλογισμοί Κων Τσάτσου Εκδ. Εστία

γ. Να ανακαλέσετε δύσκολες διλημματικές καταστάσεις που αντιμετώπισαν ήρωες της λογοτεχνίας ή του κινηματογράφου. Θυμηθείτε τη Ρήνη, την ηρωίδα του Θεοτόκη στη νουβέλα «Η Τιμή και το Χρήμα» και την πρωταγωνίστρια της ταινίας «Νύφες» του Παντελή Βούλγαρη. Πως «απάντησαν» οι  γυναίκες αυτές στα διλήμματα που τους τέθηκαν;

Στη διεύθυνση που ακολουθεί, θα βρείτε υλικό για την ενότητα της ηθικής. http://www.philosophy.upatras.gr/el/node/453

Προτάσεις για διάβασμα

http://www.biblionet.gr/book

http://www.stamoulis.gr/