ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Η ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΖΩΗΣ

Διδακτικοί στόχοι

Να διερωτηθούμε και να επιχειρήσουμε να «απαντήσουμε» γιατί να είναι κάποιος ηθικός, αφού αποτιμήσουμε τις «απαντήσεις» που γνωρίζουμε από την ιστορία της ηθικής φιλοσοφίας.

Να προσδιορίσουμε τις «σταθερές» (αν υπάρχουν) της ηθικής πράξης (ορθολογικότητα, ενδιαφέρον για τον άλλο).

Διδακτικές επισημάνσεις (από το βιβλίο του καθηγητή)

Υπάρχουν τόσες ηθικές όσα και τα άτομα; Αυτό είναι το παράδοξο της ηθικής: έχει αξία μόνο στο πρώτο πρόσωπο, αλλά και παγκόσμια, για κάθε ανθρώπινο ον (αφού κάθε ανθρώπινο ον είναι ένα «εγώ»).Αυτό είναι το αποφασιστικό σημείο: να υπόκειται κάποιος σε έναν νόμο που μοιάζει να ισχύει ? ή πρέπει να ισχύει ? για όλους.

1.Γιατί να είναι κανείς ηθικός;  

Καθαρά πρακτικό ερώτημα του απλού καθημερινού ανθρώπου, που προκύπτει μέσα από την παρατήρηση του κοινωνικού γίγνεσθαι: αφού ο ανήθικος ωφελείται υλικά ο ίδιος αδικώντας  τους άλλους και μάλιστα χωρίς να γίνεται αντιληπτός και χωρίς να υποστεί κάποια τιμωρία, γιατί να είμαι ηθικός;

Πιθανή απάντηση (πανάρχαιη από την πλατωνική Πολιτεία και σημερινή): Συγκρατεί τον άνθρωπο το ενδεχόμενο ή η πίστη για μεταθανάτια τιμωρία.

Προκύπτει όμως ένα δεύτερο ερώτημα: Τι συμβαίνει αν δεν πιστεύει ο άνθρωπος στο Θεό, άρα και στη μεταθανάτια ζωή; Τι γίνεται όταν αρνείται παντελώς τη μεταφυσική διάσταση στη ζωή του; Ποιες είναι οι  πιθανές του στάσεις;

Σχολιάστε τη φράση του Ντοστογιέφσκυ «Χωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται».

Επιχειρήματα φιλοσόφων για την αναγκαιότητα ηθικής στάσης.

Υποστηρικτές πλατωνικής άποψης: Η ηθική στάση αποτελεί έκφραση ψυχικής υγείας και αρμονίας, γιατί εξασφαλίζει μέσω του ορθού λόγου τον έλεγχο του βουλητικού  μέρους της ψυχής. Η αδικία, η έλλειψη ηθικής γεννά την ανισορροπία και τη δυστυχία.

Αριστοτελική άποψη:  Η ηθική στάση είναι προϋπόθεση ευδαιμονίας και καλλιέργειας των αρετών.

Θέση Καντ: Τονισμός αξίας ορθολογικότητας. Έλλειψη ηθικής σημαίνει ανορθολογικότητα.

Θεωρείτε πειστικές τις παραπάνω αντιλήψεις για το σημερινό άνθρωπο στα πλαίσια μιας καταναλωτικής κοινωνίας, με κύριο στόχο την επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος;

Θέση  Νίτσε και υποστηρικτών του  απέναντι σε αυτό το  ερώτημα (θέσεις διατυπωμένες στο έργο του «Υπεράνθρωπος»).

Η ελεύθερη και απεριόριστη ικανοποίηση της θέλησης για δύναμη και η ανάπτυξη δημιουργικών ικανοτήτων μέσα από την τέχνη είναι τα μέσα απόκτησης ψυχικής υγείας. Η ηθική είναι προϊόν υποκρισίας, έμπνευση των αδυνάτων για να ανακόψουν τη φυσική κυριαρχία των ισχυρών.

Πως τοποθετούμαστε απέναντι σε τέτοιες θεωρίες; Συμφωνούμε ή έχουμε να αντιπαραθέσουμε τη δική μας επιχειρηματολογία;

1. vΤονισμός ρόλου ηθικής στην επίτευξη της συνοχής στο κοινωνικό σώμα.
2. vΣεβασμός στην προσωπικότητα σε ατομικό επίπεδο.
3. vΕυαισθητοποίηση στον ανθρώπινο πόνο.
4. vΣυνειδητοποίηση αξίας της συνεργασίας.
5. vΚαλλιέργεια συμπόνιας, συμπάθειας και αγάπης.
6. vΨυχική επικοινωνία- ανθρώπινη επαφή σε διαπροσωπικό επίπεδο.
7. vΤελικά, συνειδητοποίηση ότι η ύπαρξή μας βρίσκει νόημα μόνο μέσα από την αληθινή και ουσιαστική σχέση με τους άλλους.

Ο άνθρωπος, ο κόσμος και η ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου

Ανάσκαψα όλη τη γη να σε βρω.
Κοσκίνισα μες την καρδιά μου την έρημο? ήξερα
πως δίχως τον άνθρωπο δεν είναι πλήρες
του ήλιου το φως. Ενώ, τώρα, κοιτάζοντας
μες απ? τόση διαύγεια τον κόσμο,
μες απ? σένα - πλησιάζουν τα πράγματα,
γίνονται ευδιάκριτα, γίνονται διάφανα -
τώρα μπορώ
ν? αρθρώσω την τάξη του σ? ένα μου ποίημα.
Παίρνοντας μία σελίδα θα βάλω
σ? ευθείες το φως.

Βαν Γκογκ Ο καλός Σαμαρείτης

2. Τα χαρακτηριστικά της ηθικής στάσης ζωής: Αξίες και αρχές που υπαγορεύει η υιοθέτησή της.

Αναγκαία προϋπόθεση της ηθικής πράξης η διαμόρφωση μιας σταθερής ηθικής στάσης  και η σθεναρή αντίκρουση των ενστάσεων που διατυπώνονται.

Πιο συγκεκριμένα είναι ανάγκη :

?Να αποδεχθούμε τον  πρακτικό χαρακτήρα των  κρίσεων σε θέματα ηθικής- την υπαγόρευση, δηλαδή, του τι πρέπει ή τι δεν πρέπει να κάνουμε,

?τον ατομικό και συνάμα παγκόσμιο χαρακτήρα της ηθικής.

?το σεβασμό των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των άλλων

?να εξετάζουμε τις συνέπειες της στάσης μας στη ζωή τους.

 Άρα, εντελώς απαραίτητες καθίστανται ορισμένες βασικές  αξίες, εγγυήτριες της ηθικής στάσης.

Αυτές είναι: η επιδίωξη της κοινής ευημερίας, της ωφέλειας του συνόλου, η αμεροληψία, η  ισότιμη μεταχείριση, ο σεβασμός στην ελευθερία και τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου.

 Και φυσικά, είναι αναγκαίο να τονίσουμε πως η ηθική στάση κατακτάται μ? έναν διαρκή αγώνα για την καλλιέργεια της αρετής.

Θέματα για συζήτηση

Ασκήσεις σχολικού βιβλίου

http://ebooks.edu.gr/

1. Διαβάστε το μύθο που σας δίνεται και εντοπίστε ποια άποψη προβάλλει για την πηγή της ηθικότητας.

Ήταν κάποτε ένας καιρός όπου οι άνθρωποι ζούσαν σαν τα ζώα, υποδουλωμένοι στη βία. Ακολούθησε ένα δεύτερο στάδιο, όπου οι άνθρωποι, προκειμένου να βασιλεύσει

η δικαιοσύνη, καθιέρωσαν νόμους που προέβλεπαν τιμωρίες στους παραβάτες. Οι πράξεις βίας όμως συνεχίζονταν κρυφά, διότι οι νόμοι μπορούσαν να ελέγξουν τις πράξεις που γίνονταν δημόσια. Έτσι, ακολούθησε ένα τρίτο στάδιο? κάποιος που ήταν έξυπνος και σοφός επινόησε το φόβο των θεών για όσους ήταν κρυφά κακοί. Διότι οι θεοί, που κατοικούν ψηλά στον ουρανό, γνωρίζουν το  μύχιο εαυτό των ανθρώπων και έχουν δυνάμεις που τους επιτρέπουν  να πληροφορούνται τις παραβάσεις των νόμων και γενικά την κακή συμπεριφορά σε ό,τι αφορά την πράξη, τους λόγους και τη σκέψη».

2. Ποια είναι τα δικά σας, προσωπικά κίνητρα, για να τηρήσετε μια ηθική στάση στη ζωή σας;

3. Πιστεύετε πως φτάνει μόνο να μην πράττει κανείς ανήθικες πράξεις για να χαρακτηριστεί ηθικός; Να διαβάσετε τη μικρή ιστορία που παρατίθεται, για να απαντήσετε.

Τα χέρια τ? αδειανά

 Είδα αυτό το όνειρο: Ένας άνθρωπος παρουσιαζόταν στο κριτήριο του Κυρίου: "Κοίταζε, Θεέ μου", του έλεγε· "τήρησα τον νόμο σου", δεν έκανα τίποτε το αισχρό, κακό ή αντίθρησκο. Κύριε, τα χέρια μου είναι καθαρά, - "Ασφαλώς, ασφαλώς", του απαντούσε ο καλός Θεός? "αλλά είναι άδεια".

 Ραούλ Φολλερώ Γάλλος ανθρωπιστής και ιεραπόστολος του 20ού αι,
που υπηρέτησε για  πενήντα  περίπου χρόνια  τους Χανσενικούς.

4. Να εξετάσετε την επάρκεια της καντιανής θεωρίας και της θεωρίας του Χιουμ για την ηθική και να επιχειρήσετε μία σύνθεσή τους.

5. Τι συμπεράσματα βγάζετε για τη σχέση δύναμης ?ηθικής από το μύθο του Γύγη, που επινοεί ο Πλάτων στην Πολιτεία του;