Οι παππούδες και οι ήρωες

Του Παντελή Μπουκάλα, Καθημερινή,  29/10/2000

1. Μέρα που είναι, ας κάνουμε την εξής υπόθεση: Σε κάποιο σχολείο, ο δάσκαλος αρνείται τη ραθυμία του επίσημου, υπνογόνου προγράμματος  και αποφασίζει να ενστερνιστεί κάτι που με τον καιρό κατέληξε να μοιάζει αδιανόητο και «εκτός ύλης». Αντί  δηλαδή να ξοδευτεί κι αυτός και τα παιδιά και η γιορτή στην αναπαραγωγή ενός πανηγυρικού θορύβου που απειλείται να μείνει ορφανός από νόημα, εφόσον εκτοπίζει το συμβάν στην άσηπτη περιοχή του θαύματος, τους δε ανθρώπους τους ανυψώνει σε κάποιον απρόσιτο ουρανό υπερανθρώπων (άρα τους στερεί τη δυνατότητα να λειτουργήσουν αμέσως και παραδειγματικά), καλεί κάποιον γέροντα από τους γνώριμούς του, κάποιον που πολέμησε στα βουνά της Αλβανίας. Και τον παρακαλεί να μιλήσει στα παιδιά για το «τότε» και το «εκεί». Και να μιλήσει απλά και αφτιασίδωτα, όσο δυνατό είναι πια κάτι τέτοιο.

2. Και ο γέροντας νικάει τον πρώτο, τον δεύτερο κόμπο κι αρχίζει να μιλάει. Για το κρύο και την πείνα, που όσο θυμάται δεν τη μοιράζονταν όλοι ακριβοδίκαια, για τις ψείρες και τα μουλάρια, για τις διαταγές που άλλαζαν από ώρα σε ώρα γιατί οι χάρτες των Επιτελείων δεν χωρούσαν τη μέθη του ανώνυμου πολεμιστή, για τα γράμματα που δεν έρχονταν, για το θάνατο που ερχόταν, κύκλος από μολύβι βαρύτατο, για το φόβο, κυρίως για το φόβο. Τα παιδιά, όσο μικρά κι αν είναι, μπαίνουν σε σκέψεις: Μα φοβούνται οι ήρωες; Και λόγο το λόγο, ερώτηση κι απόκριση, ο θαυμασμός τους αρχίζει να αποκτά πρόσωπο, να γίνεται συγκεκριμένος, απτός, υλικός? τόσα χρόνια, το «έπος» ήταν μια λέξη που μόνον ήχο είχε μέσα τους, όχι εικόνα κι αλήθεια. Τώρα παίρνουν να καταλαβαίνουν πως την ιστορία δεν τη γράφουν οι ήρωες, κάποια ράτσα αλλόκοτη σαν την εικονική που τους γνωρίζει η τηλεπαιδεία τους, οι παππούδες τη γράφουν, μπορεί κι ο δικός τους παππούς. Στο σπίτι, με το τέλος της γιορτής, το πρώτο που θα κάνουν είναι να τον πείσουν να τους πει τη δική του ιστορία? την ιστορία.

3. Δεν ξέρω αν κάποιος δάσκαλος μπήκε ποτέ σε τέτοιο πειρασμό? να μην ορίσει στα παιδιά στίχους για να τους αποστηθίσουν, να μην τα σκηνοθετήσει για να παίξουν σκετσάκια που με την εκτός νοήματος υπερβολή τους παράγουν την αδιαφορία, παρά να τα φέρει πρόσωπο με πρόσωπο με οικείες μορφές, αναγνωρίσιμες, από κείνες που δεν θα γίνουν ποτέ κάδρα, αλλά μιλούν μια γλώσσα που μπορούν να την καταλάβουν τα παιδιά, να τη νιώσουν, να τη μοιραστούν. Κι αν το σκεφτόταν κανείς, μάλλον σε μπελάδες θα ?μπαινε. Κάποιοι σύλλογοι, κάποιοι επιθεωρητές, κάποιοι συνάδελφοί του ή γονείς θα τον απόπαιρναν, θα τον έψεγαν ότι «πολιτικοποιεί» τη γιορτή, ότι της στερεί τον «εθνικό χαρακτήρα της. Και κάπως έτσι, η ιστορία μένει εκτός ιστορίας, οι προσωπικές αναμνήσεις μένουν εκτός της συλλογικής μνήμης και αδρανοποιούνται ή γυρίζουν σε πληγή, το παλαιό απομονώνεται από το τωρινό και σπάει η αλυσίδα του χρόνου, το εκεί χάνει οποιαδήποτε σχέση με το εδώ, το δικό μας εδώ, και οι ήρωες -δηλαδή οι παππούδες που έτυχε να γίνουν οι ήρωες, επειδή δεν διέθεταν άλλον τρόπο για να συνεχίσουν να υπάρχουν ελεύθεροι- σφραγίζονται στη θήκη της άπραγης αθανασίας τους και κατ? ουσίαν ακυρώνονται.  

4. Ένας παππούς, λοιπόν, θα ?ταν τώρα και ο ποιητής Γιώργος Σαραντάρης, αν δεν είχε πεθάνει το 1941, στα τριάντα τρία του κι αυτός, από τον τύφο που έπαθε πολεμώντας στην πρώτη γραμμή, ένας απλός στρατιώτης που βρέθηκε αίφνης να γίνεται η έμψυχη και ενσώματη απόδειξη των στίχων του «εμείς οι Έλληνες / σ' έναν καιρό πιο γενναίο / δεν θα διστάσουμε / δεν θα δειλιάσουμε». Κι αν συνεχίσουμε την αρχική υπόθεση και πούμε πως τον καλούσαν κι αυτόν σε κάποιο σχολείο, να πει για τον πόλεμο και να μαθητεύσει στην απορία των παιδιών, ίσως και να ιστορούσε την ακραία πλην ακρότατα φυσική εμπειρία του φόβου και του θανάτου με λόγια σαν και τούτα, τυπωμένα στα «Δοκίμια για την ύπαρξη του ανθρώπου» (εκδ. «Ευθύνη», 1999):

5. «Δεν έχουν νικήσει το θάνατο εκείνοι που τον λησμόνησαν. Τ' άτομα που νομίζουν πως δημιουργούν αποφεύγοντας ή λησμονώντας να στοχαστούν το θάνατο, να δοκιμαστούν στη σκέψη και στο αίσθημα πως ο θάνατος είναι η άρνηση του ατόμου τους, τ? άτομα τούτα είναι βέβαιο πως δεν θα πιστέψουν στον άνθρωπο, και αν μόνα τους δεν το ομολογήσουν, θα το αποδείξει το έργο τους... Αν κάτι πρέπει να μας φοβερίζει, δεν είναι τόσον ο θάνατος, όσον η σκέψη πως μπορούμε να πεθάνουμε χωρίς να έχουμε ακόμα νικήσει το φόβο του θανάτου. Δεν λέω πως χρειάζεται η ενστικτώδης περιφρόνηση του θανάτου, αλλά η στάθμιση της σημασίας του, κι ύστερα η νίκη μας πάνω του, η βίωσή μας στην περιοχή όπου δεν υφίσταται θάνατος, όπου αυγάζει η ύπαρξη του ανθρώπου». 

                                                                                                    753 λέξεις

                                                                                                      Διασκευή

Λεξιλόγιο

άσηπτη: αυτή που δεν σαπίζει, που δεν προσβάλλεται από κανένα μικρόβιο

αυγάζω: φωτίζω με άπλετο φως, ξεχωρίζω, διακρίνω

Δεν κάναμε τίποτα περισσότερο από το καθήκον, που φλόγιζε τα μεθυσμένα νιάτα μας σαν ξεκινούσαν για το μέτωπο, με το όραμα της νίκης. Πέφταμε, σηκωνόμασταν, ξαναπέφταμε και πάλι σηκωνόμασταν και συνεχίζαμε. Δεν μπορούσαμε να σταθούμε, δεν έπρεπε, ήταν ανάγκη να νικηθεί ο εχθρός.

                                                           Αριστείδης Κασάρας, 103 ετών, Οκτώβριος 2013

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1.Να γράψετε την περίληψη της επιφυλλίδας σε 110-130 λέξεις.

2. Ποιο είναι το θέμα και ποια η θέση του συντάκτη της;

3. Να δώσετε τα κύρια γνωρίσματα αυτού του κειμενικού είδους.

4α. Να αναλύσετε το νόημα της φράσης που σας δίνεται, σε μία παράγραφο 100-120 λέξεων: Συχνά, η ιστορία μένει εκτός ιστορίας, οι προσωπικές αναμνήσεις μένουν εκτός της συλλογικής μνήμης, οι παππούδες που έτυχε να γίνουν οι ήρωες σφραγίζονται στη θήκη της άπραγης αθανασίας τους και κατ? ουσίαν ακυρώνονται.

4β. Ή της φράσης: Δεν λέω πως χρειάζεται η ενστικτώδης περιφρόνηση του θανάτου, αλλά η στάθμιση της σημασίας του, κι ύστερα η νίκη μας πάνω του, η βίωσή μας στην περιοχή όπου δεν υφίσταται θάνατος, όπου αυγάζει η ύπαρξη του ανθρώπου.

5.μέθη, πληγή, σφραγίζονται: Να χρησιμοποιήσετε κυριολεκτικά και μεταφορικά τις λέξεις μέσα σε δικές σας προτάσεις.

6. Να δικαιολογήσετε τη χρήση της ποιητικής γλώσσας από την πλευρά του κειμενογράφου.

7. Τι εννοεί ο συντάκτης του κειμένου με τις φράσεις: εκτοπίζει το συμβάν στην άσηπτη περιοχή του θαύματος και   οι χάρτες των Επιτελείων δεν χωρούσαν τη μέθη του ανώνυμου πολεμιστή;

8. Να αναγνωρίσετε τον τρόπο ανάπτυξης και τον τρόπο πειθούς της τέταρτης παραγράφου.

9. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της πέμπτης παραγράφου και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο.

10. Να δικαιολογήσετε την παρουσία της διπλής παύλας στο απόσπασμα με τα έντονα γράμματα και των εισαγωγικών στην 3^η  παράγραφο.

11. Να εντοπίσετε δύο σημεία με απαξιωτικούς για το εκπαιδευτικό μας σύστημα, χαρακτηρισμούς.

12. Να δώσετε τις συνώνυμες των λέξεων, προσέχοντας το γλωσσικό τους περιβάλλον στο κείμενο: να ενστερνιστεί (1^η παρ.), ορφανός (1^η παρ.), αλλόκοτη (2^η παρ.), αίφνης (4^η παρ.), στάθμιση (5^η παρ.)

13. Να δώσετε δύο παράγωγες (απλές ή σύνθετες) από τις λέξεις: ραθυμία(1^η παρ.), μνήμης (3^η παρ.), εθνικό (3^η παρ.)

14. Να δώσετε τις αντώνυμες των λέξεων: ανυψώνει(1^η παρ.), αφτιασίδωτα (1^η παρ.),  έψεγαν(3^η παρ.), ενσώματη(4^η παρ.),  αυγάζει(5^η παρ.)

15. Να δικαιολογήσετε την ορθογραφία των λέξεων, πολεμώντας(4^ηπαρ.) και περιφρόνηση(6^η παρ.), στην παραλήγουσα.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Προτεινόμενα θέματα

1. Υποθέστε πως με την αφορμή της εθνικής επετείου του ΟΧΙ, η μαθητική κοινότητα συνεδριάζει, για να αποφασίσει τον τρόπο εορτασμού της στο σχολείο. Να πάρετε το  λόγο και, αφού αξιολογήσετε τον μέχρι τώρα τρόπο, να καταθέσετε τις δικές  σας προτάσεις για μια πιο ουσιαστική εκδήλωση τιμής, που θα τροφοδοτεί την ατομική και τη συλλογική μνήμη, αποφεύγοντας τους βερμπαλισμούς.  (500-600 λέξεις)

2. Σ? ένα στοχαστικό δοκίμιο 500-600 λέξεων, να δώσετε το περιεχόμενο του όρου ήρωας στη σημερινή κοινωνία, αντιδιαστέλλοντάς το από αυτό που οι περισσότεροι εννοούν, του     ανθρώπου που έχει επιτύχει εξαιρετικά κατορθώματα σε καιρό πολέμου.

3. Αν στον καιρό του πολέμου, ο πατριωτισμός αποδεικνύεται με πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας, να καταγράψετε σ? ένα άρθρο 500-600 λέξεων, με ποια στάση ζωής και  με ποιες πράξεις αποδεικνύεται αυτός στον καιρό της ειρήνης.