Ομιλία Γιώργου Σεφέρη κατά την απονομή του Νομπέλ Λογοτεχνίας

Στις 10 Δεκεμβρίου του 1963 ο Γιώργος Σεφέρης τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, την ύψιστη τιμητική διάκριση από τη Σουηδική Ακαδημία στο πρόσωπό του και τη χώρα μας. Στην ανακοίνωση της η Ακαδημία της Στοκχόλμης σημείωνε πως o Γιώργος Σεφέρης πήρε το βραβείο εξαιτίας «της εξέχουσας λυρικής γραφής του, που εμπνέεται από βαθιά αισθήματα για τον Ελληνικό κόσμο του πολιτισμού». Ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός Μαυρομιχάλης χαρακτήρισε τη διάκριση «βαρυσήμαντον γεγονός». Ο Γιώργος Παπανδρέου τηλεγράφησε στον ποιητή πως «είμαστε όλοι συγκινημένοι και υπερήφανοι για τη μεγάλη και δίκαιη τιμή που απεδόθη στο ελληνικώτατο έργο σου».

 Μετά το Σεφέρη, με το ίδιο βραβείο τιμήθηκε στα 1979  ο Οδυσσέας Ελύτης.

Ποιος ήταν  όμως ο Νομπέλ και πως καθιερώθηκαν αυτά τα βραβεία;

Ο Αλφρέδος Νομπέλ (1833-1896) γεννήθηκε στη Σουηδία από πατέρα μηχανικό, εφευρέτη της υποβρύχιας νάρκης και, όταν ήταν εννέα ετών, μετακόμισε στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.

Ασχολήθηκε κυρίως με τη χημεία και τις εκρηκτικές ύλες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1860, πειραματίζεται με τη νιτρογλυκερίνη και άλλες εκρηκτικές ύλες, σε εργαστήριο που κατασκεύασε στο πατρικό του σπίτι. Το 1864, όμως, ο νεότερος αδελφός του, Έμιλ και τέσσερις  άλλοι άνθρωποι, σκοτώθηκαν σε εργαστηριακό δυστύχημα.

Αλλά, παρά την τραγωδία, ο Αλφρέδος συνέχισε τις προσπάθειες. Το Μάιο του 1866, παρουσίασε στη Νέα Υόρκη τις εκρηκτικές ιδιότητες της νιτρογλυκερίνης. Το 1867, ο εφευρέτης ανακάλυψε από λάθος, ότι όταν η νιτρογλυκερίνη έσταζε πάνω σε επιφάνεια σιλικόνης, σχημάτιζε παχύρευστη ουσία, πολύ πιο σταθερή και λιγότερο επικίνδυνη από την υγρή νιτρογλυκερίνη. Ο Νομπέλ την ονόμασε δυναμίτιδα, κατέθεσε ευρεσιτεχνία για αυτήν και άρχισε την οικοδόμηση βιομηχανιών για την παραγωγή της στην Ευρώπη.

Ο Άλφρεντ Νομπέλ εργάζεται πάνω στην νιτρογλυκερίνη (γκραβούρα της εποχής)

Όταν πέθανε το 1896 άφησε όλη την περιουσία του για την αθλοθέτηση πέντε βραβείων, Χημείας, Ιατρικής, Φυσικής, Λογοτεχνίας και Ειρήνης, τα οποία λίγο έλειψε να μην απομενηθούν ποτέ εξαιτίας της προχειρότητας και των νομικών παραλείψεων που είχε η διαθήκη του.

Ο Νομπέλ δεν είπε ποτέ γιατί επέλεξε αυτές τις πέντε κατηγορίες. Η κατηγορία της Φυσικής και της Χημείας ήταν αυτονόητες γιατί ήταν Χημικός Μηχανικός. Την  κατηγορία της Ιατρικής φαίνεται ότι την επέλεξε γιατί στην οικογένειά του είχε διακεκριμένους ιατρούς. Η κατηγορία της Λογοτεχνίας εξηγείται από κάποιους ως προσπάθεια απαλλαγής από την κατάθλιψη που τον βασάνιζε, αφού  και ο ίδιος  αναζητούσε λύτρωση γράφοντας λογοτεχνία, ποίηση και θεατρικά έργα. Επηρεάστηκε μάλιστα ιδιαίτερα από τον Άγγλο ρομαντικό ποιητή, Σέλλεϋ.  Στην κατηγορία της  Ειρήνης δεν ξέρουμε τον λόγο για τον οποίο ζήτησε να δίνεται αυτό το βραβείο. Μερικοί υποθέτουν ότι ο Νομπέλ ήθελε να ζητήσει συγνώμη από την ανθρωπότητα για την ανάπτυξη εκρηκτικών υλών.

                                                                                                     Πηγή: Διαδίκτυο

Ομιλία Σεφέρη

1. Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να - εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα-πρώτα από τον εαυτό μου.

2. Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που μας χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμα πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: "?λιος ο?χ ?περβήσεται μέτρα" λέει ο Ηράκλειτος, "ε? δέ μή, ?ρινύες μιν Δίκης επίκουροι ?ξευρήσουσιν".

3. Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου (εννοεί τον Μακρυγιάννη), των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: "...θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε..." Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος· είχε μάθει να γράφει στα τριανταπέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ? ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα, και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.

4. Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία· παρατήρησαν πως ανάμεσα σ? ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν? ακούσει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγιο· απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι? αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη να αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα· που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς· που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός:

να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής,

για να θυμηθώ τον Σέλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νόμπελ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.

5. Σ? αυτόν τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν? αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται. Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα.                          

                                                           Γιώργος Σεφέρης,1963, Δοκιμές 2, σ.159

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1.Η ομιλία είναι ένα ιδιαίτερο κειμενικό είδος και η συγκεκριμένη είναι μια μορφή προσχεδιασμένου προφορικού λόγου. Ο προσχεδιασμένος προφορικός λόγος εκφωνείται από έναν ομιλητή ενώπιον ενός κοινού που συνήθως ενδιαφέρεται να τον ακούσει. Η συνηθισμένη δομή αυτών των λόγων είναι:

α. η προσφώνηση, που γίνεται με βάση μία ιεραρχία, 

β. η εισαγωγή, που περιλαμβάνει τις ευχαριστίες στον/στους φορέα/φορείς  διοργάνωσης,

γ. το κύριο κείμενο, που περιλαμβάνει την παράγραφο προσανατολισμού με το θέμα και τη θέση του ομιλητή, και την ανάπτυξη του θέματος, κατά την οποία εστιάζει ο ομιλητής σ?αυτά που θεωρεί σπουδαιότερα,

δ. η επιλογική παράγραφος, στην οποία δίνεται το βασικό μήνυμα της ομιλίας και

ε. η αποφώνηση, που είναι ανάλογη με το ακροατήριο και τη σχέση του ομιλητή με αυτό.

2.Σε ποιες περιπτώσεις νομίζετε πως σε μια τέτοια ομιλία είναι θεμιτές  και αναγκαίες  οι αποστροφές στο ακροατήριο;

3.Ποια από τις τρεις αποφωνήσεις που σας δίνονται, θα θεωρούσατε εσείς ως την καταλληλότερη σε μία τέτοια περίσταση;

α. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας

β. Ευχαριστώ

γ. Σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνετε

4.Να αιτιολογήσετε την ένταξη αυτής της ομιλίας στην διδακτική ενότητα «Δίκαιος και άδικος λόγος» του σχολικού μας βιβλίου, παραπέμποντας σε συγκεκριμένα χωρία.

5.Ποιοι είναι οι αποδέκτες  αυτής της ομιλίας; Για ποιο σκοπό εκφωνείται; Είναι σημαντική για σας  η βράβευση ενός Έλληνα ποιητή με το Νομπέλ Λογοτεχνίας και αν ναι, γιατί;

6.Να πληροφορήσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο της ομιλίας σε μια περίληψη 130-150 λέξεων.

7.Να διακρίνετε τα δομικά  μέρη της ομιλίας και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο.

8. Να διακρίνετε σ? αυτήν στοιχεία που συνάδουν στο ύφος της ζεστής ανθρώπινης επικοινωνίας και όχι της ακαδημαϊκής ομιλίας. Να θυμάστε ότι σε μια τέτοιου είδους ομιλία, ο ομιλών μπορεί να επιλέξει πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη διατύπωση ή και τις δύο, ενώ μπορεί να καταθέσει επίσης προσωπικές σκέψεις και εμπειρίες.

9. Γιατί ο ομιλητής  επιλέγει να χρησιμοποιήσει μεταφορική γλώσσα;

10.Ποιο είναι το θέμα που απασχολεί το Σεφέρη και ποια είναι η δική του θέση;  Έχει νόημα η αναφορά στην ελληνική παράδοση, σ?ένα θέμα που έχει πανανθρώπινο χαρακτήρα; Τι μπορεί να αποκομίσει η παγκόσμια κοινότητα  από την επαφή της με την παράδοση αυτή;

11.Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής παράδοσης και που οφείλουν τη διάρκεια και τη ζωντάνια τους  κατά τον ποιητή;

12. Απολαύστε και λίγους στίχους γι?αυτήν την παράδοση από τη Ρωμιοσύνη του Γιάννη Ρίτσου:

Δω πέρα η κάθε πόρτα έχει πελεκημένο ένα όνομα

 κάπου απ? τρεις χιλιάδες τόσα χρόνια,
κάθε λιθάρι έχει ζωγραφισμένον έναν άγιο μ? άγρια

 μάτια και μαλλι? σκοινένια,
κάθε άντρας έχει στο ζερβί του χέρι χαραγμένη

βελονι? τη βελονι? μία κόκκινη γοργόνα,
κάθε κοπέλα έχει μία φούχτα αλατισμένο φως κά-

του απ? τη φούστα της
και τα  παιδι? έχουν πέντε-έξι σταυρουλάκια πίκρα

 πάνου στην καρδιά τους
σαν τα χνάρια απ? το βήμα των γλάρων στην

αμμουδι? το απόγευμα.

Ζωγραφική σε πέτρα Γιάννη Ρίτσου

13.Ποια είναι η αντίληψη του ελληνικού κόσμου για τη δικαιοσύνη και τον άνθρωπο; Που προβάλλεται κατεξοχήν; Να δώσετε σύντομα το νόημα των στίχων του Σοφοκλή από την «Αντιγόνη».

 Ζεύς μεγάλης γλώσσης κόμπους ?περεχθαίρει 127 Α΄Στάσιμο

Μεγάλοι δέ λόγοι μεγάλας πληγάς τ?ν ?περαύχων αποτίσαντες γήρ? τό φρονε?ν εδίδαξαν 1350-1353 Έξοδος

14.Λέει ο Σεφέρης: η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Πως αντιλαμβάνεσθε το νόημα  αυτής της φράσης;

15.Η ίδια αντίληψη για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης απαντάται σταθερά στον αρχαίο ελληνικό φιλοσοφικό λόγο, στο ποίημά του «Επί ασπαλάθων», όπου  οι ασπάλαθοι, στοιχεία της φύσης, τιμωρούν την  τυραννική αλαζονεία  αλλά και σ? έναν ωραίο αρχαιοελληνικό μύθο, στους γερανούς του Ιβύκου, που μπορείτε να διαβάσετε εδώ:

http://www.sikyon.com/korinth/ibykos_gr0.html

16.Να εντοπίσετε τα σημεία στα οποία έχουμε επίκληση στην αυθεντία και να αιτιολογήσετε αυτές τις επιλογές του Σεφέρη.

17.Ο Γ. Σεφέρης τονίζει την αναγκαιότητα της ύπαρξης της ποίησης στον κόσμο μας. Σε ποια και τι είδους επιχειρήματα στηρίζει αυτή του την άποψη; Ποια είναι η δική σας γνώμη; Τι είναι για σας η ποίηση; Πείτε το με λίγες λέξεις  και δείτε τι λένε οι ποιητές για την ποίηση:

Η Ποίησις είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδη­λάτου Ανδρέας Εμπειρίκος

Μας διώχνουνε τα πράγματα κι η ποίηση/  είναι το καταφύγιο που φθονούμε Κώστας Καρυωτάκης

Αν δε μου ?δινες την Ποίηση, Κύριε,

δεν θα ?χα τίποτα για να ζήσω       Νικηφόρος Βρεττάκος

Η ποίηση είναι / εκείνος ο εαυτός μας/ που δεν κοιμάται ποτέ Γιώργης Παυλόπουλος

Λανθάνουσα κοινή ανθρώπινη ανάγκη για ουρανό  Μίλτος Σαχτούρης

Η ποίηση, μια σταγόνα παυσίπονο στον ωκεανό της λύπης Κική Δημουλά

18.Για ποιο λόγο ο ομιλητής συνδέει το θέμα του με την επιστήμη και τη λογοτεχνία; Τι ακριβώς υπαινίσσεται; Με ποιες προϋποθέσεις μπορούν να συμπορευτούν επιστήμη και λογοτεχνία στον κόσμο;

19.Γιατί ο Σεφέρης επικαλέστηκε το μύθο του Οιδίποδα και ιδιαίτερα τη συνάντησή του με τη Σφίγγα; Ποια είναι η προτροπή του στον κόσμο; Τι περιεχόμενο δίνετε εσείς στον όρο «άνθρωπος»; Διαβάστε και το απόσπασμα που σας δίνεται.

Οιδίπους και Σφίγγα Νίκου Εγγονόπουλου

Ο Οιδίπους  είναι ένας μυθικός ήρωας, δημιούργημα της φαντασίας του λαού, δημιούργημα του κοινωνικού φαντασιακού, όπως θα έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ένας άνθρωπος ,που όπως όλοι μας, ρίχτηκε στον κόσμο χωρίς να ερωτηθεί. Και μάλιστα ήταν ανεπιθύμητος στους γεννήτορές του και στιγματισμένος από τους θεούς, πριν γεννηθεί. Τρεις χρησμοί του Απόλλωνα, ένα αίνιγμα κι ένα τρίστρατο καθόρισαν τη ζωή του. Τον τελευταίο από τους τρεις χρησμούς τον αφηγείται ο Κρέων στον πρόλογο της τραγωδίας «Οιδίπους τύραννος»: ο Απόλλων προστάζει να διώξουν από την πόλη ή να θανατώσουν εκείνον που σκότωσε το βασιλιά Λάιο και έγινε μ?αυτόν τον ανόσιο φόνο η αιτία για το λοιμό που αφανίζει ανθρώπους, ζώα και σπαρτά στη Θήβα. Ο  παλαιότερος  χρησμός ?τον αφηγείται η Ιοκάστη-προφήτευε ότι το παιδί που θα γεννιόταν  από το  Λάιο και την Ιοκάστη θα σκότωνε τον πατέρα του και θα έσμιγε με τη μάνα του φέρνοντας στον κόσμο ανυπόφορη στη θέα γενιά. Ο δεύτερος χρονολογικά χρησμός δόθηκε από τον Απόλλωνα στον ίδιο τον Οιδίποδα, προφητεύοντας ότι αυτός θα σκότωνε  τον πατέρα του και θα έσμιγε με τη μάνα του. Δεν διευκρίνιζε όμως ποιος είναι ο πατέρας και ποια είναι η μάνα του. Αυτός ο δεύτερος χρησμός έγινε αιτία να φύγει από την Κόρινθο, αφού εσφαλμένα θεωρούσε ότι ο βασιλιάς Πόλυβος και η Μερόπη που τον ανέθρεψαν ήταν οι πραγματικοί του γονείς. Ο Οιδίπους ρίχτηκε στον κόσμο μ? ένα όνομα που πήρε από το τυχαίο και επονείδιστο γεγονός του τρυπήματος των ποδιών του, χωρίς να γνωρίζει ποιος του το έδωσε και του στέρησε ένα όνομα που να δηλώνει μια κανονική ανθρώπινη ταυτότητα.  Κι όμως είναι προικισμένος μ? ένα μοναδικό χάρισμα: γνωρίζει να ξεδιαλύνει αινίγματα και να κάνει λογικούς υπολογισμούς που οδηγούν  στην  εξιχνίαση κρυμμένων στη  λήθη  υποθέσεων  του παρελθόντος. Σύμφωνα με μια άλλη ετυμολογία του ονόματος του, είναι αυτός που γνωρίζει το αίνιγμα των ποδιών. Το αίνιγμα της Σφίγγας αναφέρεται στις διαφορετικές φάσεις της ζωής του ανθρώπου και έχει ως επίκεντρο του τα πόδια. Το αίνιγμα της Σφίγγας δεν μπορεί να το λύσει κανένας άλλος παρά μόνο ο Οιδίποδας. Κι αυτό γιατί η λύση του αινίγματος είναι ο ίδιος ο Οιδίπους, ο ευφυής και με αυτοσυνειδησία  άνθρωπος. Πράγματι το αίνιγμα δείχνει την επισφαλή και διαρκώς μεταβαλλόμενη φύση του ανθρώπου, μια που μόνος αυτός από όλα τα όντα μπορεί, χρησιμοποιώντας την ευφυία του, να αλλάξει τον τρόπο κίνησης, καθώς προχωρεί στη ζωή του. Η απάντηση στο αίνιγμα είναι Άνθρωπος αλλά και Οιδίπους.

      Από το βιβλίο του Δημήτρη Βλάχου Το βλέμμα  Εκδ. Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης

20.Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα τέρατα, που σε όλες τις εποχές, έχουμε να «χαλάσουμε»; Με ποιους στίχους από την καβαφική Ιθάκη θα  μπορούσατε να συνδέσετε την αναφορά;

21.Ο Σεφέρης με την ομιλία του αυτή έστειλε ένα μήνυμα στην ανθρωπότητα, από ένα περίοπτο βήμα, διατρανώνοντας την πίστη του  στον άνθρωπο και τις δυνάμεις του. Θεωρείτε ότι έγινε αντιληπτό   από τους απανταχού αποδέκτες του; Είστε αισιόδοξοι για το μέλλον της οικουμένης;