Άωρα και παράωρα Κικής Δημουλά

Γνωριμία με την ποιήτρια

Βιογραφία

Σαν ήρθε η ροδοδάχτυλη νυχτοθρεμμένη Αυγούλα?Οδύσσεια, ι 152

Μια απόπειρα προσέγγισης

1. Να σχολιάσετε τον τίτλο του ποιήματος. Τι σημαίνουν οι λέξεις του; Ποια διάθεση γεννά σε σας;

2. Αφού χωρίσετε το ποίημα σε ενότητες με κριτήριο το χρόνο, να δώσετε τις εικόνες του εξωτερικού κόσμου που περιγράφει η ποιήτρια και την ψυχική διάθεση, τα συναισθήματα, που αυτές γεννούν στην ψυχή της.

3. Η μετοχή σφηνωμένη στο δεύτερο στίχο δίνει την εντύπωση μιας μόνιμης ακινησίας. Συμβαίνει αυτό στο ποίημα; Τι παρατηρείτε; Τι είδους εικόνες ξετυλίγονται και ποιες;  

4. Γράφει η ποιήτρια στον τρίτο στίχο: Ασεβής επιθυμία πουλιών με ξύπνησε τόσο νωρίς. Θυμηθείτε τον σεφερικό στίχο: Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες. Έχετε κι εσείς μια ανάλογη εμπειρία;

5. Γιατί η ποιήτρια φαίνεται να συγκινείται περισσότερο από τις ασαφείς εικόνες της ώρας που το σκοτάδι υπερτερεί του φωτός;

6. Να εντοπίσετε το χώρο και το χρόνο του ποιήματος και να επισημάνετε την ιδιαίτερη λειτουργία τους.

7. Να ερμηνεύσετε την τριπλή επανάληψη του ουσ. λήθη στους στ. 11 και 12 καθώς και την έκφραση μας ξέχασαν. Τι εκφράζει εδώ η ποιήτρια;

8. Να παρακολουθήσετε το σταδιακό ξύπνημα του κόσμου και της φύσης  και να καταγράψετε τα ρήματα με τα οποία αισθητοποιείται.

9. Πως δικαιολογείται η διάθεση της ποιήτριας στους τρεις τελευταίους στίχους; Μήπως λανθάνει κάποια αντίθεση σ? αυτούς;

10. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το ποίημα διακρίνεται για τον υπαρξιακό του στοχασμό και ποιος είναι αυτός;

11. Έχετε ξυπνήσει κάποια φορά τόσο πρωί, ώστε να βρεθείτε στη θέση της ποιήτριας; Πως νιώσατε εκείνη την ώρα, αντικρύζοντας το ρόδινο χρώμα της αυγής; Δώστε και σεις  σε ποιητικό λόγο την ψυχική σας διάθεση μια τέτοια στιγμή.

12. Έχει κάτι να πει το ποίημα σε σας, αν λάβετε υπόψην και τη χρονολογική σας απόσταση με την ποιήτρια;

13. Εφόσον έχετε διαβάσει το βιογραφικό σημείωμα της ποιήτριας από το σχολικό μας βιβλίο, αλλά και όσα στοιχεία σας δίνονται εδώ, να αναδείξετε τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης της Κικής Δημουλά.

14. Να εντοπίσετε στοιχεία της υπερρεαλιστικής γραφής στο ποίημα.

Παράλληλα κείμενα

α. Να εντοπίσετε κοινά στοιχεία στη μορφή και στο περιεχόμενο του διδαγμένου και αδίδακτου ποιήματος της Κικής Δημουλά.

Κικής Δημουλά Ονειρικά

 Η μέρα ξύπνησε.
Ανασηκώθηκε στις μύτες των ποδιών της
και είδε τον κόσμο
ακόμη πλαγιασμένο με όνειρα
και μαγγανείες της νύχτας.

Ανέβηκε τα βουνά,
στους λόφους γλίστρησε,
και χύθηκε στην πολιτεία
βιαστική.

Των δρόμων τα φανάρια έσβησε,
σκιές κρυμμένες στις αυλές και στις γωνίες
έπνιξε,
κι αφού μοίρασε στους ανθρώπους
αγωνίες και προβλήματα
εις πέρας να τη φέρουν τους ανέθεσε.

Ύστερα την απουσία μου αντιλήφθηκε
(μιαν ευτυχία διαπραγματευόμουν
ακόμα, μέσα στ? όνειρο),
το κλειστό μου άνοιξε παράθυρο
και μ? όλο της το βάρος πάνω μου έπεσε
τη διαπραγμάτευση έτσι διακόπτοντας.

Από τη συλλογή Ερήμην (1958)

β. Στο απόσπασμα από το διήγημα Στην Αγι? ? Αναστασά του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ο συγγραφέας περιγράφει  ακριβώς την ίδια ώρα της ημέρας που περιγράφει και η Δημουλά στο ποίημά της. Αφού το διαβάσετε, να απαντήσετε  στα ζητούμενα:

α. Να εντοπίσετε το βαθμό συναισθηματικής  εμπλοκής του αφηγητή στο διδαγμένο και αδίδακτο κείμενο.

β. Να εντοπίσετε και να  συγκρίνετε τα εκφραστικά μέσα των δύο λογοτεχνών.

γ. Να καταγράψετε τα συναισθήματα που γεννά η ανάγνωση των δύο κειμένων.

δ. Ποιο από τα δύο σας άρεσε περισσότερο και γιατί;

Περί το λυκαυγές, έληξεν η λειτουργία, και ο ουρανός πορφυρίζων εκεί προς ανατολάς έσμιγε με την θάλασσαν κυανήν απλουμένην κάτω, η δε σελήνη ωχρίασε και τα ολίγα άστρα ανά έν έσβηναν τρέμοντα εις τον αιθέρα. Και η Ηώς ανέτειλε με όλην την πορφυράν αίγλην καλλωπίζουσα με γλυκύ ερύθημα βουνά, κοιλάδας και δάση. Εφάνη δε τότε, αποβαλούσα την μυστηριώδη της νυκτός περιβολήν, εν όλη τη καλλονή της, η μαγευτική θέσις της Παναγίας Δομάν. Δεξιά το υψηλόν, βραχώδες και τεμνόμενον από ευθαλείς χαράδρας βουνόν, το απολήγον εις την κρημνώση ακτήν του Κουρούπη. Αριστερά λόφοι, κοιλάδες, και δάση γραφικώς εναλλάσσονται εις το βλέμμα. Αντικρύ ο γυμνός και άγριον μεγαλείον αποπνέων βράχος του Κάστρου, με τα δύο προ αυτού πετρώδη νησίδια, και πέραν πέλαγος αχανές, φωσφορίζον εις τας πρώτας ακτίνας του υποφώσκοντος ηλίου? και εις το βάθος του ορίζοντος, προς βορράν η Χαλκιδική με τους τρεις λαιμούς της, υπέρ ους εξέχει ως βαθμίς κεραυνωθείσης τιτανείου κλίμακος προς ανάβασιν εις τον ουρανόν, ο λευκόφαιος κώνος του Άθω με την κορυφήν εις τα σύννεφα? προς δυσμάς το Πήλιον με τας αναριθμήτους κοιλάδας του και με την θεσπεσίαν του βλάστην, και πέραν αυτού η κορυφή του Κισσάβου, ως κεφαλή εμπηγμένη επί κορμού ξένου. Και το ρεύμα της Παναγίας Δομάν δεν κατεφέρετο πλέον ως πριν μετά βαθέος παφλασμού εις την βραχώδη κοιλάδα, αλλ? άμα τη ανατολή της ημέρας το νερόν έρρεε μορμυρίζον, μαλακώς κυλιόμενον επάνω εις τα βρύα και εις τα αγριοσέλινα, διότι εξύπνησαν της ημέρας οι πολλοί και προσφιλείς κρότοι.

     Τέλος εφάνη του ηλίου η πρώτη ακτίς, και ανέθορεν από της θαλάσσης μία πυρίνη παμφαής γραμμή του πανεκλάμπρου φωστήρος. Και την ιδίαν στιγμήν ηκούσθη πρώτη μεγάλη κι επιβλητική φωνή, ο κλαγγασμός του αετού, χαιρετίσαντος την ανατολήν του ηλίου επάνω εις το βουνόν, από της αφθάστου και απατήτου επί των απορρώγων βράχων καλιάς του. Και δευτέρα χαιρετιστήριος φωνή ηκούσθη ?ο κακκαβισμός του ιέρακος,? ο κρωγμός του ιέρακος επάνω εις τον βουνόν, εις μίαν υψηλήν χαράδραν του ιλιγγιώδους βουνού του Κουρούπη, εκεί επάνω. Και τρίτη φωνή κλιμακηδόν εχαιρέτισε το παμφαές άστρον της ημέρας, ο τιτυβισμός της πέρδικος και της τρυγόνος εις το μεσοϋψές της κοιλάδος. Και τελευταία αμέσως εχαιρέτισε διά του μινυρισμού της την ανατολήν του ηλίου η γλυκεία χελιδών, η επανευρούσα κι εφέτος την φωλέαν της άθικτον εις τα ιερά σκηνώματα, εις τον οίκον του Κυρίου, ως και εις τα καλύβια των χωρικών, και εις τας οικίας των αγαθών ανδρών της πόλεως. Και ακροτελεύτιοι δειλοί μινυρισμοί ηκούσθησαν των μικρών στρουθίων επί των θάμνων, ων το έν, μόλις υποψελλίζον, ίστατο αποφασιστικώς προσκολλημένον με τους λεπτούς πόδας του επί του κλαδίου, ενώ το άλλο, ψάλλον προς αυτό τον έρωτά του, επέτα ολόγυρά του, ίστατο προς στιγμήν επί του κλαδίου, ώρμα προς αυτό, το εφίλει, το παρεκάλει, κελαδούν, εκλιπαρούν και πάλιν κελαδούν.

Κρίσεις για το έργο της

« Ο χώρος, με την ευρύτερη και τη στενότερη έννοια του όρου, είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς άξονες οργάνωσης του ποιητικού υλικού της Δημουλά. Στα πρωιμότερα έργα της ο χώρος (εσωτερικός- εξωτερικός) προβάλλεται ή και περιγράφεται συχνά ως κεντρικό θέμα ή ακόμα και ως τουριστικό αξιοθέατο[?] Τα ποιήματα των οπιών η δράση εκτυλίσσεται στον εσωτερικό χώρο είναι πολύ λιγότερα από εκείνα, στα οποία εκτυλίσσεται στον εξωτερικό χώρο. Ο κλειστός χώρος στην ποίηση της Δημουλά  λειτουργεί αντίστροφα από τον εξωτερικό και δεν επηρεάζει ευχάριστα τη διάθεση του ποιητικού υποκειμένου[?] Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο σ? αυτήν την αντιπαράθεση εσωτερικού-εξωτερικού χώρου- ή ακόμα και στην απλή παρατήρηση του εξωτερικού στα ποιήματα της Δημουλά- είναι ο σημαντικός  ρόλος των παραθύρων που συχνά λειτουργούν ως μεταίχμιο ανάμεσα στους δύο  χώρους. Το παράθυρο και μερικές φορές το μπαλκόνι, είναι το σημείο απ? όπου ατενίζει συνήθως ο «έγκλειστος» ήρωας τον εξωτερικό χώρο. Από αυτό ανοίγεται μπροστά του η άλλη όψη του εξωτερικού κόσμου και απ΄οτο σημείο αυτό αντιπαραβάλλονται τα «αγαθά» που οι δύο χώροι/κόσμοι- εσωτερικός και εξωτερικός- μπορούν να προσφέρουν στους ήρωες».

Αγάθη Γεωργιάδου, Εριέττα Δεληγιάννη, Διαβάζοντας Κική Δημουλά, Ελληνικά Γράμματα,Αθήνα, 2001

? Η ποίησή της βγαίνει από την απλή καθημερινότητα, η ζωή γίνεται ποίηση, οι λέξεις της είναι καθημερινές και απλές, που με την αναδόμηση, με την επανάληψη και την αιφνίδια ανατροπή γίνονται ποιητικές. Η Κική Δημουλά  ποιεί ποίηση του εσωτερικού χώρου, ξεκινάει από πράγματα που κάποιος άλλος δεν θα παρατηρούσε, βγάζει από την αφάνεια τα ασήμαντα και με μια ασοβάρευτη απλή γλώσσα μιλάει για πολύ σοβαρά πράγματα, για τον έρωτα, για τη ζωή και το θάνατο, για τη γυναικεία ψυχολογία.

Χρ. Αργυροπούλου «Φιλολογική διαδρομή στην ανθολογημένη ποίηση της Κικής Δημουλά» Φιλολογική, 18, 2000, σελ. 40-41