Η επιφυλλίδα

Επιφυλλίδα (=μικρό φύλλο. Η σημερινή σημασία προέρχεται από απόδοση της λέξης στα γαλλικά).

 Η επιφυλλίδα είναι ένα κειμενικό είδος που τιτλοφορείται και πραγματεύεται θέματα φιλολογικά, επιστημονικά, κοινωνικά ή καλλιτεχνικά.  Αυτή η διαπραγμάτευση γίνεται από πρόσωπα ειδικά στο θέμα, έχει τα χαρακτηριστικά της επεξήγησης και της επιχειρηματολογίας  και ανήκει στην ερμηνευτική ειδησεογραφία. Ο επιφυλλιδογράφος  ξεκινά από ένα επίκαιρο ζήτημα, αλλά δε μένει προσκολλημένος στο επίκαιρο στοιχείο. Προχωρεί σε παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα και γενικότερου ενδιαφέροντος. 

 Ο Γ. Μπαμπινιώτης ορίζει την επιφυλλίδα ως εξής: Πρόκειται για τύπο γραπτού κειμένου, που δημοσιεύεται σε εφημερίδα με περιεχόμενο κατά κύριο λόγο  μη ειδησεογραφικό, που αναφέρεται σε θέματα επιστημονικά, εγκυκλοπαιδικά, καλλιτεχνικά, φιλολογικά ή και πολιτικά και γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο θέμα, τακτικό ή περιστασιακό συνεργάτη της εφημερίδας.

 Ο Μ. Τριανταφυλλίδης κατατάσσει την επιφυλλίδα στα κείμενα δοκιμιακού χαρακτήρα, που βρίσκονται πιο κοντά στο δοκίμιο απ? ότι στο άρθρο. Τα όρια δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα και το Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας τη χαρακτηρίζει ως ένα είδος σύντομου άρθρου.  Ως προς το ύφος και τη γλώσσα, στην επιφυλλίδα μπορούμε να διακρίνουμε τον προσωπικό και οικείο τόνο του γράφοντος σε αντίθεση με το άρθρο.

Η επιφυλλίδα βρίσκεται σε ορισμένη θέση στην εφημερίδα και χωρίζεται από την υπόλοιπη ύλη με μια ολοσέλιδη ή μικρή γραμμή. Παλιά βρισκόταν πάντα στο κάτω άκρο της εφημερίδας? σήμερα η θέση της ποικίλλει από εφημερίδα σε εφημερίδα.

 Με τον όρο επιφυλλίδα νοείται και ένα λαϊκό ανάγνωσμα, συνήθως μυθιστόρημα που δημοσιευόταν τμηματικά, σε συνέχειες στις εφημερίδες.

Ερμηνευτική ειδησεογραφία: Το είδος αυτό  της δημοσιογραφίας περιλαμβάνει κείμενα που αναλύουν και σχολιάζουν μια είδηση ή κάποια από τα γεγονότα που αναδύονται στην επικαιρότητα, με την έννοια του διαρκούς ενδιαφέροντος. Αυτά τα κείμενα είναι το άρθρο, η επιφυλλίδα και το χρονογράφημα, που είναι πλέον συγκεκριμένα  κειμενικά είδη, με συγκεκριμένη δομή, που ανήκουν στον ευρύτερο χώρο της δημοσιογραφίας. Ειδικά το θέμα  της επιφυλλίδας πρέπει να ανήκει στον ευρύτερο κύκλο της επικαιρότητας, για να προσελκύσει το αναγνωστικό κοινό.

Η έννοια της επικαιρότητας έχει πολλαπλές σημασίες. Στην ειδησεογραφία, επικαιρότητα χαρακτηρίζει τα γεγονότα που συνέβησαν λίγο πριν  από την καταγραφή τους. Στην ερμηνευτική δημοσιογραφία όμως, η έννοια της επικαιρότητας είναι ευρύτερη. Σε περιόδους διαφόρων επετείων, εθνικών, πολιτικών, κοινωνικών, πολιτισμικών κλπ, αναδύονται στην επικαιρότητα τα επετειακά θέματα και αφιερώνονται διάφορα δημοσιογραφικά κείμενα σ?αυτά.

Στόχος της επιφυλλίδας είναι να επισημάνει  και να αναλύσει θέματα που είναι κυρίαρχα στη ζωή ενός έθνους ή μιας κοινωνίας, αλλά παραμερίζονται από άλλα θέματα της άμεσης ειδησεογραφικής επικαιρότητας. Με άλλα λόγια, στόχος της είναι να διατηρήσει στην επικαιρότητα θέματα ουσιαστικού ενδιαφέροντος και σημασίας που θεμελιώνουν την αξία άνθρωπος, έθνος, κοινωνία, πολιτισμός. Ο επιφυλλιδογράφος παρακολουθεί τις τάσεις μιας κοινωνίας και το πνεύμα της, που «κρύβεται» πίσω από την καθημερινότητα, και, όταν βλέπει ότι αυτά αποκλίνουν από το μέτρο, αναλαμβάνει δράση διορθωτική. Πρόθεσή του  λοιπόν είναι να ασκήσει επίδραση στη σκέψη του δέκτη και να διαμορφώσει μια συγκεκριμένη  στάση απέναντι στα κοινωνικοπολιτικά και πολιτιστικά δρώμενα.

Πηγές

Έκφραση- Έκθεση Γ΄Λυκείου  ΟΕΔΒ

Πεζός λόγος Βιολέττας Δαραδήμου  Ελληνικά Γράμματα

Καταγωγ?  και συνέχεια του Χρήστου Γιανναρά

 1.Έτυχε να περπατώ, πριν από λίγες μέρες, στους δρόμους μικρής ευρωπαϊκής πόλης, επαρχιακής. Έτυχε να είναι στο Bέλγιο, θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε αλλού στην ευρωπαϊκή Δύση. Kάθε λίγα μέτρα είχα την αίσθηση ?μου την έδινε το οικιστικό περιβάλλον? ότι βρισκόμουν σε πλήρη 18ο ή και 17ο αιώνα. Σκεφτόμουν ?και ζήλεψα? τους κατοίκους αυτής της πόλης που μεγαλώνουν και ζουν με αίσθηση (συνειδητή ή ανεπίγνωστη: αδιάφορο) καταγωγής και συνέχειας.

Το Hofburg Imperial Palace στο ιστορικό κέντρο της Βιέννης

2.Kαταλάβαινα, για μια ακόμη φορά, την τραγωδία του οικιστικού ισοπεδωτισμού στη δική μου πατρίδα. Oι πόλεις στην Eλλάδα σήμερα ?όλες, με μοναδική (ίσως) εξαίρεση το Nαύπλιο? μεταγγίζουν την αίσθηση αναπηρίας ανήκεστης: Oι Nεοέλληνες είμαστε λαός δίχως καταγωγή και δίχως παρελθόν, λαός που έρχεται από το πουθενά. Tο περιβάλλον που μας καθορίζει είναι η συγκαιρινή πολυκατοικία, το σταθμευμένο ιδιωτικό αυτοκίνητο (πνιγμός), ο σκουπιδοντενεκές ξεχειλισμένος.

3.Kαι μη μου αντιτάξετε το γλειφιτζούρι για αρχαιοελληνικά μνημεία και ερείπια. Mε αερογέφυρες πάνω από είκοσι πέντε αιώνες δεν λειτουργεί αίσθηση καταγωγής και συνέχειας, μόνο ψυχαναγκαστικά ιδεολογήματα φαμπρικάρονται. H Aρχαία Eλλάδα και τα ερείπια των μνημείων της μέσα στις πόλεις μας είναι τόσο «δικά μας» των Nεοελλήνων όσο και του οποιουδήποτε απαίδευτου τουρίστα που τα φωτογραφίζει σήμερα σαν «ενθύμιο». Δεν έχουν την παραμικρή σχέση με τον τρόπο της ζωής μας και με το «νόημα» που της δίνουμε, επομένως καμία σχέση με καταγωγή και συνέχεια δική μας των σημερινών ελληνεπώνυμων.

4.H καταγωγή, το παρελθόν, η συνέχεια μόνο ένσαρκο βιωματικό δεδομένο μπορούν να είναι, όχι συναισθηματικές παρόλες και ψυχολογική αυθυποβολή. Kαθημερινό οικιστικό περιβάλλον, που να παραπέμπει στο σπίτι του παππού, του προπάππου, των προγόνων μέχρι και δύο αιώνες πριν ? σε αισθητές παραστάσεις και προσλαμβάνουσες σταθερές μέσα στην ίδια πόλη. Aλλά στη νεώτερη Eλλάδα ό,τι ήταν παρελθόν θεωρήθηκε ντροπή, καθυστέρηση, συντήρηση, έπρεπε να εξαλειφθεί οπωσδήποτε, να στηθεί στη θέση του το «μοδέρνο»: μπετόν και φερ-φορζέ. Oι πόλεις του ελλαδικού κράτους σήμερα έχουν καταγωγή και ιστορία τόση όση και οι πόλεις της ευρωπαϊκής μετανάστευσης σε άλλες ηπείρους ή οι τριτοκοσμικές πόλεις που απομιμήθηκαν την ευρωπαϊκή οικιστική νεωτερικότητα.

5.Σίγουρα υπάρχει και στη μητροπολιτική Eυρώπη η νεωτερική πολυκατοικία, απρόσωπη συχνά ή και αισθητικά απεχθής, αλλά δεν κατάργησε τη συνέχεια της πολεοδομικής ιδιαιτερότητας, δεν εξαφάνισε την αρχιτεκτονική παράδοση. Στην Eλλάδα η πολυκατοικία ταυτίστηκε με το εφεύρημα της «αντιπαροχής»: τη λιμασμένη υστερία για εύκολο πλουτισμό από την εμπορία της γης. Kαι η αντιπαροχή αφάνισε κάθε αίσθηση καταγωγής και συνέχειας, εξομοίωσε ισοπεδωτικά το οικιστικό περιβάλλον, κατάργησε κάθε διαφορά και ιδιοπροσωπία των πόλεων. Aδύνατον σήμερα πια να ξεχωρίσει κανείς αν βρίσκεται στις Σέρρες ή στη Σπάρτη, στην Kόρινθο ή στην Kοζάνη, στο Hράκλειο ή στη Λάρισα. Παντού το οικιστικό περιβάλλον αδυσώπητα καθορισμένο ούτε καν από το μεταπρατικό μοντέλο της πρωτεύουσας, αλλά μόνο από το υπόδειγμα της πλουτοφόρας άναρχης δόμησης των παρυφών της.

6.Χιλιοειπωμένες πιστοποιήσεις. Kαι μη γελιόμαστε, η καταστροφή δεν είναι απλώς αισθητική, δραματικότερη συνέπεια είναι η ανεστιότητα του Νεοέλληνα, η μετέωρη στο κενό της εθνικιστικής φλυαρίας ιστορική του ύπαρξη και ευαισθησία. Έρχεται από το πουθενά, συνεχίζει το τίποτα, όλα στη ζωή του είναι ευκαιριακά: τύχη, λοβιτούρα, αρπαχτή. Γι? αυτό και πρώτιστο (πάντοτε άλυτο) πολιτικό μας πρόβλημα είναι η «διαπλοκή». Aκούν οι εταίροι της E.E. τις απαιτήσεις μας για νόμο «περί βασικού μετόχου» και δεν καταλαβαίνουν τι ζητάμε. Εμφανιζόμαστε οργανωμένη τάχατες πολιτεία, και στην πραγματικότητα παραμένουμε ορδές ή αγέλες, όπως έλεγε ο Pοΐδης, που εναλλάσσονται στην καταλήστευση του δημόσιου χρήματος.

7.Θα μπορούσε ίσως να δεσμεύεται ο Νεοέλληνας ή να αναστέλλεται στον αδίστακτο αμοραλισμό του, αν έσωζε επίγνωση κάποιας καταγωγής και συνέχειας, αν έβλεπε γύρω του τα αισθητά δεδομένα της ζωής του να έχουν καταγωγή και συνέχεια. Θα μπορούσε να κομίζει συνείδηση κοινωνικής υποχρέωσης ή και αρχοντιάς, αν σωζόταν το σπίτι του παππού ή προπάππου του και είχε μάθει να εκτιμάει την ανυπέρβλητη αισθητική και σοφία του λαϊκού χτίσματος ? να καυχάται για τους πραγματικούς (όχι τους ιδεολογικά κατασκευασμένους) προγόνους του.

Πίνακας Γιάννη Βούρου

8.Mόνο στο Aγιονόρος και σε κάποιες μεριές της Iνσταμπούλ, επισκέπτης περαστικός ο Νεοέλληνας, μπορεί να έχει ένα κάποιο ρίγος επίγνωσης από πού έρχεται και τι του δίνει πραγματική (όχι ιδεολογικά κατασκευασμένη) ταυτότητα. Tην ίδια βιωματική εμπειρία μπορεί ίσως να έχει μπαίνοντας και σε κάποιο από τα αναρίθμητα μεταβυζαντινά εκκλησάκια που παραμένουν διάσπαρτα στις δήθεν «πόλεις» μας. Επισκέπτης περαστικός και εκεί, γιατί οι εν χρήσει ενοριακοί ναοί είναι συνήθως προκλήσεις αρχιτεκτονικού κιτσαριού ανατριχιαστικότερου και από τη μοδέρνα πολυκατοικία: Θρησκευτικά τεμένη «κατείδωλα» με φραγκομαντόνες, ηλεκτρικά καντήλια και πλαστικά μανουάλια, που υπηρετούν εφήμερα ψυχολογικά ορμέμφυτα σκοτεινού πρωτογονισμού. Kαμία σχέση με τη συνέχεια και παράδοση του εκκλησιαστικού γεγονότος στην κάποτε Eλλάδα.

9.Oνειρεύομαι (πώς αλλιώς να επιζήσω;) έναν χαρισματούχο πολιτικό που να παλαίψει πεισμωμένα για να ξαναδώσει στους Νεοέλληνες αίσθηση απτή καταγωγής και συνέχειας. Δύσκολο πολύ, αλλά όχι ακατόρθωτο. Όποιος κατανοήσει την ιστορική δυναμική του εγχειρήματος θα έχει και τη δημιουργική φαντασία να γεννήσει τους τρόπους σχεδιασμού και τη μεθοδική πρακτική για το ξεκίνημα.

10.Mέσα στη σκλαβιά, στην έσχατη φτώχεια, στην αγραμματοσύνη οι Έλληνες συνέχιζαν να γεννάνε πολιτισμό, ήθος αρχοντιάς. Σήμερα, γεννάμε καραγκιοζιλίκι στα τηλεοπτικά παράθυρα και σπιθαμιαία αναστήματα ευτελισμένων επαγγελματιών της εξουσίας. H ανάκαμψη είναι θέμα πολιτικό και μόνο, θέμα θεσμών και λειτουργίας των θεσμών. Mην βαυκαλιζόμαστε με ηθικολογίες.

                                                                                                                    826 λέξεις

                                                                                                  Από την  «Καθημερινή»    6- 11-2005  

 Λεξιλόγιο

Ελληνεπώνυμος=αυτός που φέρει το όνομα του Έλληνα, ο κατ? όνομα Έλληνας

προσλαμβάνουσες σταθερές=  αυτές που υπάρχουν στη συνείδησή μας, που μας προσδιορίζουν

φερ-φορζέ= έπιπλα για βεράντα κατασκευασμένα από σίδερο

μεταπρατικό μοντέλο= μοντέλο που βασίζεται στην αγορά προϊόντων και την πώλησή τους σε άλλους με σκοπό το κέρδος

κατείδωλα= ομοιώματα, κακέκτυπα

φραγκομαντόνες= απεικονίσεις της Παναγίας στη δυτική τέχνη

ορμέμφυτα= αυτόματες φυσικές ορμές, ένστικτα 

Προτεινόμενες ασκήσεις

                                     
α. Το κείμενο είναι επιφυλλίδα. Να επαληθεύσετε το χαρακτηρισμό εντοπίζοντας τα  κύρια γνωρίσματά  της.

β. Να γράψετε την  περίληψη της επιφυλλίδας σε 120?150 λέξεις  με στόχο την ενημέρωση των συμμαθητών σας για το περιεχόμενό της.

γ. Πως συνδέεται ο τίτλος του κειμένου με το περιεχόμενό του;

δ. Να αναγνωρίσετε  τη συλλογιστική πορεία του κειμένου.
ε. Να εντοπίσετε τους τρόπους ανάπτυξης της 6ης παραγράφου και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

στ. Να αναγνωρίσετε  τους τρόπους πειθούς της 7ης και 8ης παραγράφου.

ζ.Kαι η αντιπαροχή αφάνισε κάθε αίσθηση καταγωγής και συνέχειας, εξομοίωσε ισοπεδωτικά το οικιστικό περιβάλλον, κατάργησε κάθε διαφορά και ιδιοπροσωπία των πόλεων. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης και να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της, αιτιολογώντας καταρχήν την επιλογή του επιφυλλιδογράφου.

η. Να αιτιολογήσετε τη συχνή  χρήση των εισαγωγικών στο κείμενό μας στη 2^η παράγραφο, του ενωτικού στην  4^η (φερ-φορζέ)και την απουσία του κόμματος πριν την αναφορική πρόταση της 9ης παραγράφου, που να παλέψει  πεισμωμένα. 

θ. Σε παλαιότερη συνέντευξη ο Δ. Αποστολάκης  από τους Χαΐνηδες δήλωσε: «Η κρίση είναι τριπλή. Το πολιτικό είναι και αισθητικό και ηθικό. Ήμασταν μια κοινωνία βαθιά ανήθικη και ακαλαίσθητη».Επαληθεύεται αυτή η  θέση στην επιφυλλίδα μας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη τη συνέντευξη: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=483022

ι.  Έχει ειπωθεί πως τα έργα των χεριών δεν είναι μόνο υλικές κατασκευές, αλλά και  έργα του πνεύματος. Να εντοπίσετε δύο σημεία στο κείμενο στα οποία επαληθεύεται η άποψη αυτή. 

ια. Ποια είναι η οπτική γωνία του επιφυλλιδογράφου  απέναντι στον νεοελληνικό πολιτισμό; Να υπογραμμίσετε μερικά χωρία που την αποτυπώνουν.

ιβ. Να γράψετε μία παράγραφο με σύγκριση και αντίθεση. Σ? αυτήν να φαίνεται η κριτική του επιφυλλιδογράφου για την σύγχρονη πολιτική οργάνωση και αντιστικτικά ποιο είναι το πραγματικό περιεχόμενο της έννοιας «πόλη».

ιγ. Να σχηματίσετε προτάσεις, εντάσσοντας σ? αυτές τα  ονοματικά σύνολα: οικιστικό περιβάλλον, αναπηρίας ανήκεστης, αρχαιοελληνικά μνημεία, βιωματική εμπειρία, τηλεοπτικά παράθυρα.

Σε μία τέτοιου είδους  άσκηση,  καλό είναι να αποφύγετε τις πολύ μικρές προτάσεις και να γράψετε τέτοιες που αρμόζουν στο γλωσσικό επίπεδο ενός δεκαοκτάχρονου παιδιού.

ιδ. αίσθηση καταγωγής (1^η παρ.), συνέχεια της πολεοδομικής ιδιαιτερότητας (5^η παρ.):Να μετατρέψετε τα παραπάνω  ονοματικά σύνολα σε ρηματικά. Να θυμηθείτε τα σχετικά με τη γενική αντικειμενική και υποκειμενική και να κάνετε τις κατάλληλες μετατροπές. 

ιε. έναν χαρισματούχο πολιτικό (9η παρ.): Να δώσετε πέντε επίθετα της ΝΕΓ με το ίδιο β΄ συνθετικό.

ιστ. καθυστέρηση, υπόδειγμα: Να δικαιολογήσετε την ορθογραφία των λέξεων  στην παραλήγουσα.

Στην περίπτωση αυτή πρέπει να αναζητήσετε την πρωτότυπη λέξη, το ρήμα από το οποίο παράγονται τα ουσιαστικά.

ιζ. Να αντικαταστήσετε τις έντονα γραμμένες λέξεις της 3ης και 6ης  παραγράφου με συνώνυμες σε ύφος επίσημο.

ιη. Να δώσετε τα συνώνυμα των λέξεων: ανήκεστης(2η παρ.), ντροπή(4η), απεχθής(5η), αμοραλισμό (7η), ανυπέρβλητη (7^η).

ιθ.  Να δώσετε τα αντώνυμα  των λέξεων: απαίδευτου(3η παρ.),   συντήρηση, (4^η) μετέωρη (6η), επίγνωσης    (8η), εφήμερα (8η).  

Στις ασκήσεις που ζητούνται συνώνυμα ή αντώνυμα, χρειάζεται να προσέχουμε το γλωσσικό πλαίσιο στο οποίο συναντάται η λέξη.

κ. Να ετυμολογήσετε τις λέξεις: ανεπίγνωστη (1^η παρ.), εφεύρημα(5η).

 Όταν ζητείται ετυμολογία σύνθετης λέξης, δίνουμε τα συνθετικά της μέρη και ονομάζουμε το μέρος του λόγου που ανήκουν.

Προτεινόμενα θέματα

Α. Παρατηρώντας γύρω σας την αλλοίωση αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των ελληνικών μεγαλουπόλεων, να συντάξετε ένα  άρθρο (500-600 λέξεων) για το περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο να καταγράψετε τα αίτια αυτής της βάναυσης κακοποίησης   και τις συνέπειές της στην καθημερινότητά μας, προτείνοντας κάποιες διορθωτικές-βελτιωτικές κινήσεις.

Β. Θεωρώντας ότι ακόμη και η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του τόπου  είναι έκφραση του πολιτισμού της καθημερινότητας, να γράψετε ένα  άρθρο (500-600 λέξεων) για το περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο να εντοπίζετε και άλλες όψεις που αποδεικνύουν το επίπεδο αυτού του πολιτισμού στη ζωή μας, καταθέτοντας  παράλληλα τις προτάσεις σας  για την ανάκτηση αυτών των χαμένων αξιών.