Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφ. 4. § 40-42

Διδακτικοί στόχοι

Να αξιολογήσουμε τη συμβολή του εξωτερικού παράγοντα στην αποκατάσταση της δημοκρατίας, αντιλαμβανόμενοι ότι  ουσιαστικός καταλύτης στάθηκε τελικά  ο αγώνας των δημοκρατικών.

Λεξιλόγιο Γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις

συμβουλεύω, συνεβούλευον, συμβουλεύσω, συνεβούλευσα, συμβεβούλευκα, συνεβεβουλεύκειν

γν?ναι και ?ν γνοίητε: απαρ. β΄Αορ. και δυνητ. Ευκτ. Αορ. β΄του ρ. γιγνώσκω

φρονητέον ?στί: απρόσωπη έκφραση, ισοδύναμη με την έκφραση δε? φρονε?ν

Απρόσωπες εκφράσεις- προσωπική και απρόσωπη σύνταξη

Οι απρόσωπες εκφράσεις σχηματίζονται από:

α. ένα αφηρημένο ουσιαστικό και το ρ. ?στί, όπως: καιρός ?στι, ?λπίς ?στι

β. ένα ουδέτερο επιθέτου και το ρ. ?στί, όπως: ?γαθόν ?στι, λυσιτελές ?στι

ένα ουδέτερο ρηματικού επιθέτου και το ρ. ?στί, όπως: βιωτόν ?στι, φρονητέον ?στί

γ. ένα ουδέτερο μτχ και το ρ. ?στί, όπως: καθεστηκός ?στι, πρέπον ?στί

δ. ένα τροπικό επίρρημα και το ρ. ?χει, όπως: ?ρκούντως ?χει, ?πόρως ?χει

Τα ρηματικά επίθετα σε ?τέος παράγονται από ρήματα με την προσθήκη της παραγωγικής κατάληξης ?τέος. Δηλώνουν αναγκαιότητα, αυτό δηλαδή που πρέπει να γίνει (ό,τι δηλώνει το ρήμα) και παρουσιάζουν δύο συντάξεις, την προσωπική και την απρόσωπη, με παθητική ή ενεργητική σημασία αντίστοιχα. Το πρόσωπο που ενεργεί, αν εκφράζεται, μπαίνει πάντοτε σε πτώση δοτική και είναι δοτική του ενεργούντος προσώπου.

Στην προσωπική σύνταξη το ρηματικό επίθετο  έχει παθητική σημασία, βρίσκεται συνήθως στο αρσενικό ή θηλυκό γένος και ισοδυναμεί με το δε? +απαρ. παθητ. διάθεσης, π.χ. Ο? γονε?ς ε?εργετητέοι ε?σί το?ς παισί.

Στην απρόσωπη σύνταξη το ρηματικό επίθετο είναι πάντα ουδέτερο, έχει ενεργητική σημασία, παράγεται από ρήμα που συντάσσεται με γεν. ή δοτ.  και ισοδυναμεί με το δε? +απαρ. ενεργητικής ή μέσης φωνής. Στην περίπτωση αυτή εξαίρεται το ρηματικό επίθετο, δηλ. η πράξη που πρέπει να γίνει, π.χ. Ο?κ αμελητέον ?στίν ?μ?ν τ?ς ?ρετ?ς.

πενέστερος:  ονομ. εν., αρσεν. γέν., συγκρ. βαθ. του διγενούς και μονοκατάληκτου επιθέτου ?,? πένης

φαίητ?(ε):β΄πληθ. Ενεστ. Ευκτ. του ρ. φημί

περιελήλασθε: β΄πληθ. Παρκ. Οριστ. του ρ. περιελαύνομαι (=περικυκλώνομαι, ηττώμαι), περιηλαυνόμην, περιελάσομαι & περιελαθήσομαι, περιηλασάμην & περιηλάθην, περιελήλαμαι, περιεληλάμην

ο?εσθε: β΄πληθ. Οριστ. Ενεστ. του ρ. ο?ομαι (& ο?μαι), ?όμην (& ?μην), ο?ήσομαι, ?ήθην,νενόμικα, ?νενομίκειν

τούς δάκνοντας: μτχ. Ενεστ., αιτ. πληθ., αρσεν. γέν. του ρ. δάκνω, ?δακνον,δήξομαι, ?δακον, δέδηχα, ?δεδήχειν

δήσαντες: μτχ. Αορ., ονομ. πληθ., αρσεν. γέν. του ρ. δέω ?? (=δένω,συνηρημένο και συνήθως  σύνθετο), (?ν)έδουν, δήσω, ?δησα, δέδεκα, ?δεδέκειν

παραδιδόασι, παραδόντες: γ΄πληθ. Ενεστ. Οριστ. και μτχ. β΄Αορ., αρσεν. γέν., Ονομ. πληθ. του παραδίδωμι τινί τι

?μομώκατε: β΄πληθ. Παρκ. Οριστ. του ρ. ?μνυμι & ?μνύω(=ορκίζομαι), ?μνυν & ?μνυον, ?μο?μαι & ?μώσω, ?μοσα, ?μώμοκα, ?μωμόκειν

?νέστησεν (την εκκλησίαν):γ΄εν. β΄Αορ. Οριστ. του ρ. ?νίστημι

Λίγα πρόσθετα σχόλια στα σχόλια του βιβλίου

Ο λόγος του Θρασύβουλου είναι ένα δείγμα ρητορικού συμβουλευτικού λόγου που στοχεύει στον έλεγχο των συνειδήσεων των ολιγαρχικών και στην αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Οι συμβουλευτικοί είναι λόγοι πολιτικοί που εκφωνούνται στις συνελεύσεις του λαού παρέχονται μ?  αυτούς συμβουλές για το μέλλον. Ο ρήτορας προτρέπει ή αποτρέπει το λαό με σκοπό την επίτευξη του συλλογικού συμφέροντος ή την αποφυγή πολιτικών σφαλμάτων.

Ο λόγος του Θρασύβουλου ευαγγελίζεται το θάνατο της παραδοσιακής ολιγαρχίας/αριστοκρατίας? απόδειξη ότι οι οπαδοί της δεν επιχείρησαν ποτέ πια πραξικόπημα. Βέβαια σε πολύ παλαιότερη εποχή καυχιούνταν  με πειστικότητα για την αρετή τους (ανδρεία, δικαιοσύνη, πνευματική ανωτερότητα απέναντι στο λαό). Με  την προοδευτική λειτουργία όμως δημοκρατικών θεσμών αυτές οι αρετές πέρασαν στο λαό.

                                                                             Από το βιβλίο του καθηγητή

Η Δικαιοσύνη

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Να διακρίνετε τα δομικά μέρη του λόγου του Θρασύβουλου.

2. Ποια είναι η πρώτη συμβουλή που δίνει ο Θρασύβουλος στους ολιγαρχικούς; Γιατί είναι αναγκαίο να την ακούσουν; Σας θυμίζει κάτι από τη ζωή του Σωκράτη και τη διδασκαλία του;

3.Ποιες θέσεις και βεβαιότητες  των ολιγαρχικών προσπαθεί να αναιρέσει ο Θρασύβουλος και με ποιους εκφραστικούς τρόπους; Θεωρείτε αποτελεσματική τη χρήση τους;

4. Ποιες είναι αυτές οι θεμελιώδεις πολιτικές αρετές  που στερούνται οι ολιγαρχικοί και προβάλλονται στο λόγο του Θρασύβουλου ως παράγοντες εγγύησης της πολιτικής ομαλότητας;

5. Ποια από τις αρετές αυτές κατέχει εξέχουσα θέση και πως αυτό αποδεικνύεται στο λόγο του Θρασύβουλου; Θεωρείτε αυτήν την αρετή απαραίτητη και σήμερα, στον ατομικό και συλλογικό  μας βίο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

6. Να εντοπίσετε τους τρόπους ανάπτυξης της § 41.

7. Αφού αναλύσετε την παρομοίωση που χρησιμοποιεί ο Θρασύβουλος, να εξετάσετε την ευστοχία και την αποτελεσματικότητά της.

Να θυμάστε ότι η παρομοίωση είναι ένα ισχυρότατο εκφραστικό μέσο, αποτελούμενο από δύο όρους, εκ των οποίων, ο πρώτος συνήθως παραλείπεται, ενώ δίνεται αναλυτικά ο δεύτερος με τον οποίο παρομοιάζουμε τον πρώτο.

Διαβάστε μερικούς στίχους από το ποίημα της Κικής Δημουλά «Αντίγραφα ορατών τε αοράτων», για να δείτε μια  ποιητική σύλληψη της παρομοίωσης:

Υπνωτίζεσαι εισπνέοντας

μυρωδικά απόμακρων εικόνων

αλλού φυτρώνει η μια αλλού η άλλη.

Καλείς όμως το φιλικό πνεύμα

της ενοράσεως και βρίσκεις

στενές συγγένειες μεταξύ τους

αγνοούμενες χρόνια.

Χαρίζεις έτσι οικογένειας θαλπωρή

στου μοναδικού την ορφάνια

-ωστόσο περιζήτητη-

χαρίζοντας και σε μας πολύτιμα αντίγραφα

κάποιων απομακρύνσεων

8. Ποιοι είναι οι αποδέκτες της τελευταίας προτροπής του Θρασύβουλου και σε τι αποσκοπεί αυτή, στην κατακλείδα του λόγου  του;

9. Στο 2,3, §53 ο Θηραμένης χαρακτήρισε τους Τριάκοντα περί ?νθρώπους ?δικωτάτους, ?λλά και περί θεούς ?σεβεστάτους. Εδώ ο Θρασύβουλος χαρακτηρίζει τους δημοκρατικούς ε?όρκους και ?σίους. Να συσχετίσετε τους χαρακτηρισμούς και να εντοπίσετε την αντίθεση στο ήθος των προσώπων.

10. Με ποια  επίθετα θα  χαρακτηρίζατε εσείς το λόγο του Θρασύβουλου;

11. Αφού μελετήσετε το λόγο του Θρασύβουλου και σε συνδυασμό με όσα είπε, πριν την αναμέτρηση με τους ολιγαρχικούς, να σκιαγραφήσετε  το ήθος αυτού του πολιτικού προσώπου.

Ασκήσεις Γραμματικής

1. Να συμπληρώσετε προσεκτικά τον πίνακα με τους τύπους που ζητούνται:

2. Να κλίνετε και στους δύο αριθμούς  τη συνεκφορά τίς καλλίων κρίσις, προσέχοντας το σημείο στίξης που υπάρχει στο τέλος της σχετικής ημιπεριόδου.

3. Να μεταφέρετε στον ενικό αριθμό την τελευταία περίοδο της §41.

Ασκήσεις Συντακτικού

1. Να αντιστοιχίσετε τους εμπρόθετους προσδιορισμούς που σας δίνονται στην Α στήλη με αυτό που δηλώνουν στη Β.

2. Να δώσετε τα υποκείμενα και τα αντικείμενα των τύπων:

Λεξιλογικές ασκήσεις

1. Να ονομάσετε με μία λέξη τις έννοιες που σας δίνονται περιγραφικά και συγγενεύουν ετυμολογικά με τον τύπο δήσαντες.

α. Παιχνίδι με λέξεις που χρειάζεται να προφέρουμε γρήγορα, προσπαθώντας  να μην  μπερδευτούμε: ???????

β. Το έβαζαν στην άκρη παλαιότερα, για μια ώρα ανάγκης: ??????..

γ. Στολίζει κεφάλια βασιλέων: ??????..

δ. Τα φοράμε στα πόδια μας: ???????.

ε. Αυτός ο χαρακτηρισμός αποδίδεται στον Προμηθέα, στην ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου: ???????????.

στ. Αυτό το σχήμα λόγου δίνει ομορφιά και ζωντάνια στο λόγο: ???????.

ζ.  Στέλνουμε και τέτοια με το ταχυδρομείο: ??????

η. Είναι κι αυτοί, άκλιτα μέρη του λόγου, που συμβάλλουν στη συνοχή των λέξεων ή των προτάσεων: ?????..

θ. Παλαιότερα όταν θέριζαν τα στάρια, τα μάζευαν και έκαναν τέτοια: ?????..

ι. Αυτή μπορεί να περιέχει πολλά πράγματα, από χαρτονομίσματα  μέχρι και φωτεινές  ακτίνες: ????????

2. Να προσέξετε τη νοηματική διαφορά των ομόηχων λέξεων κύων και κίων.

3.Να  βρείτε με ποιες λέξεις του αρχαίου κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι λέξεις της ΝΕΓ που σας δίνονται: προβούλευμα, αντίφαση, οίηση, δήγμα, συνομωσία