Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφ. 4. § 20-22

Η προσφώνηση του Κλεόκριτου

Διδακτικοί στόχοι

Να αντιληφθούμε την καθοριστική παρουσία της θρησκείας στη ζωή των ανθρώπων, έτσι όπως ενσαρκώνεται στο πρόσωπο του μύστη Κλεόκριτου.

Να προσέξουμε το περιεχόμενο του λόγου του Κλεόκριτου, γιατί απεικονίζει την ουσία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας.

Ανάγλυφη παράσταση με χορευτές του Πυρρίχιου

Λεξιλόγιο Γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις

? μύστης ?ου: ο μυημένος στα μυστήρια, από το ρ. μυέω ??

?,?  ε?φωνος, τό ε?φωνον: επίθ. τριγενές και δικατάληκτο της β΄κλ. ο καλλίφωνος, ο εύλαλος

?ξελαύνετε: β΄πληθ. Ενεστ. Οριστ. του ρ. ?ξελαύνω (=διώχνω, εξορίζω), ?ξήλαυνον, ?ξελ? (-?ς, -??) & ?ξελάσω, ?ξήλασα, ?ξελήλακα, ?ξεληλάκειν· ?ξελαύνομαι, ?ξηλαυνόμην, ?ξελάσομαι & ?ξελαθήσομαι, ?ξηλασάμην & ?ξηλάθην, ?ξελήλαμαι, ?ξεληλάμην

πώποτε: χρονικό επίρρημα (=ποτέ ως τώρα)? πω:εγκλιτικό μόριο, που απαντάται κυρίως σε αρνητική πρόταση και βρίσκεται σε μια λέξη με άλλα μόρια π.χ. ο?πω, μήπω, ο?δέπω

πατρ?ων καί  μητρ?ων: γεν. πληθ., αρσεν. γέν. των δευτερόκλιτων επιθέτων ? πατρ?ος  -α -ον και μητρ?ος -α ?ον

κηδεστίας: γεν. εν., θηλ. γέν. του ουσ. της α΄κλ. ? κηδεστία =η εξ αγχιστείας συγγένεια, το συμπεθεριό

?ταιρίας: γεν. εν., θηλ. γέν. του ουσ. της α΄κλ. ? ?ταιρία=η πολιτική φιλία, συντροφικότητα σε συλλόγους ή λέσχες

?δίων (κερδέων):γεν. πληθ. ουδετ. γέν. του επιθ. της β΄κλ. ? ?διος -ία-ιον  ή ?, ?  ?διος, τό ?διον (=ιδιαίτερος, προσωπικός, ιδιωτικός, ατομικός) Παραθετικά: ?διαίτερος, ?διαίτατος

?δί?: δοτικοφανές επίρρημα (=κατ?ιδίαν, ιδιαιτέρως, ιδιωτικά, χωριστά)

κερδέων: ασυναίρετος τύπος γεν. πληθ. του ουδετ. ουσ. της γ΄κλ. το κέρδος ?ους από το ρ. κερδαίνω. Παράγωγα: κερδ?ος (?ρμ?ς)=ο κερδοφόρος, εξ ου και η Ερμούπολη, η πρωτεύουσα των Κυκλάδων, που ονομάστηκε έτσι εξαιτίας της οικονομικής της ανάπτυξης από το 1826 ως τα μέσα του 20^ου αι.

?ξόν: μτχ. Ενεστ., αιτ. εν., ουδετ. γέν. του απροσώπου ρ. ?ξεστι=είναι δυνατόν

ε? ?πίστασθε: β΄προς. πληθ. αρ. Προστ. Ενεστ. του ρ. ε? ?πίσταμαι =γνωρίζω καλά

?στιν ο?ς (=μερικούς) Οι αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα μαζί με το γ΄εν. του ε?μί σχηματίζουν αοριστολογικές εκφράσεις που ισοδυναμούν στο νόημα με αόριστες αντωνυμίες.

Λίγα πρόσθετα σχόλια στα σχόλια του βιβλίου

Ο Κλεόκριτος είχε το αξίωμα του κήρυκα των μυστών, των μυημένων δηλαδή στα Ελευσίνια Μυστήρια και ανήκε στην παράταξη των δημοκρατικών.

Οι εταιρίες ή  εταιρείες ήταν πολιτικές ομάδες, λέσχες που συγκροτούνταν  από τα μέλη της αριστοκρατίας με στόχο την παρεμπόδιση των δημοκρατικών διαδικασιών και την υπεράσπιση των δικών τους συμφερόντων. Όταν αποκτούσαν ισχύ, μπορούσαν να βλάψουν το δημοκρατικό πολίτευμα, όπως έγινε με τον πολιτικό σύλλογο των Τριάντα, που επέβαλε την τυραννία.

Στην ενότητά μας ο Κλεόκριτος επικαλείται τους πατρώους και μητρώους θεούς. Τέτοιοι θεοί ήταν ο Δίας, που φέρει τις προσωνυμίες Ζεύς ?ταιρε?ος (=προστάτης της φιλίας), Ζεύς ?ρκειος (προστάτης των συγγενικών δεσμών)  και η Εστία, προστάτιδα του σπιτιού και της οικογένειας.

Ο Δίας είχε και την προσωνυμία Ζεύς ?ταιρε?ος, προστάτης δηλ. της φιλίας. Ο ήρωας, ο οποίος προβάλλεται ως κατεξοχήν φιλέταιρος, αφοσιωμένος στους φίλους του, είναι ο Οδυσσέας στην Οδύσσεια του Ομήρου.

Το θέμα αυτό πραγματεύεται ο ομηριστής φιλόλογος Δ. Ν. Μαρωνίτης εδώ: http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=185251

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Ο Κλεόκριτος ξεκινά το λόγο του, όχι με τη γνωστή προσφώνηση, ?νδρες Αθηνα?οι αλλά ?νδρες πολ?ται. Να εξηγήσετε αυτήν τη λεκτική του επιλογή.

2. Να χαρακτηρίσετε τα ερωτήματα του μύστη στην αρχή του λόγου του.

3. Πιστεύετε πως ο Κλεόκριτος επέλεξε την κατάλληλη στιγμή για να εκφωνήσει το λόγο της συμφιλίωσης; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Έπαιξε κάποιο ρόλο η ιδιότητά του ως μύστη;

4. Ποιοι είναι οι δεσμοί μεταξύ των πολιτών που επικαλείται ο Κλεόκριτος και που μπορούν να δράσουν τώρα συμφιλιωτικά μέσα στην πόλη;

5. Να  κατατάξετε τις αξίες που επικαλείται ο μύστης σε ανιούσα κλίμακα και να σχολιάσετε τον τρόπο κατάταξής τους.

6. Γιατί, θεωρείτε, πως στο λόγο του πλεονάζει η αναφορά στους θεούς;

7. Να αναφερθείτε στη λειτουργία της προσωπικής αντωνυμίας του α΄προσώπου, στον πληθυντικό αριθμό  και στην παρουσία σύνθετων ονομάτων με α΄συνθ. την πρόθεση σύν.

8. Να εντοπίσετε δύο ρήματα που δηλώνουν μετοχή, κοινωνία.

9. Με ποιους μετοχικούς τύπους στην  § 21 επιχειρεί  να ελέγξει τις συνειδήσεις των τυράννων και των συνεργατών τους και ποιο είναι το νόημά τους;

10. Ποιο περιεχόμενο δίνει στον όρο πατρίδα, εδώ, ο Κλεόκριτος;

11. Ποιες κατηγορίες αποδίδει στους Τριάντα  και με ποιες συνέπειες για την πόλη; Θεωρείτε υπερβολικές τις θέσεις του; Με ποια επίθετα  και σε ποιο βαθμό χαρακτηρίζει  την εμφύλια αυτή σύρραξη;

12. Να αποδώσετε το νόημα της τελευταίας φράσης του λόγου του Κλεόκριτου (?λλ?ε? γε ? κατεδακρύσαμεν»).

 13. Να δώσετε τα δομικά μέρη του λόγου του Κλεόκριτου και να εντοπίσετε όλους τους εκφραστικούς τρόπους που βοηθούν στην πραγμάτωση του στόχου του.

14. Αφού χαρακτηρίσετε το ύφος του λόγου του μύστη, να εξετάσετε την αποτελεσματικότητά του.

15. Ο Ξενοφών, μετά τη νίκη των δημοκρατικών, αποφεύγει να καταθέσει τα προσωπικά του σχόλια για την αναμέτρηση των συμπολιτών του. Γιατί,  κατά τη γνώμη σας, δεν το κάνει παρά παραθέτει το λόγο του μύστη Κλεόκριτου;

16. Γιατί οι αρχηγοί των ολιγαρχικών φρόντισαν να απομακρυνθούν οι οπαδοί τους από τον Πειραιά και να επιστρέψουν στην  Αθήνα;

Ασκήσεις Γραμματικής

1.πλείους, α?σχιστον, ?χθιστον: Να αναγνωρίσετε γραμματικά τους τύπους και να δώσετε τα παραθετικά τους στον ίδιο αριθμό και στην ίδια πτώση και στους άλλους βαθμούς.

2. Να δώσετε τις αντίστοιχες πτώσεις του άλλου αριθμού στα ονόματα της Α στήλης.

3. μετεσχήκαμεν, ?μαρτάνοντες: Να αναγνωρίσετε γραμματικά και να αντικαταστήσετε χρονικά τους τύπους.

Ασκήσεις Συντακτικού

1. Να δικαιολογήσετε τους συντακτικούς χαρακτηρισμούς που σας δίνονται:

 ε?φωνος: είναι κατηγορούμενο στο κύριο όνομα Κλεόκριτος  γιατί ?????????????.

 ?ποκτε?ναι: είναι  τελικό απαρ., αντικ. στο ρ. βούλεσθε γιατί ???????????

 ?μ?ν και ?ερ?ν,  ?ορτ?ν, θυσι?ν:είναι αντικ. (έμμεσο και άμεσα) στο ρ. μετεσχήκαμεν γιατί ??????????????????????????

 ?μαρτάνοντες:είναι κατηγορηματική μτχ. γιατί ???????????????..

?ξόν: είναι  αιτ. απόλυτη εναντιωματική  μτχ.γιατί??????????????...

2. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τις πλάγιες πτώσεις με επιρρηματική σημασία στην ενότητά μας.

Λεξιλογικές  ασκήσεις

1. Να δώσετε πέντε αρσενικά ουσιαστικά της ΝΕΓ, που να δηλώνουν πρόσωπο, με β΄συνθετικό το ρ. ?λαύνω.

2. Να δώσετε τη σημασία των ρημάτων ?ποθνήσκω και ?ποβι?. Τι παρατηρείτε, προσέχοντας  το α΄και β΄συνθετικό τους;

3.Να βρείτε με ποιες λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι λέξεις της ΝΕΓ που σας δίνονται: γεννήτορας, κηδεμόνας, συνέταιρος, ?ναιδής, άσωτος.