Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφ. 3. §  56

Οι τελευταίες στιγμές και η εκτέλεση της θανατικής ποινής του Θηραμένη

Διδακτικοί στόχοι

Να επισημάνουμε το φρόνιμον και το παιγνιώδες, την αυτοκυριαρχία, την ετοιμότητα του πνεύματος και το χιούμορ του Θηραμένη.

Λεξιλόγιο Γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις

?πήγαγον: γ΄πληθ. Αορ. β΄του ρ. ?πάγω

? ?γορά: από το ρ. ?γείρω (η συγκέντρωση, ο τόπος  συνάθροισης των πολιτών)

??μα: αιτ. πληθ. του ουδ. της γ΄κλ. το ??μα από το  όχι και τόσο εύχρηστο ρ. ε?ρω= μιλώ, αφηγούμαι, από το οποίο προέκυψε το θέμα ε?ρηκ- του λέγω

ο?μώξοιτο:γ΄εν. Μέλλοντα Ευκτ. του ο?μώζω

?πήρετο:γ΄εν. Αορ. β΄Οριστ. του ?περωτάω ??, ?πηρώτων, ?περωτήσω και ?περήσομαι, ?περώτησα και ?πηρόμην β΄, ?πηρώτηκα, ?περωτήκειν

σιωπήσειεν: γ΄εν. Αορ. Ευκτ. του ρ.σιωπ?ω ??, ?σιώπων, σιωπήσω, ?σιώπησα, σεσιώπηκα, ?σεσιωπήκειν

?πιε: γ΄εν. β΄Αορ. του πίνω, ?πινον, πιο?μαι και πίομαι, ?πιον, πέπωκα, ?πεπώκειν

τό λειπόμενον: μτχ. Ενεστ. ουδ. γέν., αιτ. εν. του ρ. λείπομαι, ?λειπόμην, λείψομαι & λειφθήσομαι, ?λιπόμην & ?λείφθην, λέλειμμαι, ?λελείμμην

?φασαν: γ΄εν. Πρτ. του ρ. φημί

?γαστόν: αιτ. εν. ουδετ. γέν. του  τριγενούς και τρικατάληκτου επίθ. της β΄κλ. ?γαστός,-ή -όν  από το ρ. ?γαμαι=θαυμάζω, εκτιμώ

παρεστηκότος: μτχ. Πρκ. αρσεν. γέν. του παρίσταμαι

το παιγνι?δες: αιτ. εν. ουδετ. γέν. του  τριγενούς και δικατάληκτου επίθ. της γ΄κλ. ?,? παιγνιώδης, το παιγνι?δες

Να θυμόμαστε ότι ο ουδέτερος τύπος του σύναρθρου επιθέτου λειτουργεί ορισμένες φορές και ως αφηρημένο ουσιαστικό.

Σκηνή συμποσίου, κατά την οποία άνδρες παίζουν τον κότταβο

Λίγα πρόσθετα σχόλια στα σχόλια του βιβλίου

Ο Θηραμένης, συρόμενος από τους Έντεκα, διαμαρτύρεται έντονα επικαλούμενος τη θεία και την ανθρώπινη δικαιοσύνη, και η  κραυγή του έρχεται σε αντίθεση με τη σιωπή των βουλευτών, που είδαμε στην προηγούμενη ενότητα.

Ο Ξενοφώντας περιγράφει με ιδιαίτερη ζωντάνια και δραματικότητα τις τελευταίες στιγμές και την εκτέλεση του Θηραμένη, χρησιμοποιώντας αρκετά σχήματα λόγου με εξέχοντα, τη ρητορική ερώτηση του Θηραμένη προς το Σάτυρο και την ειρωνεία προς τον Κριτία.

Η ρητορική ερώτηση διατυπώνεται σαν σχήμα λόγου κι όχι για να απαντηθεί, διότι η απάντηση είναι αυτονόητη ή περιττή και υποδηλώνεται ή υπονοείται με την ερώτηση.

Η ειρωνεία είναι ένα σχήμα λόγου κατά το οποίο o ομιλητής χρησιμοποιεί λέξεις ή φράσεις με περιεχόμενο εντελώς αντίθετο από αυτό που εννοεί, για να χλευάσει ή να περιπαίξει, να ψέξει, να εκφράσει έντονη αγανάκτηση.

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Πως συμπεριφέρεται ο Θηραμένης, ενώ μεταφέρεται στον τόπο της εκτέλεσής του; Ποιο είναι το νόημα αυτής της έσχατης αντίδρασης; Είναι έκφραση  φόβου και δειλίας μπρος στο θάνατο ή κάτι άλλο;

2. Πως διαγράφεται ο χαρακτήρας του Σατύρου και εδώ; Δικαιολογεί την αρχηγική του θέση στο σώμα των Ένδεκα;

3. Πως φανερώνεται λεκτικά και έμπρακτα η παιγνιώδης διάθεση του Θηραμένη στην παράγραφό μας; Ποια θέση είχε αυτή η διάθεση στη ζωή των Αθηναίων;  Να απαντήσετε αφού διαβάσετε τα σχόλια του βιβλίου.

4. Τι ακριβώς ήταν ο κότταβος; Να αναζητήσετε στοιχεία για τα παιχνίδια των παιδιών και των νέων στην αρχαία Αθήνα.

5. Ποιο είναι το νόημα της φράσης του Θηραμένη: Κριτ?? το?τ? ?στω τ? καλ?;

6. Να συγκρίνετε τις τελευταίες στιγμές του Θηραμένη με αυτές του Αθηναίου φιλοσόφου, Σωκράτη.

7. Ποια στοιχεία στην αφήγηση μαρτυρούν τη συμπάθεια που τρέφει ο ιστορικός στο πρόσωπο του Θηραμένη;

8. Υποθέστε πως είστε ένας από τους δικαστές στη δίκη του Θηραμένη. Ποια θα ήταν η δική σας ετυμηγορία για τον κατηγορούμενο, λαμβάνοντας υπόψη το πολιτικό παρελθόν του και αγνοώντας την παρέμβαση του Κριτία;

9. Υποθέστε πως είστε δημοσιογράφοι. Να μεταδώσετε την είδηση της θανατικής καταδίκης του Θηραμένη με σχόλιο και χωρίς σχόλιο.

10. Η δίκη του Θηραμένη θα μπορούσε να γίνει πηγή έμπνευσης για μια θεατρική παράσταση. Ποιοι  θα ήταν σ? αυτήν οι πρωταγωνιστές και ποια τα βουβά και  άβουλα πρόσωπα;

Ασκήσεις Γραμματικής

1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους της Α΄στήλης με τους χαρακτηρισμούς της Β΄.

2. Να συμπληρώσετε στο γ΄εν. πρόσωπο τους ρηματικούς τύπους που ζητούνται:

3. Να δείτε την κλίση του ρ. φημί στις σελ. 234-235 της Γραμματικής σας.

Ασκήσεις Συντακτικού

1. Να εντοπίσετε τους υποθετικούς λόγους της παραγράφου, να μεταφέρετε στον ευθύ λόγο αυτόν που βρίσκεται στον πλάγιο, και να χαρακτηρίσετε το είδος τους.

2. Να συμπληρώσετε τα ζητούμενα στην άσκηση που ακολουθεί.

διά τ?ς ?γορ?ς: είναι εμπρόθ. προσδιορ.  της  ????? (διά τόπου) στο ρ. ????

τ? φων?: είναι δοτική του ???.. από τη μτχ. ????

α?το?: είναι γενική ???? στο ????.

?ποθν?σκειν: είναι ????.. απαρέμφατο,  ????. .. στη μτχ.  ???????

?γαστ?ν: είναι  ????? του  ??????. από το ρ. ?????.

Λεξιλογική άσκηση

Στη δίκη- παρωδία που έστησε ο Κριτίας και καταδικάστηκε ο Θηραμένης, ο τελευταίος δεν έχασε την παιγνιώδη διάθεσή  του ως το τέλος της ζωής του. Συμπληρώστε λοιπόν τα κενά στην άσκηση που ακολουθεί, με τις λέξεις που σας δίνονται και σχετίζονται σημασιολογικά ή ετυμολογικά  μ? αυτήν τη διάθεση (ευφυολόγημα, ?ν ο? παικτο?ς, περιπαικτικός,γελοιογραφία, μειδίαμα, γέλιο, παίγνιο, φαιδρός, χιούμορ, φιλοπαίγμων, διακωμωδώ, σατιρικός, λογοπαίγνιο, χαμόγελο, παρωδία).

1.  Ο Γάλλος θεατρικός συγγραφέας Μολιέρος  ???????.. στα έργα του ποικίλες  ανθρώπινες συμπεριφορές.

2. Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές επί  Όθωνος, το 1844, ο Κωλέττης προέβη σε τόσες αυθαιρεσίες και βιαιότητες, που κατέστησαν τη διαδικασία των εκλογών ?????.

3.Ξεύρεις τήν χώραν πού ?νθε? ???? πορτοκαλέα/ πού κοκκινίζ? ? σταφυλή/ και θάλλει ? ?λαία;  Άγγ. Βλάχου  Η γη της Ελλάδος

4. Στους κούρους της αρχαϊκής εποχής διακρίνει ο καθένας ένα συγκρατημένο ??????.., το αρχαϊκό ?????..

5. Στην «Ποιητική»  του Αριστοτέλη περιλαμβάνεται και μία διατριβή για το  ????, που στάθηκε πηγή έμπνευσης για το αστυνομικής πλοκής μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο « Το Όνομα του Ρόδου».

6. Το  ?????  είναι ένα παιχνίδι του λόγου, που βασίζεται στην εκμετάλλευση της φωνητικής ομοιότητας κάποιων φράσεων,  σε  αναγραμμματισμούς ή αντιστροφές συλλαβών.

7. Συνήθως τα  ???????? έχουν σύντομο και αποφθεγματικό χαρακτήρα.

8. Ο Γεώργιος Σουρής υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους  ?????.  μας ποιητές.

9. Το  ?????..  είναι η ρευστή και μαλακή κατάσταση του πνεύματος, η εύθυμη και χαριτωμένα πονηρή διάθεση μέσα στην οποία βουτιέται η τυπική εγγλέζικη ευγένεια, ώστε να λειανθούν οι σκληρές γωνίες της.   Από το περ. Διαβάζω

10. Ο Κ. Π. Καβάφης έγραψε ένα άρθρο για τα Ελγίνεια μάρμαρα, απαντώντας στο ??????. άρθρο του Άγγλου Φρειδερίκου Χάρισσον «Ο Αστεϊσμός περί των Ελγινείων μαρμάρων».

11.Ζητήματα, όπως η υγεία και η παιδεία, δεν είναι επιτρεπτό να αντιμετωπίζονται ????????   διάθεση, γιατί ανήκουν  στα  ?.   ?.   ?????.

12. Οι  ???????. σχολιάζουν με έξυπνο και δηκτικό τρόπο  την επικαιρότητα.

13. Στη νατουραλιστική γραφή οι ήρωες είναι τα θύματα και οι απόκληροι της κοινωνίας, που γίνονται  ????? της μοίρας.