Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφ. 3. § 52-53 

 Η αντίδραση του Θηραμένη

Διδακτικοί στόχοι

 Να αντιληφθούμε ότι στα τυραννικά καθεστώτα καταπατείται η έννοια του σεβασμού, στα θεία και στα ανθρώπινα.

Να συνειδητοποιήσουμε το κλίμα της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας μέσα στο οποίο ζουν οι πολίτες σε τέτοια καθεστώτα.

Λεξιλόγιο Γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις

?νεπήδησεν: γ΄εν. Αορ. Οριστ. του ρ. ?ναπηδάω ??

τά ?ννομώτατα: αιτ. πληθ. ουδετ. γέν., υπερθετ. βαθ. του τριγενούς και δικατάληκτου επιθέτου της β΄κλ. ?, ? ?ννομος, τό ?ννομον=ο σύμφωνος με το νόμο, ο νόμιμος

βούληται: γ΄εν. Υποτ. Ενεστ. του ρ. βούλομαι, ?βουλόμην & ?βουλόμην, βουλήσομαι & βουληθήσομαι, ?βουλήθην & ?βουλήθην, βεβούλημαι, ?βεβουλήμην

?νπερ: αιτ. εν. αρσεν. γέν. της αναφορικής αντων.?σπερ, ?περ, ?περ

?γραψαν: γ΄πληθ. Αορ. Οριστ. του ρ. γράφω, ?γραφον, γράψω, ?γραψα, γέγραφα, ?γεγράφειν

μά τούς θεούς: Τα ορκωτικά ή ομωτικά  μόρια ν? και μά συντάσσονται με αιτιατική. Σε καταφατικές προτάσεις χρησιμοποιούνται τα ν? και να? μά, ενώ στις αρνήσεις τα μ? και ο? μά.

?γνο?, ?γνόουν, ?γνοήσω, ?γνόησα,  ?γνόηκα, ?γνοήκειν

?ρκέσει: Μέλ. Οριστ.,γ΄εν. του ?ρκέω-?,?ρκουν, ?ρκέσω, ?ρκεσα. Παθ. ?ρκέομαι -ο?μαι, εύχρ. το γ΄ εν. ?ρκε?ται (μετγν. παθ. μέλ. ?ρκεσθήσομαι, παθ. αόρ. ?ρκέσθην, παρκ. ?ρκεσμαι)

?πιδε?ξαι: απαρ. Αορ. του ρ. ?πιδείκνυμι, ?πεδείκνυν & ?πεδείκνυον, ?πιδείξω, ?πέδειξα, ?πιδέδειχα, ?πεδεδείχειν

θαυμάζω (=απορώ), ?θαύμαζον, θαυμάσω, ?θαύμασα, τεθαύμακα, ?τεθαυμάκειν

?μ?ν α?το?ς: δοτ. πληθ., αρσεν. γέν. της αυτοπαθητικής αντωνυμίας β΄προσ. σεαυτο?

ε?εξαλειπτότερον: ονομ. εν., ουδετ. γέν., συγκριτ. βαθ. του τριγενούς και δικατάληκτου επιθέτου της β΄κλ. ?, ? ε?εξάλειπτος, το ε?εξάλειπτον

Λίγα πρόσθετα σχόλια στα σχόλια του βιβλίου

Στην ενότητά μας γίνεται αναφορά στο θεσμό της ικεσίας. Ο Θηραμένης καταφεύγει ικέτης στον βωμό που υπήρχε στο χώρο της Βουλής, όπως και των άλλων δημοσίων κτιρίων αλλά και των ιδιωτικών κατοικιών, και σχετίζεται με το θεσμό του ασύλου. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί το στενό σύνδεσμο πολιτικής και θρησκευτικής ζωής και προβάλλει την ευσέβεια ως πολιτικό καθήκον. Στην αρχαιότητα η πολιτική δεν αυτονομείται από τη θρησκεία και η δεύτερη σφραγίζει κάθε πτυχή της ζωής, ιεροποιεί τα πάντα. «Πάντα πλήρη θεών» έλεγε ο φιλόσοφος Θαλής ο Μιλήσιος, για να δηλώσει αυτήν την αλήθεια.

Βωμός των 12 θεών Αναπαράσταση σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας
copyright © 2006, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Η ικεσία και η διαμαρτυρία του Θηραμένη στην ενότητά μας, βασίζεται στο αίτημά του για νομιμότητα ως προς τα ανθρώπινα και σεβασμό ως προς τα θεία. Η κατανόησή του προϋποθέτει λογική από την πλευρά των βουλευτών, αλλά και γενναιοψυχία.

Ο συλλογισμός του Θηραμένη ακολουθεί την αντίστροφη πορεία από αυτόν του Κριτία. Είναι δηλ. επαγωγικός. Ξεκινά από τη δική του περίπτωση και καταλήγει σ? ένα γενικό συμπέρασμα με ισχύ για όλους τους πολίτες, που το όνομά τους περιλήφθηκε στον κατάλογο των Τρισχιλίων. Και μπορεί οι επαγωγικοί συλλογισμοί να έχουν πιθανολογικό χαρακτήρα, εδώ όμως,  με βάση τα πεπραγμένα των τυράννων, το συμπέρασμα είναι αναμενόμενο και σχεδόν αναμφισβήτητο.

Α΄ Προκείμενη: Εγώ καταδικάστηκα από τον Κριτία παράνομα.

Β΄ Προκείμενη: Εγώ είμαι ένας από σας.

Συμπέρασμα: Άρα ο καθένας από σας μπορεί να καταδικασθεί παράνομα.

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Στην ενότητά μας κυριαρχεί ο ευθύς λόγος και πλεονάζουν οι προσωπικές αντωνυμίες. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές αυτές  του ιστορικού.

2. Με βάση  τη  φράση του Θαλή «Πάντα πλήρη θεών» και το απόσπασμα από την επιφυλλίδα του Χρήστου Γιανναρά Χαμένη η «αίσθηση του ιερού», στην Καθημερινή, να εντοπίσετε  μία βασική διαφορά στην αντίληψη του «ιερού» στην αρχαιότητα και σήμερα.
H λέξη «ιερό» δεν παραπέμπει αποκλειστικά σε θρησκευτικές προσλαμβάνουσες. Δήλωνε πάντα και ό,τι προκαλεί κοινό αίσθημα δέους, το σέβας όλων ή των πολλών. Ο τόπος ή τα σημάδια ενός με πανανθρώπινη σημασία κατορθώματος στο πεδίο των σχέσεων κοινωνίας, των πρωτοπόρων γνωστικών κατακτήσεων, της αποκαλυπτικής τέχνης, της θυσιαστικής ανιδιοτέλειας ήταν πάντοτε κάτι το «ιερό». Λειτουργεί το ιερό σαν μέτρο ή κριτήριο εντοπισμού μιας πραγματικότητας που τη νιώθουμε να μας υπερβαίνει, να ξεπερνάει την τύρβη της χρησιμοθηρίας και ιδιοτέλειας, να μην υποτάσσεται ούτε και στη γλωσσική αντικειμενοποίηση. Γι? αυτό λειτούργησε η κοινή «αίσθηση του ιερού» και σαν άξονας αναφοράς της ευθύνης των ανθρώπων, μέτρο για να κρίνονται και να αξιολογούνται οι πράξεις, οι ποιοτικές ιεραρχήσεις.

3. Ποια ήταν η αντίδραση του Θηραμένη στο άκουσμα της καταδίκης του; Που κατέφυγε; Πιστεύει ότι θα τον σώσει η ικεσία; Αν όχι, γιατί το έκανε; Τι ήθελε να αποδείξει;

4. Ποιες κατηγορίες αποδίδει ο Θηραμένης στον Κριτία και τους ομοίους του; Πως τεκμηριώνονται; Να τις αποδείξετε.

5. Σας είναι γνωστός ο θεσμός του ασύλου; Έχετε κάτι ακούσει για τη βουλευτική ασυλία ή το πανεπιστημιακό άσυλο; Ποια είναι η γνώμη σας γι?αυτά;

6. Βρίσκετε ορθό τον τελευταίο συλλογισμό του Θηραμένη; Σε ποιους απευθύνεται και τι θέλει να πετύχει;

Ασκήσεις Γραμματικής

1. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τα παραθετικά που λείπουν:

2. Να βάλετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού τους τύπους που σας δίνονται:

3. βούληται, γιγνώσκοντες: Να αναγνωρίσετε γραμματικά τους τύπους και να τους αντικαταστήσετε χρονικά.

Ασκήσεις Συντακτικού

1. Να εντοπίσετε τις ειδικές προτάσεις των παραγράφων μας και να δηλώσετε τον τρόπο εισαγωγής, εκφοράς τους και τη συντακτική τους λειτουργία.

2. Να  αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης στη φράση: ο? μόνον ε?σι περί ?νθρώπους ?δικώτατοι, ?λλά καί περί θεούς ?σεβέστατοι. Γιατί ο Θηραμένης επιλέγει αυτό το είδος της σύνταξης;

3. Στην τελευταία περίοδο της §53 γίνεται μία σύγκριση. Να  την εντοπίσετε και να δηλώσετε τον τρόπο της εκφοράς της. Θυμάστε πως αλλιώς εκφέρεται η σύγκριση;

Λεξιλογικές ασκήσεις

1. Να δώσετε τις σημασίες της λέξης εστία σήμερα, στα παραδείγματα:

α. Mισοπλαγιασμένη κοντά εις την εστίαν, με σφαλιστά τα όμματα, την κεφαλήν ακουμβώσα εις το κράσπεδον της εστίας, το λεγόμενον «φουγοπόδαρο», η θεια-Χαδούλα, η κοινώς Γιαννού η Φράγκισσα, δεν εκοιμάτο, αλλ? εθυσίαζε τον ύπνο πλησίον εις το λίκνον της ασθενούσης μικράς εγγονής της.

    Από τη «Φόνισσα» του Αλ. Παπαδιαμάντη

β. Η Εστία Νέας Σμύρνης διοργανώνει κάθε χρόνο λογοτεχνικό διαγωνισμό για τις αλησμόνητες πατρίδες.

γ. Μία από τις πιο σεβαστές και σεμνές μορφές του μυθικού Δωδεκαθέου ήταν η Εστία, προστάτιδα του σπιτιού και της οικογένειας.

δ. Κύρια εστία Ε ονομάζεται το σημείο στο οποίο συγκλίνουν όλες οι παράλληλες ακτίνες ως προς τον κύριο άξονα του κοίλου κατόπτρου.

ε. Πολλοί φοιτητές διαμένουν στις φοιτητικές εστίες.

στ. Τοποθέτησε την κατσαρόλα στην εστία και περίμενε να γίνει το φαγητό.

ζ. Η εστία του σεισμού εντοπίσθηκε  στα νότια της Κρήτης.

η. Ο εκδοτικός οίκος της Εστίας είχε μια αδιάλειπτη παρουσία στα ελληνικά γράμματα από το 1885 ως το 2013.

θ. Όσα χρόνια κι αν λείψει κανείς από τον τόπο του, πάντα θ?αναζητά την πατρική εστία.

2. Να δώσετε πέντε ονόματα της ΝΕΓ, με πρώτο συνθετικό το επίθετο μόνος.