Για ένα παιδί που κοιμάται Δήμητρας Χριστοδούλου

Βιογραφία

Το ποίημα «Για ένα παιδί που κοιμάται» ανήκει στην ποιητική συλλογή «Το κυπαρίσσι των εργατικών». Ο  τίτλος της συλλογής συνδυάζει το κυριολεκτικό με το συμβολικό-μεταφορικό στοιχείο. Οι «εργατικοί» (το κυριολεκτικό στοιχείο) συμβολίζουν «το νέο αίμα» και συνδέονται με το «κυπαρίσσι» αλληγορικό στοιχείο), το οποίο παραπέμπει στην ακινησία και το θάνατο.

Μια απόπειρα προσέγγισης

1. Η Δήμητρα Χριστοδούλου ανήκει στην ποιητική γενιά του 1970 και απαντώνται  στο έργο της χαρακτηριστικά της νεοτερικής ποίησης. Να τα εντοπίσετε στο ποίημα.

2. Θεωρείτε ότι είναι επίκαιρο το θέμα με το οποίο καταπιάνεται η ποιήτρια; Γιατί έχει γιγαντωθεί στις μέρες μας;

3. Ποιος είναι ο χώρος της ποιητικής αφήγησης; Γιατί ευνοούνται τέτοια φαινόμενα περισσότερο στο αστικό τοπίο;

4. Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα μιας ελληνικής μεγαλούπολης στη δεκαετία του 1990;

5. Το ποίημα κινείται σε δύο χρονικά επίπεδα. Ποια είναι αυτά και με ποια όψη της ζωής του παιδιού συνδέονται; Με βάση αυτά να χωρίσετε το ποίημα σε ενότητες και να δώσετε πλαγιότιτλους.

6. Ποιες ήταν οι συνθήκες ζωής του παιδιού στο χώρο εργασίας και στον τόπο διαμονής  του; Να τη συγκρίνετε με την εικόνα ενός παιδιού στο δυτικό κόσμο της ευμάρειας και να σχολιάσετε τις εικόνες. Σας ικανοποιεί η δεύτερη; Στην υιοθέτηση ποιας νοοτροπίας οδηγεί και με ποια πιθανά  αποτελέσματα  στο χαρακτήρα του παιδιού και τη μετέπειτα ζωή του;

7. Ο πολιτισμός μας, πολιτισμός της ευμάρειας, καυχιέται για τα επιτεύγματά του, ωστόσο αποτελεί ντροπή γι? αυτόν η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας, τη στιγμή που υποκριτικά εμφανίζεται ως υπερασπιστής των αδυνάτων και των ευάλωτων ομάδων. Προβληματισμένος,  ο Χρήστος Μαλεβίτσης γράφει  σ?ένα του δοκίμιο: Η ευχέρεια αποσαθρώνει την πνευματική σκευή του πολιτισμού και του ανθρώπου. Να αποδώσετε σύντομα το νόημα της φράσης.

8. Ποιας εθνικότητας ήταν το παιδί; Υπάρχουν στο ποίημα έμμεσες αναφορές που υποδηλώνουν τον τόπο καταγωγής του; Ποια η σχέση του με τον Ελληνισμό; Ποιες πολιτικοοικονομικές συγκυρίες  το οδήγησαν στην Ελλάδα;

9. Τι γνωρίζετε για τους πρόσφυγες και τους  οικονομικούς μετανάστες που έφτασαν στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του 1990; Από πού κυρίως προέρχονται;

10.  Ποιες φαντάζεστε πως ήταν οι προσδοκίες αυτών των ανθρώπων όταν ήρθαν στην Ελλάδα και τι συνάντησαν εδώ; Ισχύουν τα ίδια για το μικρό βιοπαλαιστή;

11. Πως αντιμετωπίζουν οι διερχόμενοι το μικρό παιδί;

12. Ποια απουσία είναι πιο οδυνηρή για τον μικρό; Του γενέθλιου τόπου ή της μητέρας του; Πως δηλώνεται στο ποίημα η τρυφερότητα της μάνας;

13. Να σχολιάσετε τις παρομοιώσεις που αναφέρονται στην ελληνική γλώσσα. Τι υποδηλώνουν;

14. Να διακρίνετε τη στάση της αφηγήτριας στο ποίημα. Απλά παρατηρεί και περιγράφει ή εμπλέκεται συναισθηματικά στη δοκιμασία του παιδιού;

15. Στο ποίημα δεν γίνεται κάποια άμεση αναφορά σε κυκλώματα εκμετάλλευσης του μικρού παιδιού. Γνωρίζουμε όμως ότι τις περισσότερες φορές  είναι υπαρκτά. Ποια πρόσωπα εμπλέκονται σ?αυτά και ποια είναι τα κίνητρά τους;

16. Πως φαντάζεστε τη ζωή του μικρού βιοπαλαιστή μετά από 20 χρόνια;

17. Υποδυθείτε το μικρό βιοπαλαιστή και γράψτε ένα γράμμα στον παλιό σας δάσκαλο, που έχει μείνει στον τόπο σας.

18. Μπορεί κατά τη γνώμη σας η λογοτεχνία να μας ευαισθητοποιήσει και να δούμε με κατανόηση τον Άλλο, τον διαφορετικό και πως αυτό επιτυγχάνεται; Έχετε διαβάσει ως τώρα λογοτεχνικά κείμενα με παρόμοιο θέμα;

19. Γράψτε ένα δικό σας ποίημα για τα παιδιά των φαναριών.

Παράλληλα κείμενα

Α. Να διαβάσετε τις μαρτυρίες που σας δίνονται και να καταθέσετε και τη δική σας γνώμη για τα προβλήματα που αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες, ερχόμενοι στην ίδια τους την πατρίδα. Σκεφτείτε σε πόσο μεγαλύτερο βαθμό αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα άνθρωποι (πρόσφυγες, οικονομικοί μετανάστες) άλλων εθνικοτήτων.

Για να απαντήσετε, σκεφτείτε και δείτε πως αντιμετώπισε η ελληνική κοινωνία την προσφυγιά του 1922 και το νεότερο προσφυγικό ρεύμα από τη Βόρειο Ήπειρο και την πρώην Σοβιετική Ένωση.

• Μαρτυρία Ελβανίδη Αβραάμ από το Καράτζορεν του Πόντου: « Όταν πρωτοήρθαμε, δεν ήξερε ο κόσμος ελληνικά. Oι ντόπιοι μας κορόιδευαν, μας έλεγαν τουρκόσπορους. Έλεγαν ότι ήρθαμε και στένεψε ο τόπος τους».

• Μαρτυρία Μικρασιάτισσας Αικατερίνης Βύρων από το Ελμαλίκ (Μηλιά) Γιάλοβας, εγκατεστημένης στη Μουσθένη Παγγαίου: «Τα πράγματα δεν ήταν όπως τα περιμέναμε. Στήνονταν  οι μάνες μας στη βρύση για νερό κι άκουγαν από μερικές, ευτυχώς λίγες: «Να πάτε στον τόπο σας να πάρετε νερό».  Και κείνες έλεγαν δακρύζοντας στα τούρκικα: «Μακάρι ξυπόλητοι να πάμε, μόνο να πάμε».

• Σωτήρη Δημητρίου Ν? ακούω καλά τ?όνομά σου

(Ο ήρωας είναι Έλληνας και φεύγει από την Αλβανία, αναζητώντας καλύτερη τύχη στην Αθήνα)

«Τους λέγω να με γυρίσουν. Με πήγανε στην Βουλή, στο Ζάππειο. Δεν μου εντυπώθηκε τίποτα. Αλλιώς τα ?δειχνε η τηλεόραση? Την άλλη μέρα πήγα πάλε στην Ομόνοια. Είδα έναν απ?το χωριό, απ?το σόι. Γύρισε αλλού. Στο χωριό ήμασταν άβγαλτοι από τα σπίτια. Δεν τον έκρινα εγώ.

Μπίτισαν τα λεφτά, κοιμώμουν τις νύχτες σε γιαπιά ή απουκάτω στο μετρό. Το πρωί έρχονταν πολλοί ντόπιοι με αυτοκίνητα και διάλεαν παιδιά για δουλειές εργατικές. Μαζεύονταν τα παιδιά τροΰρω μελίσσι, φώναζαν πελεκιόνταν. Έπαιραν κάνα δυο, έφευγαν. Εγώ δεν ζύγωνα. Αν μου έγνεφε κανένας πήγαινα. Κατόπι σβαριζόμασταν σε κείνον τον τόπο, ξυλάγγουρα, μέχρι το νύχτωμα.

Πιαστήκαμε μια μέρα με ντόπιους εργάτες. «Μας παίρετε την χαψιά μέσα απ?το στόμα. Ανάθεμα την κατάρα που σας έφερε»,  είπε ένας και ρίχτηκε σε μια παρέα, με την βούρτσα που μπογιάτιζε. Πέσαμεν κι άλλοι, γινήκαμε δεμάτι. Δίκιο είχαν κι αυτοί, δίκιο κι εμείς. Αλλά που να το βρούμε; Ποιο κλαρί το κάνει;»

• Ο σκηνοθέτης της ταινίας «Από την άκρη της Πόλης», Κ. Γιάνναρης, που έχει ως θέμα τη ζωή μιας παρέας Ελληνοποντίων  εφήβων από το Καζακστάν, σε μια συνέντευξή του αναφέρει: «Η μάνα μου έλεγε πάντα ότι όποιος έχει γνωρίσει δύο πατρίδες είναι πολύ δυστυχισμένος. Παραμένει πάντα ένας ταξιδιώτης».

Β.http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm

Ανοίξτε τη διεύθυνση και απαντήστε στις ερωτήσεις;

1. Η παιδική εργασία και η εκμετάλλευσή της  είναι φαινόμενο μόνο  των ημερών και του τόπου μας;

2. Πως συνδέεται η παιδική εργασία  με τη βιομηχανική ανάπτυξη στο δυτικό κόσμο;

3. Μελετώντας τα στατιστικά δεδομένα, ποια συμπεράσματα εξάγετε για το φαινόμενο της παιδικής εργασίας σήμερα; Σε ποιες, δηλαδή, περιοχές ανθεί και ποιοι παράγοντες το συντηρούν;

4. Πως συνδέεται- στη χώρα μας και αλλού- η παιδική εργασία με την ελλιπή σχολική φοίτηση;

5. Γνωρίζετε περιπτώσεις παιδιών που εργάζονται σήμερα κάτω από αντίξοες συνθήκες και μάλιστα πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης ανά τον κόσμο και στην πατρίδα μας, διακόπτοντας φυσικά το σχολείο;

6. Ξέρετε αν υπάρχουν οργανώσεις και φορείς που αγωνίζονται να εξαλείψουν αυτήν τη νοσηρή πραγματικότητα; Με ποιους τρόπους; Πως νομίζετε εσείς ότι μπορεί να καταπολεμηθεί  δραστικά; Είναι λύση η ελεημοσύνη  στα παιδιά αυτά;

Κοιμισμένη ανθοπώλις Γιώργου Ιακωβίδη	Ο λούστρος,1890 J. George Brown

Γ. Το απόσπασμα που ακολουθεί, είναι από το μυθιστόρημα του Ιωάννη Κονδυλάκη «Οι Άθλιοι των Αθηνών», που πρωτοδημοσιεύθηκε σε επιφυλλίδες στην εφημερίδα «Εστία» το 1894 και στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει τα καυτά κοινωνικά  προβλήματα της εποχής του, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του για τα επισφαλή αποτελέσματα της  ανεξέλεγκτης αστικοποίησης.

Την περίοδο εκείνη, όπως και μέχρι τη δεκαετία του 1960, τα μεν αγόρια εργάζονταν ως λούστροι, τα δε κορίτσια ως περιπλανώμενες ανθοπώλισσες (οικεία εικόνα από τις παλιές ελληνικές ταινίες).

?Ήτον  ο μάστορης! Και τον ήρχισεν αμέσως εις τα χαστούκια. Και έπιπτε και εσηκώνετο το κακόμοιρο παιδί. Και εκ διαλειμμάτων εξαπτόμενος του έδιδε κολάφους, οι οποίοι τον ετίναζον εις απόστασιν δύο μέτρων εις τα πεζοδρόμια, όπου επληγώνετο και έρρεεν αίμα εκ των ρωθώνων του.

? Οι διαβάται και οι ιστάμενοι εις τας θύρας των μαγαζείων τους έβλεπον εν αδιαφορία. Εις ξένην ράχη το ξύλο δεν πονεί. Θα το ήτο άλλως τε ιδικός του λούστρος, θα τον είχεν αγοράσει από τον πατέρα του. Τότε  ολίγιστοι εθεώρουν τας αγοραπωλησίας  εκείνας ως εχούσας τι το τερατώδες. Η εποχή της σωματεμπορίας δεν απείχε πολύ. Είναι έθιμο του τόπου των. Αυτή ήτον η δικαιολογία της γενικής αδιαφορίας.  Και ανεγνωρίζετο εξ ίσου θεμιτόν και φυσικόν να πωλή κανείς τον γάιδαρόν του  και το παιδί του. Το περίεργον δε είναι ότι ένας γάιδαρος επωλείτο πολλάκις ακριβότερα από ένα παιδί, ώστε να καταντά να αισθάνεται ο λαμπρός πατήρ μείζονα αγαλλίασιν όταν εγέννα η γαϊδούρα του παρά όταν εγέννα η σύζυγος του. Αλλά και μη  και σήμερον δεν εξακολουθούν αι αγοραπωλησίαι αύται  μ? όλας τας προσπαθείας και την μέριμναν του συλλόγου «Παρνασσός»; Περιττόν να είπωμεν ότι και τα όργανα της αστυνομίας έβλεπον μετά τελείας αδιαφορίας τον σκαιόν μπαλωματήν κακοποιούντα τόσον σκληρώς και δημοσία το ταλαίπωρον παιδίον.

?Ο Τάσος και ο Μασόνος δεν μετέβησαν την εσπέραν εις την κάμαραν και ο μπαλωματής έγινεν έξω φρενών, ξεθυμάνας κατά των άλλων παιδίων. Η κάμαρα ήτο υπόγειον δωμάτιον υγρόν και σκοτεινόν , εις την συνοικίαν του Αγίου Φιλίππου, όπου συνεστοιβάζοντο εκάστην εσπέραν, ως σαρδέλλαι περί τα δεκαπέντε παιδία, απ΄οοκτώ ως δεκάξι ετών, υπότο φως καπνίζοντος λύχνου πετρελαίου. Ο κυρ Στάθης ο μάστορης, εκατοίκει εις το υπερκείμενον δωμάτιον, εκάστην δε εσπέραν, άμα οι δεκαπέντε σκλάβοι συνηθροίζοντο, εκατέβαινεν εις το υπόγειον και εισέπραττε τον φόρον της δουλείας, παρά του μεν ογδοήκοντα λεπτά, παρά του δε μία δραχμήν, παρά του άλλου μίαν και ημισείαν και παρά τινών δύο δραχμάς, αναλόγως του ποσού το οποίον είχεν δώση προς τον πατέρα ή προς την χήραν μητέρα. Και όσοι μεν είχον δυνηθή να συμπληρώσουν την ημερήσιαν δόσιν ελάμβανον δια το δείπνον αυτών τεμάχιον κουραμάνας και πέντε δέκα ελιαίς, ή τεμάχιον ρέγγας, τουλουμοτύρι ή ταραμάν. Επροτίμα πάντοτε τα αλμυρά προσφάγια, διότι ούτω τα παιδία ηναγκάζοντο να πίνουν  νερόν άφθονον και επλήρουν τα εναπολειπόμενα κενά του στομάχου? Αλλλ΄όσοι δεν είχον δυνηθή να συμπληρώσουν τον ημερήσιον φόρον, αντί δείπνου, ελάμβανον ανηλεείς ραβδισμού δια λωρίου το οποίον ήτο απαραίτητον έπιπλον εις το δωμάτιον του μάστορη. Και το υπόγειον μετεβάλλετο εις κευθμώνα θρήνων και στεναγμών.

1. Καταρχήν να μεταγράψετε το απόσπασμα από την καθαρεύουσα στη δημοτική γλώσσα.

2. Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές στα δύο κείμενα σε όλα τα επίπεδα (τόπος, χρόνος, πρόσωπα, περίσταση).

3. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου και να το συγκρίνετε με το ύφος του ποιήματος της Δήμητρας Χριστοδούλου.

4. Πως περιγράφονται οι συνθήκες ζωής των μικρών αυτών «σκλάβων»;

5. Να ερμηνεύσετε τη στάση των γονέων τους, λαμβάνοντας υπόψην και τις συνθήκες της εποχής.

6. Να συγκρίνετε την οπτική και τους στόχους των δύο αφηγητών, της Χριστοδούλου και του Κονδυλάκη.