Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφ. 2. § 3-4

Η αναγγελία της καταστροφής Η αντίδραση των Αθηναίων

Διδακτικοί στόχοι

Να εκτιμηθεί  ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν  οι ηττημένοι μετά την ήττα τους.

Να διαφανεί η τεχνική του Ξενοφώντα καθώς ζωντανεύει μια κρίσιμη στιγμή της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Να προσεχθεί ιδιαίτερα ο τίτλος και ο υπότιτλος της είδησης, που θυμίζει δημοσιογραφικό κείμενο.

Λεξιλόγιο Γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις

?φικομένης: μτχ. β΄Αορ.γεν. εν., θηλ. γέν. τουρ.?φικνέομαι-ο?μαι, ?φικνούμην, ?φίξομαι, ?φικόμην, ?φ?γμαι, ?φίγμην

? ο?μωγή: θηλ. ουσ. α΄ κλ., ο οδυρμός, η θρηνητική κραυγή. Παράγεται από το ρ. ο?μώζω που είναι ένα ηχοποίητο ρήμα από το σχετλιαστικό επιφώνημα ο?μοι=αλίμονο, όπως το ?λαλάζω από το επιφώνημα ?λαλαί.

Τα ρήματα που παράγονται από επιφωνήματα σημαίνουν ότι το υποκείμενο λέει εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη και έχουν την παραγωγική κατάληξη ?ζω.

δι?κεν: γ΄εν. Παρτ.με σημ. Υπερσ. του ρ. διήκω= προχωρώ, φθάνω από ?σε?

?στε ? ?κοιμήθη: Να θυμόμαστε ότι ο σύνδεσμος ?στε στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου είναι παρατακτικός και εισάγει κύρια πρόταση? γι?αυτό μπορεί να συνταχθεί με οποιαδήποτε έγκλιση των προτάσεων κρίσεως  ή επιθυμίας. Στην περίπτωση αυτή μεταφράζεται: γι?αυτό, λοιπόν, συνεπώς, επομένως.

ο?δείς  ?κοιμήθη? πενθο?ντες: Εδώ απαντάμε ένα σχήμα  λόγου, το κατά το νοούμενον ή κατά σύνεσιν. Στο σχήμα αυτό περιληπτικά ή περιεκτικά ονόματα ενικού αριθμού, επειδή ισοδυναμούν με πληθυντικό αριθμό, χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο ρήματος ή μετοχής πληθυντικού αριθμού. Έτσι η συμφωνία των όρων γίνεται με βάση το νόημα και όχι το γραμματικό τους τύπο. Τέτοια ονόματα είναι: ?χλος, πλ?θος, στρατός, στρατόπεδον, πόλις, δ?μος, βουλή, ?καστος, ?στις, ?λλος, ο?δείς.

τούς ?πολωλότας: αιτ. πληθ. αρσεν. γέν. της μτχ. Πρκ. Του ρ. ?πόλλυμαι, ?πωλλύμην, ?πολο?μαι, ?πωλόμην, ?πόλωλα, ?πωλώλειν

 πενθο?ντες: ονομ. πληθ., αρσεν,. γέν. της μτχ. Ενεστ. του ρ. πενθέω -?, ?πένθουν, πενθήσω, ?πένθησα, πεπένθηκα, ?πεπενθήκειν

πείσεσθαι: απαρ. Μέλ. του ρ. πάσχω, ?πασχον, πείσομαι, ?παθον, πέπονθα, ?πεπόνθειν

?ποχ?σαι: απαρ. Αορ. του ρ. ?ποχώννυμι (=φράζω, σκεπάζω, συσσωρεύω χώμα), ?πεχώννυν, ?ποχώσω, ?πέχωσα, ?ποκέχωκα ?πεκεχώκειν

ε?τρεπίζειν: απαρ.  Ενεστ. του ρ. ε?τρεπίζω + αιτ.=διορθώνω, επισκευάζω και +αιτ.+δοτ.=συμφιλιώνω κάποιον με κάποιον άλλον.

?φιστάναι: απαρ. Ενεστ. του ?φίστημι

?ς (αναφορικό τροπικό επίρρημα) +ε?ς, ?πί, πρός + αιτιατική = εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού

Λίγα πρόσθετα σχόλια στα σχόλια του βιβλίου

http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Fortification_Walls.aspx

Στην ενότητά μας οι Αθηναίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια μεγάλη συμφορά, που τους προκαλεί αρχικά ?και δικαιολογημένα- μεγάλο πόνο. Από τη μια η οδύνη για την απώλεια αγαπημένων προσώπων κι απ? την άλλη  οι ενοχές με το φόβο των αντιποίνων απ? την πλευρά των νικητών, συνθέτουν ένα σπαρακτικό σκηνικό, στο οποίο κυριαρχεί ο θρήνος και ο οδυρμός. Η παραίτηση όμως είναι μια μοιρολατρική στάση που δεν προσφέρει λύσεις. Και  ευτυχώς, αυτά τα αισθήματα καταλαγιάζουν και οι Αθηναίοι ανακτούν το χαμένο τους δυναμισμό, αναλαμβάνοντας δράση και μάλιστα υπέρμετρη. Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία βέβαια, η αποδεκτή στάση απέναντι στη συμφορά -όπως και στη χαρά άλλωστε - είναι το μέτρο. «Π?ν μέτρον ?ριστον» διακηρύσσει το αρχαιοελληνικό γνωμικό, συστήνοντας μετριοπάθεια και σύνεση σε όλες τις περιστάσεις της ζωής.

Η είδηση μιας ήττας και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί, είναι ένα συνηθισμένο μοτίβο στη δημοτική μας ποίηση. Υπάρχουν πολλά, ιστορικά θρηνητικά τραγούδια, που διεκτραγωδούν την άλωση μιας πόλης, ενώ παράλληλα ζωντανεύουν και την ελπίδα της ανάστασής της.

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Να περιγράψετε την πορεία της είδησης από το λιμάνι του Πειραιά στην Αθήνα με τη βοήθεια των εμπρόθετων προσδιορισμών της πρώτης περιόδου.

2. Ποια συναισθήματα και ποιες σκέψεις προκάλεσε αρχικά στην Αθήνα η είδηση της ήττας στους Αιγός Ποταμούς;

3. Να χαρακτηρίσετε τους Αθηναίους, αφού διαβάσετε προσεκτικά τις σημειώσεις του σχολ. μας βιβλίου στις σελ.65-66 και να θυμηθείτε όσα ξέρετε για την αθηναϊκή ηγεμονία. Είναι δικαιολογημένοι οι τωρινοί τους φόβοι;

4. Να εντοπίσετε στο χάρτη τα τοπωνύμια  που προκύπτουν από τα πατριδωνυμικά ονόματα.

5. Από την 3^η στην 4^η παράγραφο έχουμε μια σημαντική  συναισθηματική αλλαγή. Που οδηγεί αυτή; Μπορούμε να μιλάμε για αλλαγή σκέψης και δράσης;

6. Ποιο σχήμα λόγου χρησιμοποιεί ο Ξενοφώντας στην τελευταία περίοδο και τι μαρτυρεί αυτό; Θεωρείτε αναγκαίες όλες αυτές τις  ενέργειες των Αθηναίων και γιατί;

7. Τ? δ? ?στερα?? ?κκλησ?αν ?πο?ησαν, ?ν ? ?δοξε?Σε ποιο θεσμό της αθηναϊκής πολιτείας αναφέρεται η φράση; Τι γνωρίζετε για τη λειτουργία του;

Το Βήμα της Εκκλησίας του Δήμου, στην Πνύκα

8. Να διακρίνετε την ορθότητα ή μη των παρακάτω προτάσεων, σημειώνοντας Σ ή Λ:

α. Στην ενότητα αυτή υπάρχει μόνο εξωτερική δράση.

β. Οι Αθηναίοι βυθίζονται στο πένθος και παραιτούνται από κάθε προσπάθεια αντίστασης.

γ. Στο επίνειο της Αθήνας, τον Πειραιά, υπήρχε μόνο ένα πολεμικό λιμάνι, ο Κάνθαρος.

δ. Η Εκκλησία του Δήμου υπήρξε ο εκφραστής της λαϊκής βούλησης στην αρχαία Αθήνα.

ε. Τα Μακρά Τείχη ήταν έργο που εμπνεύστηκε ο Αθηναίος ναύαρχος Θεμιστοκλής.

9. Αν σκεφτούμε ότι χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής  αφήγησης είναι οι κινούμενες εικόνες, ο ήχος της ανθρώπινης ομιλίας, ο μουσικός ήχος και οι φυσικοί ήχοι, μπορούμε να μιλάμε γι? αυτό το είδος της  αφήγησης στην ενότητά μας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

10. Ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι ο Ξενοφώντας είναι «ένας αληθινός ρεπόρτερ της αρχαιότητας», γιατί διέθετε τη δυνατότητα επιλογής στοιχείων, που προσελκύουν την προσοχή των αναγνωστών. Να επαληθεύσετε την παραπάνω διατύπωση εντοπίζοντας τα στοιχεία που καθιστούν δραματική την αφήγηση στην ενότητά μας.

11.Υποθέστε πως είστε δημοσιογράφοι και σας έχει ανατεθεί από την εφημερίδα σας να παρουσιάσετε σ? ένα ρεπορτάζ την κατάσταση που επικρατεί στην Αθήνα  μετά την άφιξη της Παράλου και την αναγγελία της ήττας στους Αιγός Ποταμούς. Να υιοθετήσετε το ανάλογο ύφος και να κινηθείτε στο χώρο της ενημερωτικής δημοσιογραφίας.

12. Στην ενότητά μας οι Αθηναίοι αντιμετωπίζουν μια συλλογική συμφορά και συνάμα προσωπική, αν σκεφτούμε πως κάποιοι έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα στους Αιγός Ποταμούς. Κατανοώντας την αρχική τους οδύνη αλλά και τους φόβους τους, να γράψετε τη δική σας άποψη για τον τρόπο που πρέπει ο άνθρωπος να αντιμετωπίζει τις συμφορές του βίου του.

Ασκήσεις Γραμματικής

1.  Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της Α στήλης με αυτά της Β.

       Α                                                  Β

 α. ? ?τερος                               1. αυτοπαθητική αντωνυμία γ΄προσώπου

 β. α?το?                                    2. δεικτική αντωνυμία ουδετ. γένους

 γ. ?αυτο?ς                               3. αναφορ. αντωνυμία ουδετέρου γένους

 δ.  ο?α                                       4. αόριστη επιμεριστική αντωνυμία

 ε. τα?τα                                    5. οριστική επαναληπτική αντωνυμία

2. ?κοιμήθη, πείσεσθαι: Να αναγνωρίσετε γραμματικά τους τύπους και να αντικαταστήσετε εγκλιτικά τον πρώτο και χρονικά τον δεύτερο.

Ασκήσεις Συντακτικού

1. Να καταγράψετε τα απαρέμφατα της ενότητας και να δηλώσετε τη συντακτική τους λειτουργία.

2. Να υπογραμμίσετε τη σωστή απάντηση από τις εκδοχές που σας δίνονται:

α. Υποκείμενο στη μτχ. ?φικομένης: α.τ?ς Παράλου β. νυκτός

β. παραγγέλλων: α. τροπική μτχ. β. χρονική μτχ.

γ. πολιορκ??: α. δοτ. της αιτίας από τη μτχ. κρατήσαντες  β. δοτ. του τρόπου από την ίδια μτχ.

δ. πάντα: α. επιθετ. προσδ. στην αιτ. τ?λλα  β. κατηγορ. προσδ. στον ίδιο όρο.

3. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στη φράση: ο? μ?νον
το?ς ?πολωλ?τας πενθο?ντες, ?λλ? πολ? μ?λλον?Να θυμάστε ότι στη σύνδεση αυτή υπάρχει κατάφαση ή άρνηση και στα δύο συμπλεκόμενα μέρη. Η άρνηση εντοπίζεται κυρίως στο πρώτο μέρος, το δεύτερο όμως παριστάνεται ως σπουδαιότερο ή παρουσιάζεται πιο έντονο από το πρώτο.

Λεξιλογικές ασκήσεις

1. Να δώσετε τη σημασία των παροιμιωδών εκφράσεων: απολωλός πρόβατο, εξώλης και προώλης, μαύρη πανώλη.

2. Να δώσετε ένα  παράγωγο  επίθετο της Νέας Ελληνικής (απλό)  από τις λέξεις του κειμένου:  νυκτός, ?στυ, πενθο?ντες, νομίζοντες, ?ποίησαν.

3. Στις παρακάτω φράσεις να συμπληρώσετε τα κενά με τις λέξεις που σας δίνονται και να βρείτε με ποια λέξη του κειμένου συγγενεύουν ετυμολογικά. ( συνοικισμός, οικειότητα, οικολογικός, οικόσημο, οικονομία, οίκημα, εποικισμός, αποικία, οικοτεχνία, περίοικος, συνοικέσιο)

α. Το Δημοτικό Ωδείο Καβάλας στεγάζεται σ?ένα νεοκλασικό ????  της πόλης μας.

Το Δημοτικό Ωδείο Καβάλας

β. Ο   ?????  της αρχαίας Αθήνας αποδίδεται στον Θησέα.

γ. Η βυζαντινή διπλωματία πολλές φορές κατέφυγε σε  ?????., για να αντιμετωπίσει προβλήματα εξωτερικής πολιτικής.

δ. Περιδιαβαίνοντας κανείς τις δυτικοευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αντικρίζει σε κάποια κτίρια ???????  επιφανών οικογενειών.

ε. Η τακτική του ?????  είναι μια πολιτική πρακτική που στοχεύει στην εξασφάλιση της εθνικής ομοιογένειας ή στη διατάραξή της.

στ. Στην πατρίδα μας δραστηριοποιούνται πολλές  ???????.  Οργανώσεις με στόχο τη διαφύλαξη και σωτηρία του περιβάλλοντος.

ζ. Ήταν τόσες πολλές οι ????. των Ελλήνων στην Κάτω Ιταλία ώστε η περιοχή ονομάστηκε Μεγάλη Ελλάδα.

η. Στην ελληνική επαρχία ανθεί η ????., που συμβάλλει τα μέγιστα στην τοπική  ???.......

θ. Μεταξύ φίλων αναπτύσσεται μία σχέση  ?????. 

ι. Κατά τη διάρκεια της χθεσινής υπαίθριας συναυλίας ενοχλήθηκαν οι  ?????. και διαμαρτυρήθηκαν στους διοργανωτές της.