Επίσκεψη Σπύρου Τσακνιά

Όλη μέρα πάστρευε το σπίτι σφουγγάριζε τα πατώματα

γυάλιζε τα μπρούντζινα σκεύη κι ασβέστωνε τα πεζούλια.

Προς το βράδυ απόκανε κι έκατσε στη γωνιά της να ξαποστάσει

με μισό φλιτζάνι καφές και μισό παξιμάδι.

Τότε ήρθε ο Άγγελος του Κυρίου και της χαμογέλασε γλυκά

κι εκείνη ντράπηκε κι έλυσε την ποδιά της και την έκρυψε βιαστικά κάτω

από το πανέρι με τ? ασπρόρουχα. Ύστερα τον κοίταξε στα μάτια ανήσυχα

 κι ο Άγγελος του Κυρίου κατάλαβε

και πήρε ένα παλιό λαϊκό περιοδικό που βρισκόταν πάνω στο κομοδίνο

 και το ξεφύλλιζε κάνοντας πως διαβάζει.

Άγγελος Αγήνορα Αστεριάδη αντίγραφο τοιχογραφίας από τον ναό των Αγίων Θεοδώρων στον Μυστρά, 1927

Πετάχτηκε τότε στην κουζίνα και ζέστανε το φαΐ

κι ύστερα βγήκε στην αυλή

 και μάζεψε τα σεντόνια που είχε απλώσει από το πρωί

για να στεγνώσουν δίπλωσε βιαστικά τις κάλτσες κι έστρωσε το τραπέζι.

 Σαν τέλειωσε κι αυτό φόρεσε τη ζακέτα της και στάθηκε

καρτερικά δίπλα στην πόρτα.

 Κι ο Άγγελος του Κυρίου παράτησε το περιοδικό πάνω στο κομοδίνο

και βγήκανε μαζί στο δρόμο.

Κι εκείνη κλείδωσε την πόρτα κι έβαλε όπως πάντα

το κλειδί μέσα στη γλάστρα.

Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή « Ιστορίες για το Σέργιο» 1976

Χαρακτικό Βάσως Κατράκη

Σπύρος Τσακνιάς

Ο Σπύρος Τσακνιάς γεννήθηκε το 1929 στη Λαμία. Φοίτησε στην Ανωτάτη Εμπορική και εργάστηκε για ένα διάστημα ως δημοσιογράφος. Στα γράμματα εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ?50, εντάσσεται δηλαδή, στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Παράλληλα με το ποιητικό του έργο ασχολήθηκε με την κριτική. Κατά καιρούς είχε τακτικές στήλες βιβλιοκρισίας στα περιοδικά «Λέξη» και «γράμματα και τέχνες» και στις εφημερίδες «Το Βήμα» και « Τα Νέα». Πλούσιο και το μεταφραστικό του έργο που καλύπτει ποίηση, πεζογραφία και δοκίμιο.  Πέθανε στην Αθήνα τον Μάιο του 1999.

Έργα  του:

1976  Εν Αυλίδι (ποίηση)

1976  Ιστορίες για τον Σέργιο (ποίηση)

1979  Ο κύκλος (ποίηση)

1982  Πτέρυξ χρονίων παθήσεων (ποίηση)

1983  Η βαλίτσα του ξένου (πεζογραφία)

1983  Δακτυλικά αποτυπώματα ( δοκίμιο)

1984  Ονειροσκόπιο (ποίηση)

1987  Χαμηλό βαρομετρικό (ποίηση)

1987  Ετερώνυμα (δοκίμιο)

1990  Επί τα ίχνη (δοκίμιο)

1992  Ορατότης μηδέν  (ποίηση)

1993  A propos - Αναστοχασμοί και σχόλια (δοκίμιο)

2000  Πρόσωπα και μάσκες (δοκίμιο)

Ερωτήσεις-Θέματα για συζήτηση

• Ποιος είναι ο σκηνικός χώρος και χρόνος  του ποιήματος;
• Ποια είναι τα πρόσωπα που κινούνται στο ποίημα; Πως συναντιέται το φυσικό με το υπερφυσικό στοιχείο σ? αυτό;
• Ποια δεδομένα του ποιήματος μαρτυρούν την κοινωνική και οικονομική κατάσταση της ηρωίδας του;
• Τι μαρτυρεί η απουσία άλλων προσώπων από το ποίημα και η ανωνυμία της ηρωίδας;
• Να σχολιάσετε τη συσσώρευση των ρημάτων και την απουσία του κόμματος σε όλο το ποίημα.
• Ποιους ρηματικούς χρόνους χρησιμοποιεί ο ποιητής και γιατί;
• Να προσέξετε τη λειτουργία των επιρρημάτων στο ποίημα και ιδιαίτερα του επιρρήματος καρτερικά.
• Το ποίημα έχει έντονα πεζολογικό ρυθμό. Να εντοπίσετε στοιχεία που το αποδεικνύουν.
• Πως εξηγείτε τη συστολή της γυναίκας μπροστά στον Άγγελο Κυρίου; Πιστεύετε πως φοβάται το θάνατο;
• Πως εκφράζεται η συγκατάβαση και η κατανόηση του Αγγέλου στη γυναίκα;
• Η γυναίκα, και μετά την εμφάνιση του Αγγέλου, συνεχίζει να κάνει δουλειές. Για ποιο λόγο; Η εικόνα μιας τέτοιας γυναίκας σας είναι οικεία; Την απαντάμε στην εποχή μας; Ποια στερεότυπα εκφράζει;
• Ποια είναι η  τελευταία κίνηση της γυναίκας; Να τη σχολιάσετε.
• Ποια θεωρείτε πως είναι η σχέση του ποιητή με τη γυναίκα- ηρωίδα του ποιήματος; Τι νιώθει γι? αυτήν;
• Ποια συναισθήματα γεννά σε σας η ανάγνωσή του;
• Αφού προσεγγίσαμε το ποίημα, ξαναδείτε τον τίτλο του σε σχέση με την κριτική που σας δίνεται. Μήπως  και ο ποιητής -εκτός από τη μητέρα του- δέχεται κάποια επίσκεψη; Ποια είναι αυτή;
• Γράψτε ένα σύντομο ? πεζό ή ποιητικό- κείμενο για τη μητέρα σας.

Πίνακας Γιάννη Τσαρούχη

Μια κριτική ματιά στην ποίησή του

Ο ρόλος της μνήμης γίνεται ολοένα και δραστικότερος· καθοριστικότερος της θολής ατμόσφαιρας που περιβάλλει τα ποιήματα του Σπύρου Τσακνιά. Μιας ατμόσφαιρας που, εν τέλει, αποδεικνύεται κατάλληλη για την αποτελεσματική ποιητική ενεργοποίηση της βαθύτατα εξομολογητικής και συνάμα νοσταλγικής -ακόμα και για τα δυσάρεστα περασμένα- διάθεσης και πρόθεσής του να καταθέσει κομμάτια-ψηφίδες του χθες, διαβρωμένες από τη συναισθηματική υγρασία τού σήμερα· με άκρα νηφαλιότητα, χωρίς μεγαλόσχημες χειρονομίες ή συναισθηματικές κορόνες, οδηγημένος από τη συνείδηση της ανάγκης να περιφρουρήσει και να διατηρήσει ανέπαφο από το μολυσματικό καθημερινό περιβάλλον το μόνο χώρο που πραγματικά του ανήκει: αυτόν της μνήμης. Αυτή εξάλλου -η μνήμη- αποτελεί και το μονιμότερο συνδετικό πυρήνα στην ποίησή του· ενώ το άμεσο παράγωγό της: η νοσταλγία, επιδρά άμεσα στη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας καταπραϋντικής του όποιου πάθους, κυρίως όμως των ενοχών, κάνοντας το φορέα τους -τον ποιητή- προσηνέστερο και συγκαταβατικότερο μπροστά στο παρόν[?]

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου

Από το « Κ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ»  (τεύχος 19)

                                        Ιούλιος- Δεκέμβριος 2009

Παράλληλα κείμενα

Να διαβάσετε τα ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου «Η μητέρα μου στην εκκλησία» και του Γιάννη Ρίτσου «Μητέρα» και  να εντοπίσετε  κοινά  στοιχεία της μητέρας με την ηρωίδα του Σπ. Τσακνιά και κοινά συναισθήματα που γεννούν τα ποιήματα. Δείτε ακόμη με πόση τρυφερότητα και αγάπη μιλούν οι λογοτέχνες μας για το πρόσωπο της μητέρας.

                               «Η μητέρα μου στην εκκλησία»

Άλλαξε τη μπόλια της η μητέρα μου
κι ετοιμάστηκε να πάει στην εκκλησία.
Καθαρή σαν αστέρι ?παρ?όλα τα μαύρα της,
κατεβαίνει ένα ένα τα σκαλοπάτια κοιτάζοντας
... την ευγένεια του ήλιου και τις άσπρες πορτοκαλιές.
Δεν ξέρει η μητέρα μου τι είναι ο ήλιος.
Τον φαντάζεται αγάπη που ανατέλλει στον ουρανό.
Δεν ξέρει η μητέρα μου.

Στέκεται ακίνητη πλάι στο στασίδι της.
Παρ?όλο το πλήθος, δείχνει ολομόναχη.
Κοιτώντας τον Παντοκράτορα δεν ξέρει η μητέρα μου, πως
ο παντοδύναμος βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο.
Πως είναι απ' το χέρι του που κρέμονται όλα και πως
ολόκληρη η γης, δεν είναι παρά ένα
μικρό Ναγκασάκι.
...
Είναι τώρα θαρρώ καιρός να της γράψω
στη γλώσσα της. Με λέξεις αγράμματες.
Να της γράψω πως είμαι καλά. Πως είμαστε τώρα
όλοι καλά, από πάνω τον έσπερο ως κάτω
τα λαγκάδια της Πλούμιτσας:
"Σεβαστή μου μητέρα,
δύο χιλιάδες Αμερικανοί επιστήμονες
υπογράψανε έκκληση. Υπογράψανε για όλα
όσα αγαπάς. Κι αγαπώ. Και για σένα.
Στείλε τους ένα κλωνάρι βασιλικό. Στείλε τό μου εμένα
κι εγώ, βάζοντάς το μέσα σ' ένα χαρούμενο
και γρήγορο φάκελο, θα τους γράψω:
"Απ' τη μάνα μου".

Έργο Γιώργου Κόρδη

«Μητέρα»

?Είχαμε τον κήπο στην άκρη της θάλασσας.

Απ? τα παράθυρα γλιστρούσε ο ουρανός

κι η μητέρα καθισμένη

στο χαμηλό σκαμνί

κεντούσε τους αγρούς της άνοιξης

με τα ανοιχτά κατώφλια των άσπρων σπιτιών

με τα όνειρα των πελαργών στην αχυρένια στέγη

γραμμένη στη λευκή διαφάνεια?

Η μητέρα μού κρατούσε τα χέρια.

Μα εγώ

πίσω απ? τον τρυφερό της ώμο

πίσω απ? τα μαλλιά της τα χλωμά

στρωτά μ? ένα άρωμα υπομονής και ευγένειας

κοιτούσα σοβαρός τη θάλασσα?

Μας πήραν το θαλασσινό τραγούδι

Μας δέσαν τα θαλασσινά μας πόδια.

Παιδάκια σιωπηλά κι απορημένα

με τ? αλατισμένα ματόκλαδα

με τα μεγάλα μάτια τα γαλάζια

περνάμε φοβισμένα στις μεγάλες πολιτείες

κάτω απ? τα νοσοκομεία που μυρίζουν ύπνο κι ιδρώτα

κάτω απ? τα σπίτια με τους κόκκινους γλόμπους

κάτω απ? τα μέγαρα

που καπνίζουν αίμα νύχτα κι αρπαγή.

Μητέρα, μητέρα

πού αρνηθήκαμε

την τρυφερή σοφία των δακρύων σου

πού ?ναι το μακρόθυμο χέρι σου

με την έκφραση της καρτερίας

πού ?ναι το χέρι σου

ν? ακούσουμε την αυγή και τη θάλασσα

να ζεστάνουμε τη μοναξιά;

Ζωγραφική σε πέτρα Γιάννη Ρίτσου

Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά της μητέρας του Νίκου Καζαντζάκη στο απόσπασμα,  με την ηρωίδα του ποιήματός μας;

Οι ώρες που περνούσα με τη μητέρα μου ήταν γεμάτες μυστήριο^- καθόμασταν ο ένας αντίκρα στον άλλο, εκείνη σε καρέκλα πλάι στο παράθυρο, εγώ στο σκαμνάκι μου, κι ένιωθα, μέσα στη σιωπή, το στήθος μου να γεμίζει και να χορ­ταίνει, σαν να 'ταν ο αγέρας ανάμεσα μας γάλα και βύζαινα.

Από πάνω μας ήταν η γαζία, κι όταν ήταν ανθισμένη, η αυλή μοσκομύριζε. Αγα­πούσα πολύ τα ευωδάτα κίτρινα λουλούδια της, τα 'βαζε η μητέρα μου στις κασέλες και τα σώρουχά μας, τα σεντόνια μας, όλη μου η παιδική ηλικία μύριζε γαζία.

Ποτέ δεν είχα δει τη μητέρα μου να γελάει· χαμογελούσε μόνο, και τα βαθουλά μαύρα μάτια της κοίταζαν τους ανθρώπους γεμάτα υπομονή και καλοσύνη. Πηγαινοέρχονταν σαν πνέμα αγαθό μέσα στο σπίτι, κι όλα τα πρόφταινε ανέκοπα κι αθόρυβα, σαν να 'χαν τα χέρια της μιαν καλοπροαίρετη μαγική δύναμη, που κυβερνούσε με καλοσύνη την καθημερινήν ανάγκη.

 Από την  « Αναφορά στο Γκρέκο»