Ο Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός

Διδακτικοί στόχοι

• Να αντιληφθούμε ότι ως τα μέσα του 9ου αι. στη Δύση δεν υπάρχουν μεγάλοι συγγραφείς και καλλιτέχνες, επειδή η Ευρώπη δεν έχει συνέλθει από την αναστάτωση της μετανάστευσης και οι νέοι, πρώην νομαδικοί και πολεμικοί λαοί  βρίσκονται στο στάδιο των αναζητήσεων.
• Να εκτιμήσουμε το ρόλο των μοναστηριών ως χώρων πνευματικής δραστηριότητας.
• Να σταθούμε ιδιαίτερα στην Καρολίδεια Αναγέννηση και την προσωπικότητα του Καρλομάγνου.
• Να συγκρατήσουμε ότι το πρώτο έπος σε αγγλοσαξωνική γλώσσα είναι ο Μπέογουλφ (7ος αι.) και να το συγκρίνουμε με τα έπη άλλων λαών, παρατηρώντας ότι τα έπη είναι τα πρώτα λογοτεχνικά δημιουργήματα στην ιστορία των λαών.
• Να επισημάνουμε ότι η μεγάλη διάδοση της ερωτικής ποίησης στην Ευρώπη την περίοδο αυτή έρχεται σε αντίθεση με το καθαρά μεσαιωνικό, σχολαστικό πνεύμα των Ακινάτη και Μποναβεντούρα. Βέβαια οι φανατικοί πιστοί εξακολουθούσαν  να κατακλύζουν τους ναούς εντούτοις τα ακροατήρια των πλανόδιων τραγουδιστών του έρωτα (τροβαδούρων) συνεχώς πύκνωναν, προαναγγέλλοντας το φιλελεύθερο πνεύμα της Αναγέννησης
• Να συσχετίσουμε την πολιτιστική ανάπτυξη των χρόνων 1204-1453 στην Ιταλία με την οικονομική ακμή των πόλεων, κυρίως της Φλωρεντίας (ίδρυση τραπεζών-εμπόριο μεταξιού κ.α.) και των ανταγωνιστικών σχέσεων μεταξύ των αρχόντων (επίδειξη και προβολή πλούτου και εξουσίας, παραγγελία έργων τέχνης και εξύμνηση της δύναμής τους).
• Να τονίσουμε τη σημασία των τριών Ιταλών συγγραφέων Δάντη, Πετράρχη και Βοκκάκιου ως προδρόμων της Αναγέννησης και να μνημονεύσουμε το θαυμαστή του Δάντη Διονύσιο Σολωμό, ο οποίος θεμελίωσε τη νεοελληνική ποίηση, όπως έκανε ο Δάντης με την ιταλική.

.

α. Γράμματα, επιστήμες, τεχνολογία

Τα μοναστήρια ως πνευματικά κέντρα

650 μ.Χ-9ος αι: Τα μοναστήρια και οι αυλές των βασιλέων λειτουργούν ως χώροι καλλιέργειας των γραμμάτων και των τεχνών.

Ύπαρξη βιβλιοθηκών σ?αυτά, αντιγραφή εκκλησιαστικών και ποιητικών έργων.

Παροχή λόγιας ή θρησκευτικής παιδείας.

Προέλευση μοναχών από την τάξη των ευγενών.

Κύριοι εκπρόσωποι: Ο Γρηγόριος, επίσκοπος της Τουρ (6ος αι.) συγγραφή Ιστορίας της Ευρώπης και ο Ισίδωρος, επίσκοπος Σεβίλλης «Ετυμολογίες» ή «Περί της αρχής των πραγμάτων», εγκυκλοπαίδεια εποχής. Ο Ισίδωρος θεωρείται πρόδρομος της Καρολίδειας Αναγέννησης.

Καρολίδεια Αναγέννηση

800 μ.Χ. στέψη του Καρλομάγνου ως αυτοκράτορα του Ρωμαϊκού Κράτους από τον Πάπα. 

Κέντρο της πνευματικής αναγέννησης η αυλή του Καρόλου στο Άαχεν.

Το παλάτι του Καρλομάγνου στο Άαχεν

Ίδρυση ανακτορικής Ακαδημίας με δασκάλους από όλη την Ευρώπη και ποικίλη θεματική.

 Αντιγραφή έργων της λατινικής λογοτεχνίας.

Καθιέρωση καρολίδειας μικρογράμματης γραφής.

Δείγμα  καρολίδειας γραφής

Ίδρυση σχολείων σε επισκοπές και μοναστήρια.

Η Λογοτεχνία

Πρώτοι αιώνες: Κυριαρχία λατινικής γλώσσας.

7ος αι.: αγγλοσαξωνικό έπος Μπέογουλφ 7ος αι.

Μέσα 9ου αι.: Βίοι Αγίων στη γαλλική γλώσσα.

12ος αι.:Άσμα Ρολάνδου στα γαλλικά και έπος Νιμπελούγκεν στα γερμανικά.

13ος-14ος αι.: έμμετρα ερωτικά ιπποτικά μυθιστορήματα.

Προβάδισμα Ιταλίας με κέντρο τη Φλωρεντία και τρεις εξέχοντες ποιητές.

Δάντης «Θεία Κωμωδία» Ένα φανταστικό ταξίδι στο βασίλειο των νεκρών.

Πετράρχης Λυρικά ποιήματα

Βοκκάκιος «Δεκαήμερο»,συλλογή διηγημάτων στα οποία εξυμνείται η χαρά της ζωής και του έρωτα.

John William Waterhouse, "Δεκαήμερον", 1916, ελαιογραφία σε μουσαμά

Η Επιστήμη και η Τεχνολογία

Τέλη 12ου αι. Ίδρυση πρώτων Πανεπιστημίων στην Μπολόνια, την Οξφόρδη και το Παρίσι με την υποστήριξη της Εκκλησίας.

Τα Πανεπιστήμια ξεκίνησαν με τέσσερις σχολές (κατευθύνσεις): Τέχνες, νομοθεσία (δίκαιο), θεολογία και ιατρική.

Η σφραγίδα του παλαιότερου Πανεπιστημίου στον κόσμο, στη Μπολόνια

Τα Πανεπιστήμια λειτούργησαν ως χώροι έρευνας του φυσικού κόσμου και αναγέννησης των γραμμάτων και των τεχνών εξαιτίας της αντιπαράθεσης σε θεολογικά και επιστημονικά ζητήματα.

13ος αι. Κυριαρχία μορφής Θωμά Ακινάτη, ιταλού θεολόγου, εκπροσώπου του σχολαστικισμού. Ο Ακινάτης προσπάθησε να συμφιλιώσει τη φιλοσοφία των αρχαίων κλασσικών φιλοσόφων και ιδιαίτερα του Αριστοτέλη με τη μεσαιωνική χριστιανική θεολογία.

Μια άλλη μεγάλη μορφή την ίδια περίοδο υπήρξε ο Άγγλος Ρογήρος Βάκων, καθηγητής φιλοσοφίας και λάτρης των φυσικών επιστημών, ο οποίος προσπάθησε α) να αποδεσμεύσει τη φιλοσοφία από τη θεολογία και β) να καθιερώσει το πείραμα στις φυσικές επιστήμες.

Τεχνολογικές εξελίξεις περιόδου

Σχετικές με τη γεωργική παραγωγή: Βελτίωση μεθόδων εκμετάλλευσης δύναμης νερού και αέρα.

Τεχνική υαλογραφίας (βιτρό): Ζωγραφική σε γυαλί που το διαπερνά το φως. Εξαιρετικά δείγματα στους φεγγίτες καθεδρικών ναών της Δυτικής Ευρώπης.

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου Υαλογραφία στο ναό της Σαρτρ

Τεχνική ελαιογραφίας: Είναι η ζωγραφική με χρώματα διαλυμένα σε λινέλαιο ή άλλο φυτικό λάδι.

Σημαντική η εφεύρεση του πυροβόλου όπλου, σήμανε την αλλαγή της πολεμικής τακτικής.

Η πολιορκία της Ορλεάνης Παράσταση σε χειρόγραφο του 15ου αι.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Να αιτιολογήσετε με βάση την ιστορική αφήγηση και την πηγή που αναφέρεται στην παιδεία του Καρλομάγνου, στη σελ.104 του σχολικού μας βιβλίου, το χαρακτηρισμό Καρολίδεια Αναγέννηση, που αποδόθηκε στην εποχή του.

Γιατί ο 13ος και 14ος αι. αποτελούν σταθμό για την ιταλική λογοτεχνία;

Να αναζητήσετε στοιχεία για τις ιταλικές επιδράσεις στο έργο του Διονυσίου Σολωμού.

Να αναζητήσετε το περιεχόμενο του όρου σχολαστικισμός.

Ποια πρόθεση του Θωμά Ακινάτη διαφαίνεται στο απόσπασμα «Η σχέση Επιστήμης και Θρησκείας»; Να συγκρίνετε τη σκέψη του με αυτήν του Ρογήρου Βάκωνα.

Ποιες αλλαγές έφερε κατά τη γνώμη σας, η εκτεταμένη χρήση του πυροβόλου όπλου;

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Το μυθιστόρημα μεταφέρει τον αναγνώστη σε ένα ιταλικό μοναστήρι των Βενεδικτίνων και, γύρω από την αναζήτηση ενός χειρογράφου του Αριστοτέλη, αναπτύσσεται η πλοκή του, με φόνους, άνομες σχέσεις μεταξύ μοναχών και το κυνήγι των αιρετικών εν έτει 1327. Μέσα από αυτό το έργο ο Έκο βρίσκει την ευκαιρία να κάνει μια εκτενή παρουσίαση της Σχολαστικής Μεθόδου, η οποία κυριαρχούσε στη μεσαιωνική σκέψη. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι στο έργο αυτό του Έκο γίνεται εκτενής αναφορά σε πρόσωπα όπως ο Φραγκίσκος της Ασίζης, ο Ρογήρος Βάκων και ο Θωμάς Ακινάτης, άνθρωποι που υπήρξαν όλοι στο παρελθόν μελετητές και υποστηρικτές του Σχολαστικισμού. Ταυτόχρονα, όμως, αυτά τα πρόσωπα υπήρξαν και άτομα με τα οποία ο Έκο ασχολήθηκε και σε ακαδημαϊκό επίπεδο με τα έργα και τις ιδέες τους - ιδιαίτερα στην περίπτωση του Θωμά Ακινάτη - συνδυάζοντας έτσι με αριστουργηματικό τρόπο την επιστημονική με τη λογοτεχνική εργασία του.

Σημ. Επειδή δεν έχετε τώρα χρόνο να διαβάσετε το βιβλίο, μπορείτε να δείτε την ομώνυμη ταινία με τον Σον Κόνερι σε σκηνοθεσία Ζαν Ζακ Ανό.

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ