Η άλωση της Κωνσταντινούπολης (τρεις διδακτικές ώρες)

Διδακτικοί στόχοι

α. Να παρακολουθήσουμε τις μάταιες προσπάθειες των αυτοκρατόρων να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση και να προβληματιστούμε για τη στάση των Δυτικών.

β. Να παρακολουθήσουμε τα δραματικά γεγονότα της Άλωσης.

γ. Να κατανοήσουμε τη σημασία του Βυζαντίου για τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό.

α. Αναζήτηση βοήθειας από τη Δύση

Ταξίδια Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) στη Δύση χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Μανουήλ Παλαιολόγος

Ήττα Βαγιαζήτ στην Άγκυρα το 1402 από τους Μογγόλους υπό τον Ταμερλάνο.

Συνέπειες για τους Βυζαντινούς

• Απαλλαγή από το φόρο υποτέλειας
• Παράταση ύπαρξης μισού αιώνα

Συστηματική πολιορκία Πόλης το 1422 από τον Μουράτ Β΄ -Απόκρουση

Κατάληψη Πελοποννήσου το 1423-καθεστώς φόρου υποτέλειας

Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος  (1425-1451)

Αίτημα βοήθειας από τη Δύση.

Δήλωση υποταγής της ορθόδοξης Εκκλησίας στην Καθολική.

Αποδοχή όρων Συνόδου Φερράρας ?Φλωρεντίας.

Ο Ιωάννης Β΄ Παλαιολόγος στη Φερράρα 
Πίνακας Gozolli από το ανάκτορο των Μεδίκων στη Φλωρεντία

Σφοδρή αντίδραση ορθόδοξου λαού.

Ενδεικτική αντιλατινική διατύπωση Λουκά Νοταρά.

Αντίσταση Βαλκανίων

Αντιστέκονται:

ο βοεβόδας της Τρανσυλβανίας   Ιωάννης Ουνυάδης,

ο ηγέτης των Αλβανών, Γεώργιος Σκεντέρμπεης,

οι δυτικές δυνάμεις,  που ηττώνται στη Βάρνα το 1444.

β. Η Άλωση

Προεργασία Μωάμεθ Β΄ για την πολιορκία της Πόλης

• Κατασκευή του Ρούμελη-Χισάρ που αποκόπτει τον ανεφοδιασμό από τα λιμάνια του Ευξείνου Πόντου.

Το φρούριο Ρούμελη Χισάρ  στην ευρωπαϊκή  ακτή του Βοσπόρου

• Αποκλεισμός Πελοποννήσου για να εμποδίσει την ενίσχυση της Κωνσταντινούπολης από το Δεσπότη του Μορέως.

Πολιορκία Πόλης

Αριθμητική υπεροχή Τούρκων

Υπεροχή οπλισμού (κανόνια)

Το μεγάλο κανόνι που κατασκεύασε ο Ούγγρος μηχανικός Ουρβανός,
σε μια σύγχρονη φανταστική εικονογράφηση

Υπερασπιστής Πόλης: ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος με τη σύμπραξη του Γενουάτη Ιουστινιάνη.

Η πολιορκία της Πόλης  Τοιχογραφία στη Μονή Μολντοβίτα

Γενική επίθεση και Άλωση με σφαγές και λεηλασίες: Τρίτη 29 Μαΐου 1453

Αρχή πτώσης ελεύθερων περιοχών με τελευταία την Τραπεζούντα το 1461.

γ. Το Βυζάντιο μετά την Άλωση

• Διατήρηση πνευματικής παράδοσης Βυζαντίου και επίδραση στη διαμόρφωση της πνευματικής και πολιτιστικής ταυτότητας των βαλκανικών λαών.
• Ταύτιση Μόσχας με την  Τρίτη Ρώμη- Γάμος Ιβάν Γ΄ με τη Ζωή-Σοφία Παλαιολογίνα- Υιοθέτηση βυζαντινών συμβόλων.
• Για τη Δυτική Ευρώπη  το Βυζάντιο υπήρξε ακένωτη πηγή του αρχαίου πνεύματος στα χρόνια του Ανθρωπισμού και της Αναγέννησης.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Ο Άγγλος χρονογράφος Adam από το  Usk για το ταξίδι του Μανουήλ

Διερωτήθηκα από τα βάθη της καρδιάς μου πόσο σκληρό είναι που ο μεγάλος αυτός χριστιανός ηγεμόνας από τη μακρινή Ανατολή αναγκάσθηκε από τον κίνδυνο των απίστων να επισκεφθεί τα απόμερα νησιά της Δύσης, για να ζητήσει βοήθεια εναντίον τους. Θεέ μου! Τι απέγινε, Ρώμη, η παλαιά σου δόξα;  Τώρα γκρεμίσθηκε το μεγαλείο της αυτοκρατορίας σου και στ? αλήθεια μπορεί να πει κανείς για σένα με τα λόγια του Ιερεμία: « ?  ?ρχουσα ?ν τα?ς ?παρχίαις ?γινεν ?ποτελής». Ποιος θα πίστευε ποτέ ότι θα βυθιζόσουν σε τέτοια αθλιότητα, ότι εσύ, που κάποτε κυβερνούσες ολόκληρο τον κόσμο από το θρόνο του μεγαλείου σου, θα καταντούσες εντελώς ανίσχυρη να προστατεύσεις τη χριστιανική πίστη;

Α.Α. Vasiliev «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους»

• Συνήθιζαν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες να κάνουν μακρινά ταξίδια για διπλωματικούς λόγους; Ποιοι ήταν επιφορτισμένοι με αυτό το καθήκον στη βυζαντινή αυλή;
• Πόσο αποτελεσματικά ήταν αυτά τα ταξίδια  και τι αισθήματα προκαλούσαν στους Δυτικούς αλλά και στον απλό βυζαντινό λαό; Τι σήμαιναν για την Αυτοκρατορία;

2. Να αναζητήσετε στοιχεία για τον Γεώργιο Καστριώτη ή Σκεντέρμπεη.

3. Να διαβάσετε την πηγή «Στιγμιότυπα από την πολιορκία της Πόλης» από το Ρωσικό Χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη, αυτόπτη μάρτυρα της πολιορκίας της Πόλης, που υπηρετούσε στον οθωμανικό στρατό και να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

• Πως φαίνεται η στρατιωτική υπεροχή των πολιορκητών αλλά και η ανδρεία των πολιορκουμένων στο απόσπασμα;
• Ποιος Γενουάτης μνημονεύεται στο κείμενο; Με δεδομένη τη στάση της δυτικής πλειοψηφίας, πως διαγράφεται η δική του;

4. Να διαβάσετε την απάντηση των Ελλήνων στις προτάσεις των Τούρκων για την παράδοση της Πόλης, όπως δίνεται από τον ιστορικό Λαόνικο Χαλκοκονδύλη, και να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

• Ποια πρόταση έγινε στους πολιορκημένους κατοίκους της Πόλης από τον Ισμαήλ;
• Δέχτηκαν οι Έλληνες τις προτάσεις του Σουλτάνου; Τι μαρτυρεί η απάντησή τους;
• Διαβάστε και το απόσπασμα από το χρονικό της αλώσεως του Γεωργίου Φραντζή « ? Πόλις ?άλω».Πρόκειται για την απάντηση που έδωσε ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στην πρόταση του Μωάμεθ του Πορθητή να του παραδώσει την Πόλη, απάντηση που αποτελεί μνημείο πολιτικού ήθους.

 «Τό δέ τήν πόλιν σοί δο?ναι ο?τ??μόν ο?τ? ?λλου τινος τ?ν ο?κούντων ?ν α?τ?. Κοιν? γάρ γνώμ? πάντες α?τοπροαιρέτως ?ποθανο?μεν καί ο? φεισόμεθα τ?ς ζω?ς ?μ?ν».

Μικρογραφία από χειρόγραφο του 15ου αι.
(Μοδένα, Βιβλιοθήκη Estence)

5. Να διαβάσετε το απόσπασμα της ομιλίας που ακολουθεί και να απαντήσετε κατόπιν στις ερωτήσεις που δίνονται στο τέλος.

Είπε ο πάπας Πίος  Β΄ σε μία σύνοδο στη Madova της Ιταλίας έξι χρόνια μετά την άλωση: « Εμείς οι ίδιοι επιτρέψαμε  να κατακτηθεί η Κωνσταντινούπολη, η πρωτεύουσα της Ανατολής από τους Τούρκους. Όσο καθόμαστε στα σπίτια μας, ήσυχοι και άπραγοι, τα όπλα αυτών των βαρβάρων προχωρούν προς τον Δούναβη και τον Σάβα. Στην αυτοκρατορική πόλη της Ανατολής έσφαξαν τον διάδοχο του Κωνσταντίνου (στην πραγματικότητα τον ίδιο τον Κωνσταντίνο) μαζί με το λαό του, βεβήλωσαν τους ναούς του Κυρίου, αμαύρωσαν το ευγενές κτίσμα του Ιουστινιανού με την απεχθή λατρεία του Μωάμεθ, κατέστρεψαν τις εικόνες της Θεομήτορος και των άλλων αγίων, αναποδογύρισαν τις Άγιες Τράπεζες, έριξαν τα λείψανα των αγίων στα γουρούνια, σκότωσαν τους ιερείς, ατίμασαν γυναίκες και κοπέλες ακόμη και τις παρθένες που ήταν αφιερωμένες στο Θεό, έσφαξαν τους ευγενείς της  πόλης στο δείπνο του Σουλτάνου, πήραν την εικόνα του Εσταυρωμένου Σωτήρα μας στο στρατόπεδο χλευάζοντας και κοροϊδεύοντας Τον, φωνάζοντας αυτός είναι ο Θεός των χριστιανών, και τη μίαναν με λάσπη και πτύσματα. Όλα αυτά έγιναν μπροστά στα μάτια μας, αλλά εμείς κοιμόμαστε ύπνο βαθύ?Ο Μωάμεθ δεν θα αφήσει ποτέ τα όπλα, παρά μόνο μετά τη νίκη ή την ολοκληρωτική ήττα. Κάθε νίκη θα είναι γι? αυτόν το εφαλτήριο για την επόμενη, ώσπου να υποτάξει  κάθε ηγέτη της Δύσης, να καταστρέψει το ευαγγέλιο του Χριστού και να επιβάλει το νόμο του ψευτοπροφήτη σε όλο τον κόσμο».

 « Κωνσταντινούπολη 1453 Η τελευταία μεγάλη πολιορκία»  Roger Crowley

Σημ. Ο πάπας Πίος  θήτευσε στον εκκλησιαστικό θρόνο της Ρώμης από το 1458 έως το 1464.

• Ποια αφηγηματική τεχνική απαντάμε στο απόσπασμα;
• Για ποιο σκοπό νομίζετε ότι εκφωνήθηκε αυτή η ομιλία;
• Εκφράζει ειλικρινώς τη συμπάθεια των Δυτικών προς την Κωνσταντινούπολη ή κάτι άλλο; Ποιο είναι αυτό;

6. Η Άλωση της Πόλης ήταν η κατάληξη μιας μακροχρόνιας αποσύνθεσης της πολιτικής και οικονομικής υπόστασης του Γένους. Από τον 13ο αι. ο Ελληνισμός είχε διασπαστεί και διαμοιραστεί, στο μεγαλύτερο μέρος του από ξένους δυνάστες. Οι διεισδύσεις, έπειτα μισθοφόρων στο στρατό και αλλοφύλων στο διοικητικό μηχανισμό του είχαν προκαλέσει την εθνολογική του αλλοίωση. Οι εμφύλιοι πόλεμοι (1321- 1328,  1341-1355), και η εσωτερική αναρχία είχαν επιφέρει τη δημογραφική του συρρίκνωση. Σοβαρά λάθη στην οικονομική πολιτική  των αυτοκρατόρων, όπως η συνεχής αύξηση της μεγάλης ιδιοκτησίας σε βάρος των μικρών, που πιέζονταν από τη δυσβάστακτη φορολογία, η καταχρηστική επέκταση του θεσμού των «προνοιαρίων» και η υπερβολική, πολλές φορές, αύξηση των μοναστηριακών κτημάτων δημιούργησαν μια οικονομική ολιγαρχία σε βάρος των μικροκαλλιεργητών της γης, με απόληξη την οικονομική κρίση. Το εμπόριο είχε περιέλθει στα χέρια των δυτικών και οι δυνατότητες για οικονομική ανάκαμψη περιορίστηκαν σημαντικά. Υπήρχαν όμως  και πνευματικά αίτια της πτώσης.

Οι θρησκευτικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αντιθέσεις προκάλεσαν βαθειά σύγχυση, που λειτούργησε διαλυτικά στο σώμα της αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα οι δυτικές επιρροές και οι συνεχείς υποχωρήσεις των πολιτικών στις δυτικές (παπικές) απαιτήσεις, για την αναμενόμενη στρατιωτική βοήθεια, οδήγησαν στην πνευματική αλλοίωση του Βυζαντίου, με άμεσο κίνδυνο απώλειας της πνευματικής και πολιτιστικής του ταυτότητας. Γιατί, αν το Βυζάντιο έπαυε να διατηρεί την πνευματική και πολιτισμική του ιδιαιτερότητα, ακόμη κι αν δεν έπεφτε στα χέρια των Τούρκων, θα καταλυόταν εσωτερικά, μεταβαλλόμενο σε πνευματικό προτεκτοράτο της Φραγκιάς. Η πτώση- κατά τους ανθενωτικούς ? ήλθε ως σωτηρία, γιατί κράτησε την πνευματική και πολιτιστική καθαρότητα του Γένους, το οποίο στη δουλεία, παρά τις ταλαιπωρίες του, μπόρεσε να ανασυνταχθεί και να επιβιώσει.

« Τουρκοκρατία» π. Γεωργίου Μεταλληνού

• Ποιες είναι οι αιτίες της πτώσης της βυζαντινής αυτοκρατορίας, κατά τον συγγραφέα;
• Ποια θέση διατυπώνει στην υπογραμμισμένη περίοδο; Να τη συσχετίσετε με τη φράση του Λουκά Νοταρά που παρατίθεται στο σχολικό εγχειρίδιο και να σχολιάσετε τις δύο απόψεις.

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και Γεώργιος Φραντζής, ο ιστορικός της Άλωσης
Παράσταση Φώτη Κόντογλου στο Δημαρχείο Αθηνών

7. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, ο ορθόδοξος τσάρος της Ρωσίας θεώρησε τον εαυτό του νόμιμο διάδοχο του αυτοκράτορα, και πήρε ο ίδιος τον τίτλο του αυτοκράτορα, καθιερώνοντας και τον δικέφαλο αετό ως σύμβολο του κράτους. Η μαρτυρία ενός μοναχού στις αρχές του 16ου αι. μας αναφέρει πως καθιερώθηκε η νέα αυτή ιδεολογία: «ο Κύριός μας είναι τώρα ο μοναδικός τσάρος των Χριστιανών. Συνενώνει την ιερή και την θεία πίστη της αγίας, οικουμενικής και αποστολικής εκκλησίας, που δεν βρίσκεται πια στην εκκλησία της Ρώμης ή της Κωνσταντινούπολης, αλλά στην πόλη που έσωσε ο Θεός στη Μόσχα? Όλα τα άλλα χριστιανικά κράτη αποτελούν παρελθόν, και όλα έχουν ενωθεί σ? αυτό το μοναδικό κράτος, σύμφωνα με τα βιβλία των προφητών: το ρωσικό κράτος. Δύο Ρώμες έπεσαν. Η Τρίτη στέκεται γερά και τέταρτη δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει? Πραγματοποιείται έτσι η ρήση του μακάριου Δαυίδ: Εδώ θα αναπαυτώ στον αιώνα τον άπαντα, γιατί αυτόν τον τόπο επιθυμώ».

S. Linner «Ιστορία του Βυζαντινού πολιτισμού»

• Με ποιους τρόπους και με βάση ποια μεταφυσική ερμηνεία η Μόσχα θεωρήθηκε η Τρίτη Ρώμη;

8. Το όνομα του τελευταίου αυτοκράτορα συνδέθηκε με το θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά. Διαβάστε εδώ την ποιητική απόδοσή του  από τον Γεώργιο Βιζυηνό.

 Ο τελευτα?ος Παλαιολόγος   Γεωργίου Βιζυηνού

Τ?ν ε?δες μ? τ? μάτια σου, γιαγιά, τ?ν Βασιλέα,
? μήπως κα? σ? φάνηκε, σ?ν ?νειρο, ν? πο?με,
   σ?ν παραμύθι τάχα;

-Τ?ν ε?δα μ? τ? μάτια μου, ?σ?ν κα? σένα νέα,
π? ν? γεν? ?κατ? χρον?, κι? ?κόμα τ? θυμο?μαι,
   σ?ν ν?ταν χτ?ς μονάχα.

Στ?ν Πόλη, στ?ν Χρυσόπορτα, στ?ν πύργον ?π? κάτου,
ε?ν? ?να σπήλαιο πλατύ, στρωμένο σ?ν παλάτι,
   σ?ν ?γιο παρακκλήσι;

Κανένας Το?ρκος δ?ν μπορε? ν? κρατηθ? κοντά του,
κανε?ς τ?ς σιδερόπορτας να?ρη τ? μονοπάτι,
   ν? π? ν? τ? μηνύσ?.

Μόνο κανένας Χριστιανός, κανένας πο? τ? ξέρει,
περν? π? α?το? κρυφ? κρυφ? κα? τ?ν σταυρό του κάνει
   μ? φόβο κα? μ? ?λπίδα.

?τσι κι? ?γώ, βαστούμενη στ? πατρικό μου χέρι,
?π?γα κα? προσκύνησα. Κα? ?δ? α?το? μ? ?φάνη-
   ?χι μ? ?φάνη! Ε?δα:

Μέσ? στ? σκοτάδι τ? βαθ? ?ν? ?στρο, σ?ν λυχνάρι,
σ?ν μία φλόγα μυστική, ?π? τ?ν Θε? ?ναμμένη.
   γαλάζια λάμψι χύνει.

Κα? φέγγει τ?ν λευκόχλωμη το? Βασιλέως χάρι,
πο? μ? κλεισμένα βλέφαρα ?ξαπλωμένος μένει
   στ?ν ?ργυρή του κλίνη.

- ?πέθανε, γιαγιά; - Ποτέ, παιδάκι μου! Κοιμ?ται,
κοιμ?ται μόνο! Τ?ν χρυσ? κορ?να στ? κεφάλι,
   τ? σκ?πτρο του στ? χέρι.

Καί, σ?ν παληοί του σύντροφοι, πιστοί του
παραστ?ται, στ? στήθη τ? ? Σταυραετός, στ? πόδια του
   προβάλλει δικέφαλο Ξαφτέρι.

?πάν? ?π? τ? κεφάλι του, ? ?σπίδα παραστέκει,
κι? ?κε? πο? τ? χρυσόπλεκτο, τ? ψηφωτ? ζωνάρι
   τ?ν μέση του κατέχει,

σ?ν ?στραπ? π? ?πέμεινε χωρ?ς ?στροπελέκι,
ζερβιά, ?ς κάτου κρέμεται τ? ?στραφτερ? θηκάρι-
   μέσα σπαθ? δ?ν ?χει!

-Γιατί, γιαγιά; Πο? ε?ναι τό; -Βαμμένο μέσ? στ? α?μα,
?κόμ? ?ς τώρα βρίσκεται σ? ?ν?ς ?γγέλου χέρι,
   στ?ν ο?ραν? ?πάνου...

?τανε τότε πο? ? Τουρκι? τ?ν Πόλην ?πολέμα.
Μέσα μία φο?χτα ?λεύθεροι, ?π? ?ξω μύριο ?σκέρι,
   ο? σκλάβοι το? Σουλτάνου.

Κι? ? Μωχαμ?τ ? ?διος του π? στ? ?γριό του ?τι
-Δός μου τ?ς Πόλης τ? κλειδιά! το? Κωνσταντίνου κράζει,
   κα? τ? σπαθί σου δός μου!

-?λα κα? πάρ? τα! λέγ? α?τός, το? Τούρκου το? μουχτάτη
?γ? δ?ν δίνω τίποτε! Τίποτ? ?νόσ? βράζει
   μία στάλλα γα?μα ?ντός μου!-

Κι? ?πρόβαλαν τ? λάβαρα, κι? ?ρχίνησεν ? μάχη!
Σαράντα μέραις πολεμο?ν, σαράντα μερονύχτια
   χτυπιο?νται κα? χτυπο?νε,

ο? Το?ρκοι σ?ν τ? κύματα κι? ο? Χριστιανο? σ?ν βράχοι.
Κι? ο?τε τ?ν Φράγκων προδοσιαίς, ο?τε τ?ν φλάρων δίχτυα
   τ?ν Βασιλέα σειο?νε.

?π? τα?ς σαράντα κι? ?στερα Θε?ς τ?ν παραγγέλλει.
-Γι? το? λαο? τ? κρίματα, ε?ναι γραφτ? ν? γείν?,
   προσκύνα τ?ν Σουλτάνο!-

Μ? α?τός, τ? χέρι στ? σπαθί, πεισμόνεται, δ?ν θέλει!
-Πρ?ν μπρ?ς σ? Το?ρκο τύραννο τ? γόνατό μου κλίν?,
   π?ς κάλλιο ν? ?ποθάνω!-

?ξ? ?π? τ? κάστρο χύνεται μ? σπάθα γυμνωμένη,
κα? σφάζει Τούρκων κατοστα?ς κι? ?γαριν?ν χιλιάδες-
   ?κε?νος κι? ? στρατός του.

Η Άλωση της Πόλης Πίνακας Θεόφιλου

Μ? ?τ? ?λίγος ? στρατός, κι? ο? πρ?τοι λαβωμένοι!
?πεσαν τ? ?ρχοντόπουλα ?φυγαν ο? Ρηγάδες,
   κι? ?πέμεινεν ?τός του.

?σο τ?ν ζώνουν τ? σκυλιά, τόσο χτυπ? κα? σφάζει,
σ?ν πληγωμένος λέοντας, σ?ν τίγρη τ?ς ?ρήμου,
   πο? τ? παιδιά της σκώσουν.

Μ? κε? το? πέφτει τ? ?λογο! Κα? πέφτ? α?τ?ς κα? κράζει.
-Δ?ν βρίσκετ? ?νας Χριστιαν?ς ν? πάρ? τ?ν κεφαλή μου,
   πρ?ν π?ν κα? μ? σκλαβώσουν;-

Μι? τρίχα κα? τ?ν σκότωνεν ?ράπικη λεπίδα!
Μ? δ?ν τ? ?θελ? ? Θεός. Δ?ν ?θελε ν? ?φίσ?
   τ?ν Χριστιαν?ν τ? Γένος

α?ώνια δίχως βασιλι? κι? ?λευθερι?ς ?λπίδα.
Γι? α?τ? προστάζ? ?ν? ?γγελο ν? π? ν? τ?ν βοηθήση,
   σ?ν ?ταν κυκλωμένος.

Κι? α?τ?ς τ?ν Μα?ρο λακπατ?, τ?ν Βασιλ? γλυτώνει.
τ? κοφτερό του τ? σπαθί του παίρν? ?π? τ? χέρι,
   το?ς Τούρκους διασκορπίζει.

Π? στ? λευκά του τ? φτερ? τ?ν Βασιλέα σκώνει,
μέσ? στ? πλατ? τ? σπήλαιο, πο? σ? ε?πα, τόνε φέρει,
   κι? ?κε? τόνε κοιμίζει.-

-Κα? τώρα πι? δ?ν ε?μπορε?, γιαγιάκα, ν? ξυπνήσ?;
-? βέβαια! Καιρο?ς καιρούς, σηκώνει τ? κεφάλι,
   στ?ν ?πνο τ?ν βαθύ του,

κα? βλέπ? ?ν ?ρθεν ? στιγμή, π?χ? ? Θε?ς ?ρίσει,
κα? βλέπ? ?ν ?ρθ? ? ?γγελος γι? ν? το? φέρ? πάλι
   τ? κοφτερ? σπαθί του.

-Κα? θ?ρθη, ναί, γιαγιάκα μου; -Θ?ρθη, παιδί μου, θ?ρθη.
Κα? ?ταν ?ρθ?, τί χαρ? στ?ν γ?, στ?ν ο?κουμένη,
   σ? ?ποιους θ? ζο?νε τότε!

Διπλό, τριπλ? θ? πάρουμεν α?τ? πο? μ?ς ?πάρθη,
κι? ? Πόλη, κι? ? ?γιασοφι? δική μας θένα γένη.
   -Πότε, γιαγιά μου; Πότε;

-?ταν τρανέψ?ς, γυόκα μου, κι? ?ρματωθ?ς κα? κάμ?ς
τ?ν ?ρκο στ?ν ?λευθεριά, σ? κι? ?λ? ? νεολαία,
   ν? σώσετε τ?ν χώρα.

Τότε θ? ν?ρθ? ? ?γγελος κι? ?γγελικα? δυνάμεις,
ν? μπο?νε, ν? ξυπνήσουνε, ν? πο?ν στ?ν Βασιλέα,
   π?ς ?λθε πι? ? ?ρα!

Κι? ? Βασιλ?ς θ? σηκωθ?, τ?ν σπάθα του θ? δράξη,
καί, στρατηγός σας, θ? ν? μπ? στ? πρ?το του βασίλειο
   τ?ν Το?ρκο ν? χτυπήσ?.

Κα? χτύπα, χτύπα θ? τ?ν π? μακρ? ν? τ?ν πετάξ?,
πίσω στ?ν Κόκκινη Μηλιά, κα? πίσ? ?π? τ?ν ?λιο,
   πο? πι? ν? μ? γυρίσ?!

Η Άλωση της Πόλης  συγκλόνισε τη λαϊκή ψυχή   κι από  την πρώτη στιγμή ζωντάνεψαν οι ελπίδες του Γένους για την απελευθέρωση. Αυτό μαρτυρεί το πλήθος των θρηνητικών τραγουδιών, των παραδόσεων και των θρύλων, των σχετικών με το γεγονός.

Η Αγια-Σοφιά

Παράλληλα και η λαϊκή  τέχνη , με τους συμβολικούς δικέφαλους αετούς και τα συγκινητικά  σχεδιάσματα της Αγια- Σοφιάς  στα μέταλλα, στην πέτρα και   στο ξύλο, στήριξε και ψυχολογικά την ελπίδα του έθνους, προβάλλοντας τα σύμβολα αυτά της ακμής του σε κοσμικά ή εκκλησιαστικά αντικείμενα.

Η παρουσία της Πόλης είναι ακόμη διάχυτη στα δημοτικά τραγούδια  και στις παροιμίες.

Ένα νανούρισμα λέει χαρακτηριστικά:

«Κοιμήσου και παρήγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου

στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα χρυσαφικά σου».

Κι ένα τραγούδι της αγάπης:

«Μαντήλι μου μεταξωτό, στην Πόλη σταμπωμένο,

μικρή είν? η αγάπη μου, μα θα την ανιμένω.

Σαν τη λαμπάδα τη χυτή που χύνουνε στην Πόλη,

έτσι είναι το κορμάκι σου ,καματερή και σκόλη».

Αλλά και  στα τραγούδια του γάμου ακούμε:

« Της νύφης μας το πάπλωμα το φέραν απ? την Πόλη,

έχει τριγύρω τα πουλιά ,στη μέση το παγώνι».

Επίσης και για την κοσμική ζωή:

«Της Πόλης τα κρασοπουλειά φωτιά να τα  ?χε κάψει,

που ξεγελούν τα ναι παιδιά κι αλησμονούν τις μάνες».

Τέλος και στις παροιμίες η θύμηση της Πόλης είναι συχνή:

                «Από την Πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλα».

Άσκηση για το σπίτι:  Να αναζητήσετε και να φέρετε στην τάξη ιστορικά δημοτικά τραγούδια, θρύλους και παραδόσεις  για την Άλωση της Πόλης. Να θυμάστε ότι όλα αυτά- παρόλο που πολλοί θέλουν να τα εξοβελίσουν από την ιστορία μας- στάθηκαν το ψωμί που έθρεψε, και το νερό που ξεδίψασε το Γένος μας στους χαλεπούς καιρούς της Τουρκοκρατίας. Είναι σαν τα παραμύθια  του παππού και της γιαγιάς που ζέσταναν τις καρδιές και τα όνειρα της παιδικής μας ηλικίας.