Οι Οθωμανοί και η ραγδαία προέλασή τους

Διδακτικοί στόχοι

• Να γνωρίσουμε τους κύριους θεσμούς του Οθωμανικού Κράτους,
• Να αναζητήσουμε τους κύριους λόγους ανάπτυξης της οθωμανικής ισχύος και της ραγδαίας επέκτασής της στα Βαλκάνια.

α. Η κατάκτηση της Μ. Ασίας

Προέλευση Οθωμανών: Κεντρική Ασία

Εγκατάσταση κοντά στην Προύσα λόγω πίεσης από τους Μογγόλους (1281)

Τουρκική νησίδα και προφυλακή σε βυζαντινό έδαφος

Δέλεαρ για:

• μισθοφόρους που ορέγονται λάφυρα  και
• καλλιεργητές που επιζητούν γη.

Πεζικό και ιππικό των Μογγόλων σε μάχη
Παράσταση σε χειρόγραφο του 14ου αι.

Εξάπλωση Οθωμανών  υπό την ηγεσία του Οσμάν ή Οθμάν, που διευκολύνεται με:

• τον ισλαμικό θεσμό των γαζήδων (φανατικοί πολεμιστές της πίστης)
• τη διάλυση των ακριτικών σωμάτων μετά το 1261 και
• την ήττα των Βυζαντινών  κοντά στην Προύσα το 1301.

Οριστική κατάληψη Προύσας  και ορισμός της ως πρωτεύουσας, το 1326 από τον Ορχάν.

β. Η οργάνωση του κράτους των Οθωμανών

Επίτευγμα των σουλτάνων Ορχάν και Μουράτ Α΄.

 Η κατάκτηση  της Νίκαιας και της Νικομήδειας σημαίνει

• την εξασφάλιση αστικών κέντρων και
• τον έλεγχο της Βιθυνίας.

Η θρησκευτική ανεκτικότητά τους

• περιόρισε τις αντιδράσεις των καταπιεσμένων οικονομικά αγροτικών πληθυσμών
• διευκόλυνε την ενσωμάτωσή τους στην οθωμανική κοινωνία.

Στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις

Αντικατάσταση νομάδων εθελοντών ιππέων από ιππείς-τιμαριούχους.

Τα τιμάρια λειτουργούν ως

• συνδετικοί δεσμοί των ιππέων με το Σουλτάνο και
• κίνητρα για νέες κατακτήσεις.

Στρατιωτικό σώμα γενιτσάρων (Γενί τσαρί= νέος στρατός)

• Εθελοντές μισθοφόροι
• Στρατολογούμενοι με τη βία  υποτελείς χριστιανοί
• Αποτελούν δεξαμενή στρατιωτών και διοικητικών υπαλλήλων στο άμεσο περιβάλλον του Σουλτάνου.

Σώμα Γενιτσάρων

γ. Η οθωμανική προέλαση στα Βαλκάνια. Το Βυζάντιο υποτελές

Οικτρή κατάσταση στη βυζαντινή αυτοκρατορία  σε όλα τα επίπεδα.

Το πέρασμα στην Ευρώπη

• Κατάληψη Καλλίπολης το 1354 από τον Ορχάν (συγκυρία σεισμού)
• Κατάληψη Διδυμοτείχου το 1361 και Αδριανούπολης (πρωτεύουσα Οθωμανών το 1635) από τον Μουράτ Α΄.

Διαμόρφωση νέας κατάστασης στα Βαλκάνια

• Αναγνώριση ηγεμονίας Σουλτάνου από τους Σλάβους και τους Βούλγαρους.
• Πληρωμή φόρου υποτέλειας και διάθεση στρατού από το Βυζάντιο.

Μάχη Κοσσυφοπεδίου (1389) Καθοριστική για το μέλλον της Βαλκανικής

Σύγκρουση σερβοβοσνιακών δυνάμεων με το Μουράτ και μετά τη δολοφονία του,  με το διάδοχό του Βαγιαζήτ.

Ήττα Σέρβων ?Αναγνώριση επικυριαρχίας Σουλτάνου.

Σημ. Η μάχη στο Κοσσυφοπέδιο σφράγισε τη μοίρα του σερβικού λαού, όπως φαίνεται ακόμη και σήμερα με τη διαμάχη σερβικού και αλβανικού στοιχείου για τον έλεγχο της περιοχής.

Απεικόνιση της  μάχης του Κοσσυφοπεδίου
σε ρωσική μικρογραφία του 16ου αι.

Ορισμός βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Ζ΄ Παλαιολόγου από τον σουλτάνο.

Ομηρία διαδόχου Μανουήλ και συμμετοχή στην εκστρατεία εναντίον της Φιλαδελφείας.

Δραπέτευση στα 1391 και ανάληψη  διακυβέρνησης της αποδεκατισμένης Κωνσταντινούπολης.

Πρώτος αποκλεισμός Βασιλεύουσας από τον Βαγιαζήτ στα 1393-1394.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

• Ποια ήταν η κατάσταση στη βυζαντινή αυτοκρατορία και τα γεγονότα που προκάλεσαν την  παράδοση της Προύσας στους Οθωμανούς, σύμφωνα με την πηγή του βιβλίου και αυτήν που σας δίνεται εδώ; 

Η ψυχική κόπωση των Βυζαντινών

Κόπωση και αποθάρρυνση χαρακτηρίζουν τη στάση των Βυζαντινών κατά τη διάρκεια αυτής της μεγάλης περιόδου που οι ιστορικοί αρέσκονται να την περιγράφουν ως την περίοδο της αργής αγωνίας  του Κράτους και της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Το Βυζάντιο μόλις έγινε μικρό κράτος ? θα επιδιώξει, σ? όλη αυτή την περίοδο, διευθετήσεις που θα του επιτρέψουν να συνεχίσει τη μίζερη ύπαρξή του σε βάρος συχνά της αξιοπρέπειας του λαού του.

        « Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής Αυτοκρατορίας» Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ

• Πως υπογραμμίζεται η απελπιστική οικονομική κατάσταση της αυτοκρατορίας στο απόσπασμα του Νικηφόρου Γρηγορά και στο ποίημα του Καβάφη, που αναφέρεται στο διάδοχο του Ιωάννη του Ε΄, Ιωάννη Καντακουζηνό; Τι συναισθήματα γεννά η ανάγνωση των δύο κειμένων;

Οι τελετές για το γάμο του Ιωάννη Ε΄

Τέτοια φτώχεια επικρατούσε τότε στο αυτοκρατορικό παλάτι, που κανένα από τα ποτήρια ή τα κύπελλα δεν ήταν χρυσό ή ασημένιο, αλλά από κασσίτερο, πηλό ή όστρακο. Για όσους γνώριζαν τα πράγματα  ήταν ολοφάνερη η βίαιη αποχώρηση του μεγαλείου και της χλιδής και τα πάντα εκεί μέσα τους μιλούσαν για τη δυστυχία που επικρατούσε. Ακόμη και τα αυτοκρατορικά διαδήματα και ενδύματα κατά την τελετή αυτή είχαν απομίμηση χρυσού και ψεύτικες πέτρες αντί για αληθινές, που αντανακλούσαν σε διάφορους καθαρούς χρωματισμούς πάνω στα επιχρυσωμένα δερμάτινα ενδύματα. Που και που  διέκρινες και αληθινά μαργαριτάρια ή άλλους πολύτιμους λίθους  που η λαμπρότητά τους ήταν ολοφάνερη και δεν ξεγελούσαν τα μάτια. Τέτοια ήταν η κατάπτωση της αρχαίας εκείνης ευδαιμονίας και λαμπρότητας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που όχι χωρίς ντροπή σας τα διηγούμαι όλα αυτά.

                                                             «Ρωμαϊκή Ιστορία» Νικηφόρου Γρηγορά

Από υαλί χρωματιστό    Κ.Π.Καβάφη

Πολύ με συγκινεί μια λεπτομέρεια
στην στέψιν, εν Βλαχέρναις, του Ιωάννη Καντακουζηνού
και της Ειρήνης Aνδρονίκου Aσάν.
Όπως δεν είχαν παρά λίγους πολυτίμους λίθους
(του ταλαιπώρου κράτους μας ήταν μεγάλ? η πτώχεια)
φόρεσαν τεχνητούς.  Ένα σωρό κομμάτια από υαλί,
κόκκινα, πράσινα ή γαλάζια. Τίποτε
το ταπεινόν ή το αναξιοπρεπές
δεν έχουν κατ? εμέ τα κομματάκια αυτά
από υαλί χρωματιστό. Μοιάζουνε τουναντίον
σαν μια διαμαρτυρία θλιβερή
κατά της άδικης κακομοιριάς των στεφομένων.
Είναι τα σύμβολα του τι ήρμοζε να έχουν,
του τι εξ άπαντος ήταν ορθόν να έχουν
στην στέψι των ένας Κυρ Ιωάννης Καντακουζηνός,
μια Κυρία Ειρήνη Aνδρονίκου Aσάν.

Ιωάννης Καντακουζηνός Παράσταση σε χειρόγραφο

• Ποια ήταν τα αίτια της ταχείας προέλασης των Οθωμανών σύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις και το παράθεμα;

Η οθωμανική κατάκτηση των Βαλκανίων

Δεν είναι δύσκολο να ερμηνεύσουμε την ευκολία, με την οποία οι Οθωμανοί κατέλαβαν τα Βαλκάνια. Η οθωμανική εισβολή συνέπεσε σε μια εποχή κρατικής πολυδιάσπασης και πολλοί από τους ανεξάρτητους βασιλιάδες, δεσπότες και επικυρίαρχους των μικρότερων βαλκανικών ηγεμονιών δεν δίσταζαν να επικαλεστούν εξωτερική βοήθεια, για να λύσουν τις μεταξύ τους διαφορές. Μέσα στη γενική αναρχία των Βαλκανίων μονάχα οι Οθωμανοί ακολουθούσαν μια συνεπή πολιτική τακτική και μόνο αυτοί διέθεταν τη στρατιωτική ισχύ και τη συγκεντρωτική διοίκηση που προϋπόθετε η εφαρμογή της. Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα των Οθωμανών ήταν το σώμα των γενιτσάρων, ο πρώτος μόνιμος στρατός της Ευρώπης. Το είχε συστήσει ο Σουλτάνος μετά την κατάκτηση της Αδριανούπολης, χρησιμοποιώντας αιχμαλώτους πολέμου, και βρισκόταν κάτω από την προσωπική του αρχηγία.

                                                                      «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία»  Η.Ιnalcik

• Η κατάκτηση της Αδριανούπολης το 1361 από τους Οθωμανούς συγκίνησε τη λαϊκή ψυχή, που θρήνησε την απώλεια της πόλης μ? ένα ιστορικό δημοτικό τραγούδι, το οποίο πρωτοδημοσίευσε ο Άγγλος Pasley το 1837 όταν το άκουσε στη Κρήτη και επαναδημοσίευσε αργότερα ο Ν. Πολίτης, θεωρώντας το το παλαιότερο δημοτικό μας τραγούδι.

Τ΄ αηδόνια της Ανατολής και τα πουλιά της Δύσης

κλαίγουν αργά, κλαίγουν ταχιά, κλαίγουν το μεσημέρι

κλαίγουν την Αντριανούπολη την πολυκρουσεμένη

όπου τηνε κρουσέψανε τις τρεις γιορτές του χρόνου

του Χριστουγέννου για κηρί και του Βαγιού για βάγια

και της Λαμπρής την Κυριακή για το Χριστός Ανέστη.