ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗ ?ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΛΟΓΟ

• Γνωρίζετε αν παλαιότερα ο γραπτός και ο προφορικός λόγος ταυτίζονταν;
• Γιατί επικράτησε τότε  η αντίληψη ότι ο γραπτός λόγος  είναι σημαντικότερος από τον προφορικό;
• Για ποιο λόγο η σύγχρονη γλωσσολογία δίνει προτεραιότητα στον προφορικό λόγο;
• Να εκφράσετε την άποψή σας για τις θέσεις  που παρατίθενται στη σελ. 107 του σχολικού βιβλίου σχετικά με τη σημασία και τις λειτουργίες του γραπτού λόγου.
• Αποτελεί όντως ο γραπτός λόγος σταθμό στην ιστορία του πολιτισμού κάθε λαού;

Κυριλλικό αλφάβητο

• Θυμάστε ποιοι επινόησαν και πότε  αυτό το αλφάβητο; Τι σήμανε για τους σλαβικούς λαούς;

Σχέδιο βασισμένο σε τοιχογραφία που παριστάνει Αιγύπτιους γραφείς

• Γιατί η γνώση του γραπτού λόγου είναι δύναμη στον άνθρωπο; Πως επαληθεύτηκε αυτό στην  αρχαία Αίγυπτο;

Απόσπασμα από τους νόμους του Δράκοντα

• Τι σημαίνει η έκφραση «Δρακόντεια μέτρα»;
• Πως συνέβαλε ο γραπτός λόγος στον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών;

Ομηρικό κείμενο του 10ου αι. με σχόλια

Σημαντικό ρόλο στη διάσωση και διάδοση  των γραπτών μνημείων του λόγου κατά την ύστερη αρχαιότητα , έπαιξαν οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι που συγκέντρωσαν και υπομνημάτισαν τα αρχαία κείμενα, και αργότερα οι μοναχοί, που με περισσή φροντίδα συντήρησαν τους κώδικες που διασώθηκαν, και    αντέγραψαν τα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, τα  οποία φιλοτέχνησαν με εξαιρετικές  μικρογραφίες.

Στην Τραπεζούντα των Μεγάλων Κομνηνών αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η μελέτη των φυσικών επιστημών. Εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής έδρασαν στην πόλη, καλλιεργώντας τα μαθηματικά, την αστρονομία, την ιατρική, τη γεωγραφία. Στην εικόνα, Χαλδαίοι αστρολόγοι παρατηρούν τον ουρανό.

Μικρογραφία χειρογράφου του 12ου αιώνα
Άγιο Όρος, Μονή Παντελεήμονος

• Πιστεύετε πως η προφορική και η γραπτή γλώσσα ενός λαού εξελίσσονται με τον ίδιο ρυθμό;
• Έχετε ακούσει κάτι για το γλωσσικό ζήτημα; Πότε προέκυψε και ποιες παρατάξεις διαμορφώθηκαν;
• Διαβάστε  το απόσπασμα που ακολουθεί, για να δείτε πως μπορεί να λειτουργήσει η γλώσσα στο κοινωνικό σώμα.

Οι άρχοντες και οι λογιότατοι καταφρονούν το λαό και τη γλώσσα του

Και έτσι κατάστησαν τη γλώσσα τους για το γένος διπλωματικά κλειδιά, οπού κανένας να μην τους καταλαβαίνει· και θέλουν να διακρένονται από τον κοινό λαό, όχι με πράγματα αληθινά και μεγάλα και με ιδέες υψηλές, αναγκαίες και ωφέλιμες, αλλά με λέξεις και κατάληξες παλιές, σαν οι άρχοντες των Κορφών οι οποίοι, με μοναχά τίτλους πάσης ξηροκαμπίας, αγαπούν να διακρένονται από τους λοιπούς συμπατριώτες τους, τους οποίους τους καταφρονούν τόσο, οπού ουδέ να τους ιδούν, αλλά  και όντα σεργιανίζουν δε σηκώνουν  μάτια να τους κοιτάξουν, μην τύχει και μαγαρίσει η αρχοντιά τους η φαντασμένη.                                    Ιωάννης Βηλαράς ( 1771-1823)

• Σε ποιους αναφέρεται ο Ιωάννης Βηλαράς στο κείμενό του;
• Ποια ήταν η πρόθεσή τους; Τι τους καταλογίζει ο συγγραφέας;

Να ξέρετε ότι το γλωσσικό ζήτημα, η διένεξη για την επικράτηση της καθαρεύουσας ή της δημοτικής στο δημόσιο βίο και την εκπαίδευση, ταλάνισε για χρόνια την ελληνική κοινωνία και το πολύπαθο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Μια μεγάλη προσπάθεια για την καθιέρωση της δημοτικής έγινε από την  τριανδρία των Αλέξανδρου Δελμούζου, Δημήτρη Γληνού, Μανόλη Τριανταφυλλίδη, που είχε αναλάβει να σηκώσει το βάρος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στις αρχές του 20 ου αι. Με σπουδές και οι τρεις στη Γερμανία, υπήρξαν ιδρυτικά μέλη του περίφημου Εκπαιδευτικού Ομίλου το 1910, και το 1917 ο Βενιζέλος τους ανέθεσε   την αναμόρφωση της δημοτικής εκπαίδευσης. Τότε γράφονται το «Αλφαβητάρι με τον ήλιο» και τα «Ψηλά βουνά», που συνέγραψαν μαζί με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου.

Γράφει ο Ευάγγελος Παπανούτσος:

Η γλώσσα δεν κατασκευάζεται  με συνταγές από τους λογίους: δημιουργείται μέσα στην ιστορική κίνηση και από την ιστορική κίνηση κάθε λαού, και εκφράζει την ψυχή του.

Να θυμάστε πάντα ότι η γλώσσα είναι ένα ζωντανό, δυναμικό σώμα που διαρκώς εξελίσσεται. Γι? αυτό απέτυχε τόσο η προσπάθεια του Αδαμάντιου Κοραή , που θέλησε να κατασκευάσει μια λόγια γλώσσα στο γραφείο του-κάτι ανάμεσα  στην καθαρεύουσα και τη δημοτική, όσο και του Γιάννη Ψυχάρη, που επιδίωξε την κατασκευή μιας μαλλιαρής, όπως ονομάστηκε, δημοτικής.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟ

Ο δημοτικισμός είναι κίνημα καθαρά ελληνικό. Ανάβλυσε από την ανάγκη της εθνικής ψυχής, που ήθελε να ζήσει και να εκφράσει την δική της πραγματική ζωή, όπως είχε εξελιχθεί στη μακρόχρονη παράδοσή της. Είναι η στροφή του Έθνους από τα έξω προς τα μέσα του, από το πράγμα προς τον άνθρωπο, τον άνθρωπο με όλο το ψυχικό του βάθος, από την απονεκρωτική μίμηση προς την ζωντανή  πηγή της δημιουργίας.

Αλέξανδρος Δελμούζος

Ο Δημοτικισμός είναι η εναρμόνιση του παρόντος με το παρελθόν. Αναγνώριση του παρελθόντος δια μέσου του παρόντος, επομένως αφομοίωση και μετουσίωση κάθε ζωογονήσιμης αξίας. Και πρώτα ?πρώτα ο δημοτικισμός αναγνωρίζει  ολόκληρο το παρελθόν μας, γιατί το παρόν είναι γέννημα ολόκληρης της ιστορικής εξέλιξης και αφού αναγνωρίζομε το παρόν δεν μπορούμε να περιφρονήσομε τίποτε από τα περασμένα. Δεύτερο, ο δημοτικισμός στρέφεται προς την ουσία, προς την ιδέα, προς τα στοιχεία του καλού, προς τις ηθικές και κοινωνικές αξίες και από εκεί ζητάει σπέρματα για τη δημιουργία του παρόντος. Γιατί ο δημοτικισμός είναι δημιουργία, θέλει να πλάσει το παρόν παίρνοντας από παντού, όπου βρίσκει αξία αναβιώσιμη. Τρίτο, ο δημοτικισμός μορφώνει το γλωσσικό όργανο, με το οποίο θα γίνει κάθε πνευματική αφομοίωση, μας δίνει γλώσσα δική μας, σύγχρονη, αισθητή, ζωντανή, που περιέχει όλα τα στοιχεία της αρχαίας, όσα με φυσική εξέλιξη έζησαν στην ψυχή  και στο στόμα του Ελληνικού λαού.

                                                                                                       Δημήτριος  Γληνός

Ο δημοτικισμός είναι η λογοτεχνική, πνευματική, εκπαιδευτική και κοινωνική κίνηση, που μας ζητεί να εργασθούμε για να αποκτήσουμε κι εμείς κάτι που δεν το έχομε και που το έχουν όλοι οι πολιτισμένοι λαοί της Ευρώπης, το πρώτο και το σημαντικότερο γνώρισμα για κάθε έθνος με σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό, κοινή εθνική γλώσσα, που ολόκληρο το έθνος μπορεί να τη γράψει και να την αισθάνεται και να τη μιλεί και να την έχει όργανο στη μόρφωσή του και στην πνευματική του ζωή? Ο δημοτικισμός δεν ζητεί ν?αποκόψομε κανένα πραγματικό δεσμό με τα περασμένα μας, ούτε να ξεχάσομε κανένα δίδαγμα της εθνικής μας ιστορίας, κανένα παράδειγμα και κανένα πρότυπο από την πλούσια κληρονομιά μεγάλων και ανυπέρβλητων προγόνων.        

                                                                                             Μανόλης Τριανταφυλλίδης

1. vΠοια κοινή θέση διακρίνετε στην τριανδρία του δημοτικιστικού κινήματος;

Διαβάστε κι αυτό το χρονογράφημα που αναφέρεται στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα του τόπου μας.

 «Σχολείο χωρίς γράμματα» Νίκου Ξυδάκη

     Όσοι μαθητές ξέμειναν ιδρωκοπάνε στις μπασκέτες και στο ποδόσφαιρο. Το ανοιξιάτικο απομεσήμερο  θερμαίνει τον Υμηττό,  χρωματίζει στα θερμά την γκρίζα μητρόπολη. Το πλήθος πήζει στην άσφαλτο, μερικά τετράγωνα παρακάτω- αλλά είναι «παρακάτω», παρέκει, αλλού. Εδώ, βασιλεύει το φως, το φευγαλέο κελάηδημα στα πεύκα, η άνοιξη, η ώχρα που ακτινοβολεί. Είναι το σχολείο, ελεγχόμενη ζώνη, προσομοίωση όασης. Οι γονείς μπαινοβγαίνουν, άλλοι βιαστικοί, άλλοι σκεφτικοί, όλοι με μια αίσθηση επείγοντος, επίσημου, σοβαρού. Προσέρχονται στην ανά τετράμηνο τελετουργία, στον έλεγχο προόδου του μαθητή. Είναι οι μικροαστοί, η μεσαία τάξη, η ραχοκοκκαλιά: παλαιοί νοικοκυραίοι με νεωτερίζοντα ενδύματα, που πιστεύουν στην αξία των γραμμάτων, στην προκοπή δια των γραμμάτων, όπως πίστευαν πριν απ? αυτούς οι πατεράδες και οι παππούδες τους, αγροτοποιμένες, έμποροι, βιοτέχνες, εργατικοί.

      Μα δεν πιστεύουν με τον ίδιο τρόπο? Γιατί είναι άλλοι, γιατί ο κόσμος είναι άλλος, τα γράμματα σημαίνουν άλλο πράγμα σήμερα, γιατί το σχολείο είναι άλλο. Δεν έχουν αλλάξει όλα, πάντως τα «άλλα» είναι πολλά. Τόσο πολλά , που στην υπογεννητική Ελλάδα με τα ολίγα παραχαϊδεμένα παιδιά, οι γονείς λαχανιάζουν περισσότερο κι απ? τους μαθητές, κυνηγώντας δασκάλους, φροντιστήρια, βαθμούς, τεστ, πανελλαδικές, μηχανογραφικά, πιέζοντας τους μαθητές για εορταστικά τριήμερα με αποστήθιση για το διαγώνισμα.

       Η  σχολική Ελλάδα τρέχει αλαφιασμένη προς κάθε κατεύθυνση, αλλά χωρίς προορισμό. Οι σημερινοί νοικοκυραίοι, που στραγγίζουν  μισθούς και οικονομίες για δίδακτρα και  φροντιστήρια, για Νike, καρτοκινητά και Βίλατζ, δεν ξέρουν που θα καταλήξουν οι κόποι, οι θυσίες, τα ξενύχτια. Δεν τολμούν να σκεφτούν πού θα βγάλουν η ζουληγμένη εφηβεία, η αποστήθιση, η κατάληξη στη χοάνη των ΑΕΙ-ΤΕΙ- όλοι- μπαίνουν- κάπου.

     Όλο και περισσότεροι  υποψιάζονται  ότι το σχολείο είναι γυμνό, ότι η κούρσα της παπαγαλίας και της εξεταστικοποίησης είναι νοσηρή και αδιέξοδη, ότι τα μονάκριβα  ξεσκολίζουν ημιανάπηροι θηρευτές  βαθμών και πτυχίων. Όλοι  βλέπουν τα πληθωρισμένα πτυχία, τους «προσοντούχους αγράμματους», τη δομική νεανική ανεργία, την ακεφιά και την ατονία. Αλλά κανείς δε διανοείται  να εγκαταλείψει την κούρσα- πώς να βγει μόνος από ολόκληρη κοινωνία, ακόμη κι αν αυτή η κοινωνία νοσεί;

       Δεν χρειάζεται να καταφύγω στους αμείλικτους αριθμούς ? μισό εκατομμύριο παρκαρισμένοι στα ΑΕΙ ?ΤΕΙ, 1,3 εκατομμύρια πτυχιούχοι? Δεν χρειάζεται να συγκρίνουμε τους αριθμούς αυτούς με τους αριθμούς αναγνωστών εφημερίδων ή βιβλίων, με τους επισκέπτες θεάτρων, μουσείων και βιβλιοθηκών. Οι συγκρίσεις μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη. Η σχολική εκπαίδευση έχει προ πολλού πάρει διαζύγιο από την παιδεία. Τα γράμματα, όπως τα εννοούσαν παλαιοί και νέοι νοικοκυραίοι, δεν οδηγούν κατευθείαν στη φώτιση ούτε στη μόρφωση ούτε στην κοινωνική άνοδο, ούτε καν στην επαγγελματική αποκατάσταση.

    Το σχολείο βρίσκεται σε κρίση και γι? αυτήν την κρίση δε φταίνε μόνο οι δάσκαλοι- που συχνά παλεύουν μόνοι, ενάντια σ? ένα παράλογο στεγνωμένο σύστημα και σε μια κοινωνία που απαιτεί χωρίς να προσφέρει. Για το αποπροσανατολισμένο, μαζικό και στείρο σχολείο φταίνε ασφαλώς οι πολιτικές ηγεσίες που μεταθέτουν προβλήματα χωρίς να τολμούν αλλαγές, που συντηρούν νοσογόνες εστίες υπό το δέος του πολιτικού κόστους, που υποκινούν κάθε τόσο εθνικούς διαλόγους χωρίς τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις, χωρίς στρατηγική και όραμα, χωρίς αίσθηση του πραγματικού.

          Φταίνε και οι γονείς, δηλαδή η κοινωνία, εμείς. Φταίμε που ανεχόμαστε τα τόσο κακά δωρεάν βιβλία, που αποδεχόμαστε την ισοπέδωση  ψυχών και πνευμάτων από τις άθλιες πανελλαδικές, που ανεχόμαστε το μαζικό και υποβαθμισμένο ΑΕΙ-ΤΕΙ με το δωρεάν σύγγραμμα και τη συνέχιση της παπαγαλίας. Φταίμε επειδή βολευόμαστε βραχυπροθέσμως υπό καθεστώς εξισωτισμού, χάνοντας την ουσιαστική δημοκρατία που είναι η ποιοτική εκπαίδευση, με κριτήρια και επιλογές.

      Φταίμε κυρίως επειδή εμείς αλλάξαμε, ρυθμό ζωής, εργασιακή συνθήκη, δομή της οικογένειας, αλλά δε λέμε ν? αλλάξουμε αντίληψη  για το σχολείο. Αδυνατούμε να δώσουμε γράμματα στο σπίτι· τα ζητάμε όλα απ? το σχολείο, το μοναχικό και μετέωρο.

       Φταίμε ακόμη γιατί ενώ ο κόσμος γύρω μας αλλάζει ραγδαία, εμείς εξακολουθούμε να ωθούμε τα παιδιά μας σε σχολεία και επαγγέλματα προμοντέρνα: «διορισμό ζητάμε, κύριε βουλευτά, όχι δουλειά?».

     Φταίμε. Μόνο που η διαπίστωση δεν αρκεί. Οφείλουμε απαντήσεις στα παιδιά μας προπάντων.

                                                                                              Από την «Καθημερινή»

1. vΤι εννοεί  ο συντάκτης του κειμένου με τη φράση: Η σχολική εκπαίδευση έχει προ πολλού πάρει διαζύγιο από την παιδεία; Να αποδώσετε το νόημα της σε μία παράγραφο. 
2. vΠοιες είναι οι θλιβερές επιπτώσεις   αυτής της πραγματικότητας και σε ποιους αποδίδει ευθύνες ο Ν. Ξυδάκης;
3. vΤι είδους γλώσσα χρησιμοποιεί ο συντάκτης του κειμένου; Που στοχεύει αυτή του η επιλογή;

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟ

1. vΝα ορίσετε τις μορφές του αναλφαβητισμού ( οργανικός, λειτουργικός, τεχνολογικός).
2. vΠοιες είναι οι αιτίες του; Να εξετάσετε την ευθύνη όλων των εμπλεκομένων φορέων.
3. vΕίναι σήμερα υπαρκτό το πρόβλημα του αναλφαβητισμού στη χώρα μας και αλλού; Ποιες είναι οι συνέπειές του σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο και πως μπορεί να εξαλειφθεί;
4. vΝα απευθυνθείτε σε ηλικιωμένους του οικογενειακού και φιλικού σας περιβάλλοντος, αφού καταρτίσετε πρώτα ένα ερωτηματολόγιο σχετικό με τη βαθμίδα εκπαίδευσης, την τάξη φοίτησης και τις αιτίες εγκατάλειψης του σχολείου, να   καταγράψετε τις απαντήσεις τους και να τις παρουσιάσετε στην τάξη.

Σχολική τάξη στη δεκαετία του 1970

1. vΣτην  «Αναφορά στο Γκρέκο», ο πατέρας του συγγραφέα παραδίδει το μαθητή Νίκο Καζαντζάκη στο δάσκαλο, με την προτροπή να τον κάμει άνθρωπο. Αυτή είναι η προτροπή που ακούγαμε από τους γονείς μας, ως τις αρχές της δεκαετίας του 80: «Μάθε γράμματα, να γίνεις άνθρωπος». Ποιο είναι το νόημά της; Εξακολουθεί να είναι αυτή το όραμα και η κύρια  επιθυμία των γονιών;

Να ξέρετε ότι σε παλαιότερες εποχές οι άνθρωποι εκτιμούσαν τα γράμματα και ιδιαίτερα το δάσκαλο. Όσο δύσκολες κι αν ήταν οι συνθήκες που αντιμετώπιζαν, έκαναν το παν, για να δώσουν έστω και τις στοιχειώδεις γνώσεις  στα παιδιά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα τσελιγκάτα των Σαρακατσάνων, που ως το 1955 δεν είχαν μόνιμη κατοικία λόγω της αποκλειστικής τους ενασχόλησης με την κτηνοτροφία.  Το τσελιγκάτο τότε, που αποτελούνταν από 20-60 οικογένειες, λειτουργούσε ως κοινότητα, συνεταιρισμός και συντεχνία και επιπλέον   ήταν υπεύθυνο για τη μόρφωση των παιδιών, την πρόσληψη και πληρωμή δασκάλου . Στον τόπο της θερινής διαμονής, που χρονικά οριοθετούνταν από τη γιορτή του Αγίου   Γεωργίου ως τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου, η κοινότητα έχτιζε το δασκαλοκάλυβο κι εκεί τα μικρά Σαρακατσανόπουλα μάθαιναν  από το δάσκαλο, γραφή, ανάγνωση και αριθμητική.

Μικρογραφία τσελιγκάτου στο Μουσείο Σαρακατσάνων στις Σέρρες

Δείτε επίσης  πως μαθαίνουν γράμματα τα παιδιά στον Τρίτο Κόσμο.

Σχολείο στο Καμερούν

1. vΠολλοί θεωρούν πως η εισαγωγή των Νέων Τεχνολογιών στα σχολεία είναι πανάκεια για τα χρόνια προβλήματα του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Ποια είναι η δική σας θέση; Ποιες δυνατότητες μας προσφέρει και ποια προβλήματα δημιουργεί;
2. vΠως διαμορφώνεται ο ρόλος του δασκάλου στη νέα ψηφιακή τάξη; Πιστεύετε πως ο δάσκαλος μπορεί να αντικατασταθεί από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

ΚΑΙΡΙΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ

Είναι αναγκαίο εδώ να κάνουμε τη διάκριση του εγγράμματου από το μορφωμένο, τον καλλιεργημένο άνθρωπο. Διαβάστε τον ορισμό που δίνει για το δεύτερο, ο διαπρεπής Έλληνας καθηγητής Γυναικολογίας και Μαιευτικής, Νικόλαος Λούρος 1898 - 1986).

Η καλλιέργεια δεν μπορεί να νοηθεί ως αποθήκευση γνώσεων σε ένα μόνο τομέα. Ο επιστήμονας π.χ. όσο κι αν εξελιχθεί στον κλάδο του δεν έπεται ότι είναι και καλλιεργημένος άνθρωπος, αν δεν εκτείνει το ενδιαφέρον του για πολλές, αν όχι για όλες, τις εκδηλώσεις του κοινωνικού βίου. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος πρέπει να είναι οπωσδήποτε σε θέση να ανοίξει τα μάτια του προς το περιβάλλον του. Και αυτό απαιτεί κοινωνική αγωγή, ώστε να γίνει πρώτα πρώτα καλός πολίτης που να σέβεται τον εαυτό τον και το διπλανό του πριν να εγείρει απαιτήσεις. Τα δικαιώματα μόνο με την εκπλήρωση των υποχρεώσεων μπορούν να κτηθούν. Τότε θα αναπτυ­χθεί και το βασικό ανθρώπινο συναίσθημα της φιλαλληλίας, της φιλανθρωπίας, της κατανόησης και αυτής ακόμα της συγγνώμης του αντιπάλου και θα καταπολεμηθεί ο εγωκεντρικός υποκειμενισμός, η διπλοπρόσωπη ανειλικρίνεια και ο απαίσιος φανατισμός που κανένα δεν εξυπηρετεί.

Αν δεν αισθανθεί ο άνθρωπος το ρίγος του θαυμασμού για τα κατορθώματα του παρελθόντος, αν δε λυπηθεί για τα σφάλματα και τις αποτυχίες του, αν η ψυχή τον δε σκιρτήσει μπρος στην καλλιτεχνία της σμίλης και του πινέλου, αν δεν υγράνει τα μάτια τον η μουσική, αν τέλος δεν τον επιβληθεί η ανάγκη της ομορφιάς, της ευγένειας και της καλαισθησίας, τότε ο άνθρωπος αυτόςδε θα γίνει ποτέ καλλιεργημένος. Θα γίνει ίσως υπηρέτης της ρουτίνας και της συνήθειας, δε θα γίνει όμως ούτε ο αποδοτικός λειτουργός ούτε ο ικανοποιημένος επαγγελματίας. Και θα αισθάνεται πάντοτε, παρ? όλη την πετυχημένη ίσως σταδιοδρομία του, ένα μεγάλο κενό μέσα στην ψυχή του.

Απόσπασμα από το λόγο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στους μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου το Νοέμβριο του 1838

Να δοθείτε εις τας σπουδάς σας και καλύτερα να κοπιάσετε ολίγον, δύο και τρεις χρόνους και να ζήσετε ελεύθεροι εις το επίλοιπον της ζωής σας, παρά να περάσετε τέσσαρους - πέντε χρόνους της νεότητάς σας, και να μείνετε αγράμματοι. Να σκλαβωθείτε εις τα γράμματα. Να ακούετε τας συμβουλάς των διδασκάλων και γεροντοτέρων, και κατά την παροιμίαν, "μύρια ήξευρε και χίλια μάθαινε". Η προκοπή σας και η μάθησή σας να μην γίνει σκεπάρνι μόνο διά το άτομό σας, αλλά να κοιτάζει το καλό της κοινότητος, και μέσα εις το καλό αυτό ευρίσκεται και το δικό σας.

Η προτομή του Κολοκοτρώνη στην Καβάλα