ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Διδακτικοί στόχοι ενότητας

Να κατανοήσουμε τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει ο προφορικός και ο γραπτός λόγος και τις λαμβάνουμε υπόψη μας  στην παραγωγή λόγου.

Να συνειδητοποιήσουμε ότι  η χρήση της ομιλίας ή της γραφής είναι θέμα επικοινωνιακής περίστασης και όχι υπεροχής της μιας απέναντι στην άλλη.

ΕΞΩΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

 Χειρονομίες, κινήσεις,  έκφραση προσώπου (μιμόγλωσσα), βλέμμα, διάθεση (γενικά ό,τι βλέπουμε).

Αφήγηση παραμυθιού από την Αγνή Στρουμπούλη

• Ποια εξωγλωσσικά στοιχεία διακρίνετε στην εικόνα;

ΠΑΡΑΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

 Εντοπίζονται όταν βρισκόμαστε σε ακουστική επαφή με τον ομιλητή.

Επιτονισμός: Είναι το ανεβοκατέβασμα της φωνής που χαρακτηρίζει όλο το εκφώνημα. Ο επιτονισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον τόνο. Ο τόνος είναι χαρακτηριστικό μιας λέξης, ενώ ο επιτονισμός μιας ολόκληρης σειράς λέξεων. Ο επιτονισμός πληροφορεί: α. σχετικά με τη διάθεση ή τη στάση του ομιλητή( οργή, σκώμμα, ειρωνεία, χαρά, λύπη?), β. σχετικά με το είδος των προτάσεων (ερωτηματικές, επιφωνηματικές?). Επομένως ο επιτονισμός διαμορφώνει σημασίες.

Παύσεις: σταματήματα, διακοπές. Προφορά: τρόπος άρθρωσης, φθόγγων, λέξεων ή φράσεων. Ένταση φωνής: ο βαθμός της δύναμης ή της σφοδρότητας με την οποία εκδηλώνεται. Σημ. Στο γραπτό λόγο τα στοιχεία αυτά γίνονται εμφανή  με τη χρήση των σημείων στίξης.

ΛΕΚΤΙΚΟ ΕΚΦΩΝΗΜΑ

 Εκφώνημα ή ομιλούμενη πρόταση είναι ό,τι απομένει από το μίλημα, όταν το ακούμε στο σκοτάδι ή όταν του κάνουμε ηχητική εγγραφή. Λεκτικό εκφώνημα επομένως, είναι ,ό,τι μένει ,αν αφαιρέσουμε τα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά γνωρίσματα του λόγου. Μένει δηλαδή, η ροή των λέξεων.

• Να μετασχηματίσετε στο γραπτό και προφορικό λόγο τη φράση: Αύριο ανοίγουν τα σχολεία, κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές, για να δείτε την πολυσημία του λόγου.

Σύγκριση προφορικού ?γραπτού λόγου

 Ο προφορικός λόγος  προηγείται ιστορικά και βιολογικά, είναι οργανωμένος εν χρόνω, χρησιμοποιείται για την επικοινωνία ανθρώπων που βρίσκονται στον ίδιο τόπο και χρόνο και αποβλέπει στη θεραπεία άμεσων αναγκών. Σε αντιδιαστολή ο γραπτός λόγος είναι οργανωμένος εν χώρω, αποτελεί μοναχική και όχι ομαδική δραστηριότητα και απευθύνεται προς απόντα και ίσως άγνωστο αποδέκτη, σε απεριόριστο χρόνο.  

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Γιώργου Κόρδη

Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά του γραπτού  λόγου είναι η συνοχή και η συνεκτικότητα. Η συνοχή επιτυγχάνεται  με τη νοηματική σύνδεση των λέξεων, των φράσεων, των περιόδων και των παραγράφων του κειμένου. Οι τρόποι συνοχής ενός κειμένου είναι η επανάληψη και η σύνδεση όρων και εκφράσεων, η αναφορά και η νοηματική συγγένεια μεταξύ λεκτικών μονάδων ή συνδυασμών. Η συνοχή ενός κειμένου διαταράσσεται όταν υπάρχουν μακρηγορίες, οι οποίες αποσυνδέουν τον ενιαίο σφιχτό λόγο, όταν υπάρχουν παρεκβάσεις που αποπροσανατολίζουν τον αναγνώστη και όταν ο λόγος είναι μακροπερίοδος και άτεχνος. Επίσης, όταν στο κείμενο δεν υπάρχει ειρμός, αλληλουχία και λογική συνάφεια. Η συνεκτικότητα του κειμένου επιτυγχάνεται όταν ο συγγραφέας έχει επικεντρωμένη την προσοχή του στο κύριο θέμα του και γύρω από αυτό υφαίνει δευτερεύοντα θέματα, εξασφαλίζοντας  έτσι τη νοηματική αλληλουχία και τη συνάφεια των παραγράφων και καθιστώντας  το κείμενο προσιτό και κατανοητό στους αναγνώστες.

Απροσχεδίαστος και προσχεδιασμένος λόγος

Ένα μεικτό είδος ανάμεσα στον προφορικό και στο γραπτό λόγο

Δομή-διάρθρωση προσχεδιασμένου  λόγου

Συνήθως ο ομιλητής δίνει ένα διάγραμμα των όσων πρόκειται να ακουστούν (τα μέρη, τη δομή, την πορεία του λόγου κ.λ.π.). Κάνει συχνά ανακεφαλαιώσεις, επαναλαμβάνει τα κύρια σημεία, χρησιμοποιεί- όταν χρειάζεται - εποπτικά μέσα, φροντίζει να έχει ο λόγος του κάτι από την  αμεσότητα του προφορικού λόγου (να μην είναι ούτε ιδιαίτερα πολύπλοκος ούτε δυσνόητος). Με άλλα λόγια φροντίζει να ακούγεται από το ακροατήριό του χωρίς προβλήματα, αφού άλλωστε αυτός είναι ο στόχος του· να ακουστεί δηλαδή και όχι να διαβαστεί  ο λόγος του από το κοινό/δέκτη.

Απόδοση του προφορικού λόγου σε γραπτό

Η απόδοση αυτή επιτυγχάνεται με την απομαγνητοφώνηση ενός κειμένου και τη μεταγραφή του. Η μεταγραφή περιλαμβάνει την οργάνωση του λόγου σε παραγράφους και την εξάλειψη ορισμένων γνωρισμάτων του προφορικού λόγου.

Το φανερό και το λανθάνον νόημα

Μία φράση νοηματοδοτείται όχι μόνο από το γλωσσικό της πλαίσιο αλλά και από το εξωγλωσσικό. Η ίδια φράση σε διαφορετικές συνθήκες επικοινωνίας αποκτά διαφορετικό περιεχόμενο. Γι?αυτό κάθε φορά χρειάζεται να λαμβάνουμε υπόψη τις κοινωνικές συμβάσεις, την περίσταση και την κοινή μας εμπειρία με το συνομιλητή μας.

• Ποια είναι η σημασία του ρήματος λανθάνω στα αρχαία ελληνικά;

Τελεστικός λόγος

Τελεστικός είναι ο λόγος μέσω του οποίου επιτελείται ταυτόχρονα, εκτός της λεκτικής επικοινωνίας,  και μία λεκτική πράξη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

• Ποια στοιχεία της γλώσσας εντοπίζουμε με τη μαγνητοφώνηση και ποια με τη μαγνητοσκόπηση;
• Έχετε μπροστά σας ένα παράδειγμα απομαγνητοφωνημένου προφορικού λόγου. Είναι απροσχεδίαστος ή προσχεδιασμένος; Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά του.
• Να  αποδώσετε  σύντομα σε 100-120 λέξεις το περιεχόμενο της ομιλίας.

  1. Η ελληνική ύπαιθρος σήμερα αναδεικνύεται ως ένας προνομιούχος χώρος ζωής, κατοικίας, δημιουργίας, παραγωγής. Η τάση αντιαστικοποίησης, οι νέες τεχνολογίες που επιτρέπουν  αποκεντρωμένα συστήματα κατοικίας και απασχόλησης, η ταύτιση με τον τόπο, ευνοούν τη φυγή, την επιστροφή, την εγκατάσταση στην ύπαιθρο. Αν στην Ελλάδα  υπήρχαν πολιτικές εσωτερικής ενσωμάτωσης της χώρας, η ελληνική ύπαιθρος θα αναδεικνυόταν ως ο πλέον ελκτικός χώρος νέας  εγκατάστασης στην Ευρώπη.

2. Οι άνθρωποι αισθάνονται υπερήφανοι να κατοικούν, να ζουν στον τόπο τους. Αισθάνονται υπερήφανοι να καλλιεργούν τη γη. Η κατοικία, η ζωή, η δημιουργία στην ύπαιθρο θεωρείται  έκφραση ποιοτικής και ευγενούς ζωής. Το αγροτικό περιβάλλον συνώνυμο της ποιοτικής, υγιεινούς ζωής, της υψηλής αισθητικής. Αρχίζει να ωριμάζει η αντίληψη που θεωρεί τίτλο τιμής να είναι κανείς γεωργός, αγρότης, χωρικός.

Ξυλογραφία Σπύρου Βασιλείου

3. Ο αγροτικός χώρος βρίσκεται σε μια τροχιά ανάκτησης της τιμής, της υπόληψης, της υπερηφάνειας του. Η Ελλάδα είναι πολύ πίσω σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη  σ? αυτές τις τάσεις, γιατί οι πολιτικές του ψευτοεκσυγχρονισμού τις υπονομεύουν, τις εγκλωβίζουν, είναι οπισθοδρομικές.

4. Ιστορικό προϊόν αυτής της διαδικασίας είναι η ανάκτηση της έννοιας του καλλιεργητή. Ξανασυνειδητοποιούμε ότι οι γεωργικές και αγροτικές δραστηριότητες δεν περιορίζονται σε απλή παραγωγική, οικονομική δραστηριότητα, αλλά στη διαχείριση ενός ολοκληρωμένου οικοσυστήματος. Αυτό ήταν οι χωρικοί επί αιώνες, γι? αυτό ονομάστηκαν καλλιεργητές και οι πολύμορφες δραστηριότητές τους καλλιέργειες. Η ιστορία του ελληνικού αγροτικού χώρου στον ελλαδικό χώρο και τη Μικρά Ασία είναι πολύ πλούσια σ? αυτά τα υποκείμενα.

Απεικόνιση ελαιώνα σε τοιχογραφία στο ανάκτορο της Κνωσού

5. Έτσι και σήμερα οι αγρότες γίνονται δημιουργοί επώνυμων προϊόντων , όπως οι δημιουργοί καλλιτέχνες ενός όμορφου επίπλου, παπουτσιού, ενός μουσικού προγράμματος, όπως οι ζωγράφοι, οι γιατροί, οι υφαντουργοί, οι σχεδιαστές μόδας. Αυτοί  υφαίνουν και σχεδιάζουν το ύφασμα, οι αγρότες υφαίνουν τον ιστό ενός καλού κομματιού κρέατος σε ένα λιβάδι της Πίνδου, του Ολύμπου, της Ροδόπης, στον Ψηλορείτη.

6. Για τα κοιτάσματα της ελληνικής αγροτικής παραγωγής, των προϊόντων, των πόρων, τα κοιτάσματα της γαστρονομίας μίλησαν πολλοί. Από τον Ησίοδο και τον Αθήναιο μέχρι τους πολλούς ανθρώπους και επιστήμονες μιας τοπικής, περιφερειακής διανόησης που σεβάσθηκε αυτό το θησαυρό. Αυτά τα κοιτάσματα έμειναν καλυμμένα, ανεξερεύνητα. Αυτός ο παραγωγικός, γαστρονομικός και πολιτισμικός θησαυρός πρέπει να ανοίξει.

7. Η  χώρα μας, λόγω της ιστορίας, του φυσικού της περιβάλλοντος, των πολιτιστικών και αρχαιολογικών πόρων και αυτών των κοιτασμάτων  μπορεί να γίνει ένα πρωτοποριακό παγκόσμια εργαστήριο ενός νέου αγροτικού αναπτυξιακού προτύπου.

                                                                             Μιχάλη Χαραλαμπίδη «Αγροφιλία»

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης σπούδασε Πολιτικές-Οικονομικές Επιστήμες και Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Είναι μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς Ένωσης  για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών. Εκτός από την «Αγροφιλία», έγραψε τα βιβλία: «Ελληνική ποιότητα και Ανάπτυξη ?Η Νέα Συμμαχία», «Πόλεων και Τόπου Παιδεία», «Ρωμανία, η αρχιτεκτονική μιας νέας πόλης», «Το Ποντιακό  ως Ευρωπαϊκό Ζήτημα», «Πόντιοι Δικαίωμα στη μνήμη» ( συνυπογράφει ο Κ.Φωτιάδης)  κ.α.

• Να δώσετε παραδείγματα προσχεδιασμένου προφορικού λόγου.

• Να παρουσιάσετε το άρθρο του Καναδού επικοινωνιολόγου Μάρσαλ Μακ Λούαν (1911-1980)  σε προσχεδιασμένο  προφορικό λόγο στην τάξη, κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές.
• Να αναζητήσετε το περιεχόμενο των όρων: ατομικισμός, εθνικισμός, αμοραλισμός στην επιφυλλίδα του Μάριου Πλωρίτη, στη σελ. 100 του σχολ. βιβλίου.
• Να δώσετε το νόημα της φράσης από το ίδιο κείμενο: ?η υπερτελειοποίηση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί ταυτόχρονα μιαν υπόσχεση ελευθερίας και μιαν απειλή καινούριας δουλείας.
• Στις παρακάτω φράσεις να δηλώσετε το είδος της πρότασης, την πρόθεση του πομπού και την επικοινωνιακή περίσταση, κατά την οποία εκφωνήθηκε η καθεμιά.

-Μας άρεσε το Ναυτικό Μουσείο της Καβάλας.

-Έχει σκοτεινιάσει. Μείναμε μόνοι μας στο δρόμο.

-Το γλυκό σου ήταν υπέροχο.

-Η μουσική σου μας πήρε τ? αυτιά.

• Αφού αναζητήσετε τη σημασία της λέξης τέλος στην αρχαιοελληνική, να εξηγήσετε γιατί ο λόγος που επιτελεί πράξη ονομάζεται τελεστικός και να δώσετε πέντε παραδείγματα τελεστικού λόγου.

• Ποια μορφή λόγου έχουμε στους ζωγραφικούς πίνακες  που βλέπετε και ποιες πράξεις  επιτελούνται  μέσω αυτών;

Έργο Νικολάου Γύζη	Έργο Διονυσίου Τσόκου	Έργο Διονυσίου Τσόκου	Βαλκανικοί Πόλεμοι   Θεσσαλονίκη 26-10-1912