Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ (1081-1185)

α. Η διοίκηση και η οικονομία

Βασιλεία Αλεξίου Α΄ Κομνηνού

• Διοίκηση

Υπέρμετρη αύξηση και παροχή  αξιωμάτων και τίτλων.

Υποχώρηση γραφειοκρατίας.

Αύξηση αριθμού θεμάτων που οδήγησε στη μείωση της έκτασης και της σημασίας τους.

Μικρογραφία από χειρόγραφο του 12ου αι.
Βιβλιοθήκη Βατικανού

• Κερδοσκοπική οικονομική πολιτική

Συνεχής υποτίμηση και νόθευση του νομίσματος.

Εκπλήρωση υποχρεώσεων κράτους με νομίσματα μισής αξίας, ενώ η εκπλήρωση των υποχρεώσεων των φορολογουμένων  γινόταν με νομίσματα πλήρους αξίας.

Επιδείνωση θέσης λαϊκών μαζών λόγω αγγαρειών και πιεστικών φορολογικών επιβαρύνσεων.

β. Ο στρατός και ο θεσμός της πρόνοιας

Σύνθεση βυζαντινού στρατού: μισθοφόροι και προνοιάριοι.

Προνοιάριοι: Έφιπποι στρατιώτες, επικεφαλής ομάδας με δύναμη ανάλογη με την έκταση της πρόνοιας που τους είχε παραχωρηθεί.

Πρόνοια: Αγροτική έκταση ή δικαίωμα  είσπραξης φόρων με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας, χωρίς δυνατότητα μεταβίβασης ή κληρονομιάς.

Ομοιότητες με το θεσμό της φεουδαρχίας, όχι όμως ταύτιση.

Διαμόρφωση στρατιωτικής ιεραρχίας.

Επιδίωξη ένταξης πολλών επαγγελματιών στο στρατό.

Εξαθλίωση λαού.

γ. Η προσπάθεια για μεταρρύθμιση

Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός

Χρυσό νόμισμα Ανδρονίκου του Α΄

Προσπάθεια  προστασίας χωρικών από τις καταχρήσεις των δυνατών.

Φροντίδα  απαλλαγής της διοίκησης από τη διαφθορά.

Χρήση βίας για την επίτευξη των στόχων του.

Αμαύρωση κοινωνικής πολιτικής -εξέλιξη σε τυραννία.

Αντιλατινική πολιτική- επιδείνωση σχέσεων με τη Δύση.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

• Στο παράθεμα που σας δίνεται, να συγκεντρώσετε τους τίτλους, να αναζητήσετε τη σημασία τους  και να προβληματιστείτε για τη σκοπιμότητά  και τις συνέπειες παροχής τους.

Αφότου ο Αλέξιος είχε υποσχεθεί να παραχωρήσει τον τίτλο του καίσαρος στον Νικηφόρο Μελισσηνό, ο Ισαάκ, ο πρεσβύτερος από τους αδελφούς του, έπρεπε να τιμηθεί με κάποιο μεγαλύτερο αξίωμα· επειδή, όμως δεν υπήρχε άλλο αξίωμα ( μεταξύ αυτών του αυτοκράτορος και του καίσαρος), ο αυτοκράτωρ Αλέξιος δημιούργησε έναν νέο τίτλο, αυτόν του σεβαστοκράτορος, σύνθετο από τα ονόματα σεβαστός και αυτοκράτωρ, και τον απένειμε στον αδελφό του,  κάνοντάς τον πρακτικά ένα δεύτερο αυτοκράτορα· και ο καίσαρ υπάχθηκε σ? αυτόν και κατατάχθηκε τρίτος στην ιεραρχία των προσφωνήσεων μετά τον αυτοκράτορα? Την ίδια εποχή  ο Ταρωνείτης, που ήταν σύζυγος της αδελφής του αυτοκράτορα, τιμήθηκε με τα αξιώματα του πρωτοσεβάστου και πρωτοβεστιαρίου και λίγο μετά ανυψώθηκε  στο αξίωμα του πανυπερσεβάστου με το δικαίωμα να κάθεται δίπλα στον καίσαρα?

                                                                                              Άννα Κομνηνή Αλεξιάς

• Ποιες ομοιότητες και διαφορές εντοπίζετε ανάμεσα στην πολιτική των Εικονομάχων και των Κομνηνών, σύμφωνα με το παράθεμα «Ο αριστοκρατικός πατριωτισμός των Κομνηνών» και τις  ιστορικές σας γνώσεις;

• Ποια είναι η διαφορά μεταξύ των ακριτών και των προνοιαρίων;

• Ποια σημασία έχει σήμερα η λέξη πρόνοια;

• Πως τοποθετείται ο Νικήτας Χωνιάτης  στην πηγή του σχολικού βιβλίου, απέναντι στον Ανδρόνικο τον Α΄; Πως κρίνετε εσείς τα μέτρα του; Ποιες ήταν οι προθέσεις του; Λειτούργησαν αποτελεσματικά και σωτήρια στη βυζαντινή κοινωνία;

• Διαβάστε παρακάτω και μια άλλη νομοθετική ρύθμιση του Ανδρόνικου του Α΄ και αξιολογήστε την. Κατόπιν διαβάστε το απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν «Το Αιγαίο στις φλόγες», που αναφέρεται στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και τους στίχους που παρατίθενται από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Τελευταίος Σταθμός».
• Ποια κοινή συμπεριφορά εντοπίζετε στα δύο πεζά κείμενα; Τι είναι εκείνο που σπρώχνει τους ανθρώπους να φερθούν έτσι στον καιρό της ειρήνης και του πολέμου; Πως μπορεί τελικά να διασώσει την ανθρωπιά του ο άνθρωπος;

Ο βασιλεύς θέλησε να επιβάλει και άλλο μέτρο. Θέλησε να καταργήσει την ναυαγιαίρεση, πανάρχαιη συνήθεια σε όλο το βασίλειο. Συνήθεια που ήταν από τα πιο σοβαρά εμπόδια ν? αναπτυχθεί το ναυτικό μας εμπόριο. Όταν ναυαγούσε κανένα εμπορικό καράβι, πέφτοντας έξω στη στεριά, οι κάτοικοι της περιοχής το λεηλατούσαν και μοιράζονταν με τον έπαρχο, το φορτίο κι ό,τι άλλο μπορούσε να πουληθεί απ? το σκαρί. Πολλές φορές,  αν το πλήρωμα έφερνε αντίσταση, οι στεριανοί σφάζαν τους ναύτες και τον καπετάνιο ή τους πουλούσαν δούλους σαν πραμάτεια  κι αυτούς. Το χειρότερο ήταν ότι, σε πολλές επικίνδυνες περιοχές οι στεριανοί έκαναν, τη νύχτα, ψεύτικα σημάδια για να γελαστεί ο καπετάνιος και να τσακιστεί το καράβι του απάνω στα βράχια.

Ο κύρ Ανδρόνικος συγκάλεσε την Σύγκλητο σε επίσημη συνεδρίαση- στον καιρό του κυρού Μανουήλ το σώμα δεν είχε ποτέ συνεδριάσει- για ν? ανακοινώσει πως είχε σκοπό να καταργήσει  το φοβερό αυτό έθιμο. Μερικοί συγκλητικοί τόλμησαν να παρατηρήσουν πως το έθιμο ήταν τόσο βαθιά ριζωμένο στην συνείδηση του λαού, ώστε η αναγγελία του μέτρου που σκόπευε να εφαρμόσει ο βασιλεύς μπορούσε να προκαλέσει σοβαρές ταραχές. Πρόσθεσαν πώς κι?  οι άρχοντες της επαρχίας, όσοι είχαν κτήματα παράκτια, ασφαλώς θ? αντιδρούσαν  και θα υποδαύλιζαν τον λαό.

Απόσπασμα από το ιστορικό μυθιστόρημα του Άγγελου Βλάχου «Οι τελευταίοι Γαληνότατοι»

Ναυαγισμένο πλοίο που εντοπίστηκε στο λιμάνι του Θεοδοσίου,
στο Γενί Καπί της Κων/πολης

? Η σακολέβα όλο και πλησίαζε. Σε λίγο βρέθηκε σε απόσταση μόλις μισής λεύγας από το Οίτυλο. Κατευθυνόταν στη στεριά με σταθερή πορεία. Ήταν φανερό ότι την οδηγούσε επιδέξιο χέρι.

Το γεγονός βέβαια αυτό δεν ικανοποιούσε όλους εκείνους τους ληστές. Το συμφέρον τους υπαγόρευε να πέσει αυτό το πλοίο που τόσο ζήλευαν πάνω σε κάποιο βράχο. Σ? αυτές τις συγκυρίες ο σκόπελος γινόταν εύκολα συνένοχός τους. Εκείνος άρχιζε  τη δουλειά κι αυτοί την αποτέλειωναν. Πρώτα το ναυάγιο, έπειτα η λεηλασία: αυτός ήταν ο τρόπος που ενεργούσαν? Το να κάνουν να εξοκείλει τη σακολέβα στα στενά περάσματα του κόλπου, ήταν το ευκολότερο  πράγμα γι? αυτούς μέσα σ? εκείνη τη σκοτεινιά που, χωρίς  ακόμα να είναι βαθιά, όμως ήταν αρκετή να δυσκολέψει τους ελιγμούς της.

«Το φάρο του λιμανιού!» είπε απλά ο Γκότζος, στον οποίο τα συντρόφια του συνήθως υπάκουαν χωρίς διαμαρτυρία.

Ο γερο-ναυτικός έγινε κατανοητός. Σε δυο λεπτά ο φάρος εκείνος- ένα απλό γκαζοφάναρο, αναμμένο στην άκρη κονταριού που ορθωνόταν στο μικρό μώλο-έσβησε απότομα.

Την ίδια στιγμή αυτός ο φάρος αντικαταστάθηκε από άλλο φανάρι που τοποθετήθηκε αρχικά προς την ίδια κατεύθυνση· όμως, αν ο πρώτος, ακίνητος πάνω στο μώλο, έδειχνε ένα σημείο πάντα σταθερό για τον ναυσιπλόο, το δεύτερο λόγω της κινητικότητάς του, μπορούσε να τον παρασύρει έξω από το πέρασμα και να διατρέξει τον κίνδυνο να πέσει πάνω σε κάποια ξέρα.

?Δεν  ήταν η πρώτη φορά που οι Οιτυλιώτες ενεργούσαν μ?αυτόν τον τρόπο. όχι βέβαια! Και μάλιστα σε σπάνιες περιπτώσεις απέτυχαν οι εγκληματικές τους επιχειρήσεις.                                                Ιουλίου Βερν «Το Αιγαίο στις φλόγες»

Κων/νου Βολανάκη Θαλασσογραφία

Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους?

ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο?

χείλια και δάκτυλα που λαχταρούν ένα άσπρο στήθος

μάτια που μισοκλείνουν στο λαμπύρισμα της μέρας

και πόδια που θα τρέχανε, κι ας είναι τόσο κουρασμένα,

στο παραμικρό σφύριγμα του κέρδους.

Ο άνθρωπος είναι μαλακός και διψασμένος σαν το χόρτο,

άπληστος σαν το χόρτο, ρίζες τα νεύρα του κι απλώνουν?

σαν έρθει ο θέρος

προτιμούν να σφυρίξουν τα δρεπάνια στ? άλλο χωράφι?

                                   Γιώργου Σεφέρη «Τελευταίος Σταθμός»

• Γράφει για τον Ανδρόνικο τον Α΄ ο Vasiliev στην «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας»:

?ο Ανδρόνικος αντιπροσώπευε έναν τέλειο τύπο Βυζαντινού του 12ου αι., με όλες τις αρετές και όλες τις κακίες. Ωραίος, λεπτός, ευφυολόγος, αθλητής και πολεμιστής, μορφωμένος και θελκτικός, κυρίως για τις γυναίκες που τον λάτρευαν, κούφος και ευερέθιστος, σκεπτικιστής και, σε περίπτωση ανάγκης, υποκριτής     και επίορκος, φιλόδοξος συνωμότης και ραδιούργος, τρομερός αργότερα για τη θηριωδία του, ο Ανδρόνικος, όπως λέει ο Ντήλ, όντας μία εκ φύσεως μεγαλοφυία θα μπορούσε να γίνει ο σωτήρας και αναμορφωτής της εξαντλημένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αν διέθετε έστω  και μερικά ηθικά κριτήρια.

Ποιο ιστορικό πρόσωπο της αρχαιότητας σας θυμίζει αυτή η περιγραφή;

Σας ξενίζει η συνύπαρξη τόσο αντιφατικών στοιχείων;

Πρόταση για διάβασμα