Νεοελληνική  Λογοτεχνία  Α΄ Λυκείου

Διδακτική  πρόταση  για δύο διδακτικές ώρες

 Κείμενο: «Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή»
Ακριτικό τραγούδι

 Στόχοι  προσέγγισης

Να διαφανεί η σχέση του τραγουδιού με την ιστορία μέσα από την ένταξή του στην ιδιαίτερη κατηγορία των ακριτικών τραγουδιών.

Να επισημανθούν κοινοί τόποι με άλλα δημοτικά τραγούδια, κυρίως τις παραλογές.

Να εντοπισθούν τα στοιχεία που μαρτυρούν τον επικό χαρακτήρα του τραγουδιού.

Να επισημανθεί  ο ρόλος του αλόγου και η σχέση του με τον αναβάτη στο τραγούδι και διαχρονικά.

Να εντοπισθεί ο γεωγραφικός χώρος που γεννήθηκαν τα ακριτικά τραγούδια, αλλά και ο χώρος προέλευσης  του τραγουδιού καθώς και τα χαρακτηριστικά του χιώτικου ιδιώματος.

.

Ερμηνευτική προσέγγιση

Γιατί ονομάζονται ακριτικά τα τραγούδια αυτής της κατηγορίας; Σε ποια πραγματικότητα των βυζαντινών χρόνων παραπέμπουν;

Τα ακριτικά τραγούδια έχουν αρχική κοιτίδα τις ανατολικές άκρες του Βυζαντίου και η δημιουργία τους οφείλεται στις ιδιαίτερες στρατιωτικές ανάγκες των περιοχών αυτών, οι οποίες από τον 9^ο ως τον 11^ο  αι. δοκιμάστηκαν εξαιτίας των σκληρών αγώνων των Βυζαντινών εναντίον των Αράβων. Οι Ακρίτες, άγρυπνοι φρουροί των συνόρων (άκρων), εγκατεστημένοι στα στρατιωτόπια, δηλ. γεωργικά κτήματα δοσμένα σ? αυτούς από το κράτος, με φορολογικές ατέλειες και άλλα προνόμια, δρούσαν στις παραμεθόριες ορεινές περιοχές του Ευφράτη, του Ταύρου και του Αντίταυρου. Αυτές οι περιοχές αποτέλεσαν το λίκνο της Ακριτικής ποίησης  , που γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της κατά τον 11^ο αι. Από  αυτές απλώθηκαν στα νησιά , ιδίως στην Κρήτη και στην Κύπρο.

Ανάγνωση εισαγωγικού σημειώματος.

Ανάγνωση τραγουδιού.

• Ποιο είναι το θέμα του ακριτικού τραγουδιού;
• Σας είναι γνωστό το θέμα της αρπαγής γυναικών και της ματαίωσης νέου γάμου από άλλες αφηγήσεις;

Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη	Πίνακας Φώτη Κόντογλου

Χωρισμός ενοτήτων

α. 1-3, β. 4-8, γ. 9-21 και δ. 22-28.

• Ποια πτυχή της ζωής των ακριτών προβάλλεται στην πρώτη ενότητα; Εδώ μπορεί να σχολιαστεί ο παραδοσιακός τρόπος σποράς, από την αρχαιότητα ως τη βιομηχανική επανάσταση, που σήμανε την εκμηχάνιση της αγροτικής  παραγωγής.
• Πως εξηγείται η συσσώρευση επιθέτων στους δύο πρώτους στίχους του τραγουδιού, που δε συνηθίζεται στα δημοτικά τραγούδια στα οποία κυριαρχεί το ρήμα και το ουσιαστικό;
• Να εντοπίσετε την αντίθεση ανάμεσα στις τρεις πρώτους στίχους και στους υπόλοιπους του τραγουδιού.
• Πως επιτυγχάνεται η μετάβαση από την ειρηνική στην πολεμική ζωή και τι μαρτυρεί για τη ζωή των ακριτών; Αναφορά στο μοτίβο του πουλιού.
• Πως ερμηνεύεται η πρώτη αντίδραση του Διγενή στην αναγγελία της είδησης για την αρπαγή της γυναίκας του;
• Με ποιο τρόπο προβάλλεται η ηρωική πλευρά του Διγενή  κατά τον ερχομό του στο στάβλο;
• Ποια αντίθεση υπάρχει στη σκηνή  με τα άλογα;
• Γιατί το γέρικο καταπληγιασμένο άλογο αναλαμβάνει  τη δύσκολη αποστολή της διάσωσης της γυναίκας του Διγενή; Να  εντοπίσετε τα κίνητρά του.
• Ποια πρόσθετα στοιχεία μαρτυρούν τον πλούτο του Διγενή στη σκηνή με τα άλογα;  
• Θυμάστε κάτι από την αρχαία  και τη νεότερη  ελληνική γραμματεία για το δεσμό αλόγου ?ήρωα;  Γίνεται αναφορά στους στίχους 185-190 της ραψωδίας Θ της Ιλιάδας, κατά τους οποίους ο Έκτορας εμψυχώνει τα άλογά του θυμίζοντάς τα τις φροντίδες της Άνδρομάχης:

 «Αίθονα, Λάμπε αρχοντογέννητε, και Πόδαργε και Ξάνθε,

 καιρός την έγνοια να ξοφλήσετε που ?χε η Αντρομάχη ως τώρα

για σας περίσσια, του Ηετίωνα του ψυχωμένου η κόρη·

που πρώτα εσάς ακριβοτάγιζε το στάρι το μελένιο,

 για σας κρασί, καθώς διψούσατε, που πρώτα  συγκερνούσε,

παρά για μένα, λεβεντόκορμο που ταίρι της λογιέμαι».

 Μετάφραση Καζαντζάκη- Κακριδή

• Ανακαλέστε στη μνήμη σας κύρια  ονόματα   με α΄ή β΄συνθετικό τη λέξη ίππος : Ιπποκράτης, Ιππoλύτη, Ιππόδαμος, Φίλιππος, Μένιππος.
• Ποιες προϋποθέσεις θέτει για να φέρει εις πέρας την αποστολή του;
• Να σχολιάσετε το χρόνο άφιξης του Διγενή με το άλογό του στον τόπο τέλεσης του γάμου με τον Άραβα αρπαγέα. Τονισμός εγκυρότητας γάμου από αρπαγή στους Άραβες.

• Τι λειτουργεί εμψυχωτικά  ως σημάδι αναγνώρισης για τη γυναίκα του Διγενή;
• Με ποια σχήματα  λόγου δίνεται η αναχώρηση  και τι τονίζει ιδιαίτερα;
• Ποιους αφηγηματικούς τρόπους απαντάμε στο τραγούδι;
• Στα αφηγηματικά μέρη του τραγουδιού βρίσκουμε πολλά ρήματα σε χρόνο Ενεστώτα. Να εντοπίσετε τη λειτουργία του.
• Να χαρακτηρίσετε το ύφος του τραγουδιού.
• Να εντοπίσετε γενικά χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών στο τραγούδι μας.
• Να εντοπίσετε χαρακτηριστικά του χιώτικου ιδιώματος που ανήκει στα ανατολικά.

Ασκήσεις για το σπίτι.

• Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο πρωταγωνιστής στο ακριτικό τραγούδι; Ο Διγενής ή το άλογο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
• Ξέρουμε ότι τα ακριτικά τραγούδια ανήκουν στα αφηγηματικά άσματα και μοιάζουν με μικρά έπη (επύλλια) με τη διαφορά όμως ότι η εξέλιξη τους είναι γοργή, γίνεται με άλματα. Να αναγνωρίσετε τα βασικά χαρακτηριστικά του είδους στο τραγούδι.

Παράλληλα κείμενα

• Να εντοπίσετε ένα κοινό θέμα, σχετικό με τα άλογα στο ποίημα του Καβάφη και στο ακριτικό μας τραγούδι.