"Τ? Χριστόψωμο" (1887) Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

http://papadiamantis.net 

Ε?ς τί ?πταιεν ? ?τυχ?ς νέα Διαλεχτή, ο?τως ?νομάζετο, θυγάτηρ το? Κασσανδρέως μπαρμπα-Μανώλη, μεταναστεύσαντος κατ? τ?ν ?λληνικ?ν ?πανάστασιν ε?ς μίαν τ?ν νήσων το? Α?γαίου, ε?ς τί ?πταιεν ?ν ?το στε?ρα κα? ?τεκνος; Ε?χε νυμφευθ? πρ? ?πταετίας, ?κτοτε δ?ς μετέβη ε?ς τ? λουτρ? τ?ς Α?δηψο?, πεντάκις τ?ς ?δωκαν ν? πί? διάφορα τελεσιουργ? βότανα, ε?ς μάτην, ? γ? ?μενεν ?γονος. Δύο ? τρε?ς γύφτισσαι τ?ς ?δωκαν ν? φορέσ? περίαπτα θαυματουργ? περ? τ?ς μασχάλας, ε?πο?σαι α?τ? ?τι το?το ?το τ? μόνον μέσον, ?πως γεννήσ?, κα? μάλιστα υ?όν. Τέλος καλόγηρός τις Σιναΐτης τ? ?δώρησεν ?γιασμένον κομβολόγιον, ε?π?ν α?τ? ν? τ? βαπτίζ? κα? ν? πίν? τ? ?δωρ. Τ? πάντα μάταια.

?π? τέλους μ? τ?ν ?πελπισίαν ?λθε κα? ? ?νάπαυσις τ?ς συνειδήσεως, κα? δ?ν ?νόμιζεν ?αυτ?ν ?νοχον. Τ? α?τ? ?μως δ?ν ?φρόνει κα? ? γρα?α Καντάκαινα, ? πενθερά της, ?τις ?πέρριπτεν ε?ς τ?ν νύμφην α?τ?ς τ? σφάλμα τ?ς μ? ?ποκτήσεως ?γγόνου δι? τ? γ?ράς της.

Ε?ναι ?ληθ?ς ?τι ? σύζυγος τ?ς Διαλεχτ?ς ?το τ? μόνον τέκνον τ?ς γραίας ταύτης, κα? ο?τος δ? συνεμερίζετο τ?ν πρόληψιν τ?ς μητρός του ?ναντίον τ?ς συμβίας α?το?. ?ν δ?ν τ? ?γέννα ? σύζυγός του, ? γενε? ?χάνετο. Περίεργον δ? ?τι π?ς ?λλην τ?ς ?ποχ?ς μας ?ερώτατον θεωρε? χρέος κα? ?περτάτην ?νάγκην τ?ν διαιώνισιν το? γένους του.

?κάστοτε, ?σάκις ? υ?ός της ?πέστρεφεν ?κ το? ταξιδίου του, διότι ε?χε βρατσέραν, κα? ?το τολμηρότατος ε?ς τ?ν ?κτοπλοΐαν, ? γρα?α Καντάκαινα ?ρχετο ε?ς προϋπάντησιν α?το?, τ?ν ?δήγει ε?ς τ?ν ο?κίσκον της, τ?ν ?διάβαζε, τ?ν ?κατήχει, το? ?βαζε μαναφούκια*, κα? ο?τω τ?ν προέπεμπε παρ? τ? γυναικ? α?το?. Κα? δ?ν ?λεγε μόνα τ? ?λάττώματά της, ?λλ? τ? α?γάτιζε? δ?ν ?το μόνον «μαρμάρα», τουτέστι στε?ρα, ? νύμφη της, το?το δ?ν ?ρκει, ?λλ? ?το ?παστρη*, ?πασσάλωτη*, ξετσίπωτη, κτλ. ?λα τ? ε?χεν, «? ποίσα, ? δείξα, ? ?κληρη».

? καπετ?ν Καντάκης, σφλομωμένος, θαλασσοπνιγμένος, τ? ?κουεν ?λα α?τά, ? φαντασία του ?φούσκωνεν, ?ξερχόμενος ε?τα συνήντα το?ς συναδέλφους του ναυτικούς, ?ρχιζαν τ? καλ?ς ?ρισες, καλ?ς σ?ς η?ρα, ?πινεν ?πτ? ? ?κτ? ρώμια, κα? μ? τριπλ?ν σκοτοδίνην, τ?ν ?κ τ?ς θαλάσσης, τ?ν ?κ τ?ς γυναικείας διαβολ?ς κα? τ?ν ?κ τ?ν ποτ?ν, ε?σήρχετο ο?καδε κα? βάρβαροι σκηνα? συνέβαινον τότε μεταξ? α?το? κα? τ?ς συζύγου του.

Ο?τως ε?χον τ? πράγματα μέχρι τ?ς παραμον?ς τ?ν Χριστουγέννων το? ?τους 186? ? καπετ?ν Καντάκης πρ? πέντε ?μερ?ν ε?χε πλεύσει μ? τ?ν βρατσέραν του ε?ς τ?ν ?πέναντι ν?σον μ? φορτίον ?μν?ν κα? ?ρίφων, κα? ?λπιζεν ?τι θ? ?ώρταζε τ? Χριστούγεννα ε?ς τ?ν ο?κίαν του. ?λλ? τ?ν λογαριασμ?ν τ?ν ?καμνεν ?νευ το? ξενοδόχου, δηλ. ?νευ το? Βορρ?, ?στις ?φύσησεν α?φνιδίως ?γριος, κα? ?κλεισεν ?λα τ? πλο?α ε?ς το?ς ?ρμους ?που ε?ρέθησαν. Ε?πομεν ?μως ?τι ? καπετ?ν Καντάκης ?το τολμηρ?ς περ? τ?ν ?κτοπλοΐαν.

Περ? τ?ν ?σπέραν τ?ς παραμον?ς τ?ν Χριστουγέννων, ? ?νεμος ?μετριάσθη ?λίγον, ?λλ? ο?χ ?ττον ?ξηκολούθει ν? πνέ?. Τ? μεσονύκτιον πάλιν ?δυνάμωσε.

Τιν?ς ναυτικο? ?ν τ? ?γορ? ?στοιχημάτιζον ?τι, ?φο? κατέπεσεν ? Βορρ?ς, ? καπετ?ν Καντάκης θ? ?φθανε περ? τ? μεσονύκτιον. ? σύζυγός του ?μως δ?ν ?το ?κε? ν? το?ς ?κούσ? κα? δ?ν τ?ν ?περίμενεν.

Α?τη ?δέχθη μόνον περ? τ?ν ?σπέραν τ?ν ?πίσκεψιν τ?ς πενθερ?ς της, ?συνήθως φιλόφρονος κα? μειδιώσης, ?τις τ? ε?χήθη τ? ?παραίτητον «καλ? δέξιμο» κα? δι? χιλιοστ?ν φορ?ν τ? στερεότυπον «μ? ?ναν καλ? γυιό».

Κα? ο? μόνον το?το, ?λλ? τ? προσέφερε κα? ?ν χριστόψωμο.

―??Τ? ζύμωσα μοναχή μου, ε?πεν ? θεια-Καντάκαινα, μ? γει? ν? τ? φ?ς.

―??Θ? τ? φυλάξω ?ς τ? Φ?τα, δι? ν? ?γιασθ?, παρετήρησεν ? νύμφη.

―?χι, ?χι, ε?πε μετ? ?λλοκότου σπουδ?ς ? γρα?α, τ? δικό της φυλάει ? καθεμι? νοικοκυρ? δι? τ? Φ?τα, τ? πεσκέσι τρώγεται.

―??Καλά, ?πήντησεν ?ρέμα ? Διαλεχτή, το? λόγου σου ξέρεις καλύτερα.

? Διαλεχτ? ?το ?γαθωτάτης ψυχ?ς νέα, ο?δέποτε ?δύνατο ν? φαντασθ? ? ν? ?ποπτεύσ? κακόν τι.

―??Π?ς τό ?παθε ? πεθερά μου κα? μο? ?φερε χριστόψωμο, ε?πε μόνον καθ? ?αυτήν, κα? ?φο? ?π?λθεν ? γρα?α, ?κλείσθη ε?ς τ?ν ο?κίαν της κα? ?κοιμήθη μετά τινος δεκαετο?ς παιδίσκης γειτονοπούλας, ?τις τ? ?καμνε συντροφίαν ?σάκις ?λειπεν ? σύζυγός της.

? Διαλεχτ? ?κοιμήθη πολ? ?νωρίς, διότι σκοπ?ν ε?χε ν? ?πάγ? ε?ς τ?ν ?κκλησίαν περ? τ? μεσονύκτιον. ? να?ς δ? το? ?γ. Νικολάου μόλις ?πε?χε πεντήκοντα βήματα ?π? τ?ς ο?κίας της.

Περ? τ? μεσονύκτιον ?σήμαναν παρατεταμένως ο? κώδωνες. ? Διαλεχτ? ?γέρθη, ?νεδύθη κα? ?π?λθεν ε?ς τ?ν ?κκλησίαν. ? παρακοιμωμένη α?τ? κόρη ?το συμπεφωνημένον, ?τι μόνον μέχρις ο? σημάν? ? ?ρθρος θ? ?μενε μετ? α?τ?ς, ?θεν ?φυπνίσασα α?τ?ν τ?ν ?δήγησε πλησίον τ?ν ?δελφ?ν της. Α? δύο ο?κίαι ?χωρίζοντο δι? τοίχου κοινο?.

? Διαλεχτ? ?ν?λθεν ε?ς τ?ν γυναικωνίτην το? ναο?, ?λλ? μόλις παρ?λθεν ?μίσεια ?ρα κα? γυνή τις πτωχ? κα? χωλ? δυστυχής, ?τις ?πηρέτει ?ς νεωκόρος τ?ς ?κκλησίας, ?λθο?σα τ? λέγει ε?ς τ? ο?ς:

―??Δ?σέ μου τ? κλειδί, ?λθε ? ?ντρας σου.

―? ?ντρας μου! ?νεφώνησεν ? Διαλεχτ? ?κπληκτος.

Κα? ?ντ? ν? δώσ? τ? κλειδ? ?σπευσε ν? καταβ? ? ?δία.

?λθο?σα ε?ς τ?ν κλίμακα τ?ς ο?κίας βλέπει τ?ν σύζυγόν της κατάβρεκτον, ?ποστάζοντα ?δωρ κα? ?φρόν.

―??Ε?μαι μισοπνιγμένος, ε?πε μορμυρίζων ο?τος, ?λλ? δ?ν ε?ναι τίποτε. ?ντ? ν? τ? ρίξωμε ?ξω, τ? καθίσαμε στ? ρηχά.

―??Πέσατε ?ξω; ?νέκραξεν ? Διαλεχτή.

―?χι, δ?ν ε?ναι, σο? λέγω, τίποτε. ? βρατσέρα ε?ναι σίγουρη, μ? δύο ?γκουρες ?ραγμένη, κα? καθισμένη.

―??Θέλεις ν? ?νάψω φωτιά;

―??ναψε, κα? δ?σέ μου ν? ?λλάξω.

? Διαλεχτ? ?ξήγαγεν ?κ το? κιβωτίου ?νδύματα δι? τ?ν σύζυγόν της κα? ?ναψε π?ρ.

―??Θέλεις κανένα ζεστό;

―??Δ?ν μ? ?φελε? ?μένα τ? ζεστό, ε?πεν ? καπετ?ν Καντάκης. Κρασ? ν? βγάλ?ς.

? Διαλεχτ? ?ξήγαγεν ?κ το? βαρελίου ο?νον.

―??Π?ς δ?ν ?φρόντισες ν? μαγειρεύσ?ς τίποτε; ε?πε γογγύζων ? ναυτικός.

―??Δ?ν σ? ?περίμενα ?πόψε, ?πήντησε μετ? ταπεινότητος ? Διαλεχτή. Κρέας ?π?ρα. Θέλεις ν? σο? ψήσω πριζόλα;

―??Βάλε στ? κάρβουνα, κα? πήγαινε σ? στ?ν ?κκλησιά σου, ε?πεν ? καπετ?ν Καντάκης. Θ? ?λθω κ? ?γ? σ? λίγο.

? Διαλεχτ? ?θεσε τ? κρέας ?π? τ?ς ?νθρακι?ς, ?τις ?σχηματίσθη ?δη, κα? ?τοιμάζετο ν? ?πακούσ? ε?ς τ?ν διαταγ?ν το? συζύγου της, ?τις ?το κα? ?δική της ?πιθυμία, διότι ?θελε ν? κοινωνήσ?. Σημειωτέον ?τι τ?ν φράσιν «πήγαινε σ? στ?ν ?κκλησιά σου» ?βαψεν ? Καντάκης δι? στρυφν?ς χροι?ς.

―? μάννα μου δ?ν θ? τό ?μαθε βέβαια ?τι ?λθα, παρετήρησεν α?θις ? Καντάκης.

―?κείνη ε?ναι στ?ν ?νορία της, ?πήντησεν ? Διαλεχτή. Θέλεις ν? τ?ς παραγγείλω;

―??Παράγγειλέ της ν? ?λθ? τ? πρωί.

? Διαλεχτ? ?ξ?λθεν. ? Καντάκης τ?ν ?νεκάλεσεν α?φνης.

―??Μ? τώρα ε?ναι τρόπος ν? π?ς ?σ? στ?ν ?κκλησιά, κα? ν? μ? ?φήσ?ς μόνον;

―??Ν? μεταλάβω κ? ?ρχομαι, ?πήντησεν ? γυνή.

? Καντάκης δ?ν ?τόλμησε ν? ?ντείπ? τι, διότι ? ?πάντησις θ? ?το βλασφημία. Ο?χ ?ττον ?μως τ?ν βλασφημίαν ?νδιαθέτως τ?ν ?πρόφερεν.

? Διαλεχτ? ?φρόντισε ν? στείλ? ?γγελιοφόρον πρ?ς τ?ν πενθεράν της ?να δωδεκαετ? πα?δα τ?ς α?τ?ς ?κείνης γειτονικ?ς ο?κογενείας, ?ς ? θυγάτηρ ?κοιμήθη ?φ? ?σπέρας πλησίον της, κα? ?πέστρεψεν ε?ς τ?ν ναόν.

? Καντάκης, ?στις ?πείνα τρομερά, ?ρχισε ν? καταβροχθίζ? τ?ν πριζόλαν. Καθήμενος ?κλαδ?ν παρ? τ?ν ?στίαν, ?βαρύνετο ν? σηκωθ? κα? ?νοίξ? τ? ?ρμάρι δι? ν? λάβ? ?ρτον, ?λλ? ?ριστερόθεν α?το? ?περάνω τ?ς ?στίας ?π? μικρο? σανιδώματος ε?ρίσκετο τ? χριστόψωμον ?κε?νο, τ? δ?ρον τ?ς μητρός του πρ?ς τ?ν νύμφην α?τ?ς. Τ? ?φθασε κα? τ? ?φαγεν ?λόκληρον σχεδ?ν μετ? το? ?πτο? κρέατος.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Περ? τ?ν α?γήν, ? Διαλεχτ? ?πέστρεψεν ?κ το? ναο?, ?λλ? ε?ρε τ?ν πενθεράν της περιβάλλουσαν δι? τ?ς ?λένης τ? μέτωπον το? υ?ο? α?τ?ς κα? γοερ?ς θρηνο?σαν.

?λθο?σα α?τη πρ? ?λίγων στιγμ?ν τ?ν ε?ρε κοκκαλωμένον κα? ?πνουν. ?πάρασα το?ς ?φθαλμούς, παρετήρησε τ?ν ?πουσίαν το? χριστοψώμου ?π? το? σανιδώματος τ?ς ?στίας, κα? ?μέσως ?νόησε τ? πάντα.

? Καντάκης ?φαγε τ? φαρμακωμένο χριστόψωμον, τ? ?πο?ον ? γρα?α στρίγλα ε?χε παρασκευάσει δι? τ?ν νύμφην της.

?ατρο? ?πιστήμονες δ?ν ?π?ρχον ?ν τ? μικρ? νήσ?? ο?δεμία νεκροψία ?νεργήθη. ?νομίσθη ?τι ? θάνατος προ?λθεν ?κ παγώματος συνεπεί? το? ναυαγίου. Μόνη ? γρα?α Καντάκαινα ?ξευρε τ? α?τιον το? θανάτου.

Σημειωτέον ?τι ? γρα?α συναισθανθε?σα κα? α?τ? τ? ?γκλημά της, δ?ν ?μέμφθη τ?ν νύμφην της, ?λλ? το?ναντίον τ?ν ?περήσπισε κατ? τ?ς κακολογίας ?λλων. ??ν ?ζησε κα? ?λλα κατόπιν Χριστούγεννα, ? ?στοργος πενθερ? κα? ?κουσία παιδοκτόνος, δ?ν θ? ?το βεβαίως πολ? ε?τυχ?ς ε?ς τ? γ?ράς της.

(1887)

Μια απόπειρα προσέγγισης

1. Ποια είναι τα κύρια πρόσωπα του διηγήματος και ποιες συγγενικές σχέσεις τα συνδέουν;

2. Πού και πότε διαδραματίζεται η ιστορία μας; Ποιος είναι ο χρόνος της αφήγησης και τι είδους αφηγητή έχουμε;

3. Να κάνετε τις παρατηρήσεις σας για τις γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα και να εξετάσετε πώς συνδέονται αυτές με τις αφηγηματικές τεχνικές του.

4. Ποια κοινωνικά στερεότυπα, αντιλήψεις για την έγγαμη και άτεκνη γυναίκα διαφαίνονται στο διήγημα; Πώς αντιμετωπίζονται από τους πρωταγωνιστές του;

5. Ποια λαογραφικά στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα; Δείτε εδώ κάτι εδιαφέρον: http://www.breadmuseum.gr/mouseio-artoy/

6. Πώς διαγράφεται η σχέση πεθεράς ?νύφης σ?αυτό; Να χαρακτηρίσετε τις δύο γυναίκες.

7. Τι δηλώνει η προσωνυμία Καντάκαινα; Απαντάται σήμερα αυτού του είδους η ονοματοδοσία στις γυναίκες;

8. Πώς επηρεάζει τη συζυγική σχέση η γραία Καντάκαινα, η πεθερά της Διαλεχτής;

9. Γιατί, νομίζετε, η Διαλεχτή δεν μένει μόνη της στο σπίτι της παρά έχει και τη συντροφιά μιας γειτονοπούλας;

10. Ποιο ήταν το σχέδιο της πεθεράς και τι τελικά συνέβη; Πώς θα χαρακτηρίζατε αυτό το παιχνίδι της μοίρας;

11. Από το σύντομο διάλογο της Διαλεχτής με τον θαλασσοβρεγμένο σύζυγό της τι καταλαβαίνετε για την ποιότητα της συζυγικής τους σχέσης;

12. Μπορούμε να μιλήσουμε για μια τραγωδία με την αριστοτελική σημασία του όρου; Θεωρείτε πως επέρχεται τελικά η κάθαρση για τη γριά Καντάκαινα;

13. Πιστεύετε πώς θα ερχόταν κάποια στιγμή που η Καντάκαινα θα ομολογούσε το έγκλημά της στη νύφη της; Αν ναι, ποια μπορεί να  ήταν αυτή η στιγμή;