Οικονομικές εξελίξεις: Οι απαρχές της βιομηχανικής επανάστασης, οι οικονομικές θεωρίες

Διδακτικοί στόχοι

Να προσδιορίσουμε τις απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης και τις συνέπειές της για την παγκόσμια οικονομική και κοινωνική εξέλιξη.

Να προσεγγίσουμε τις σπουδαιότερες οικονομικές θέσεις του 18^ου αι. και να τις συσχετίσουμε με τις οικονομικές εξελίξεις.

α. Οι απαρχές της βιομηχανικής επανάστασης

Ευνοϊκές οικονομικές εξελίξεις στην Αγγλία του 18ου αι.

αύξηση νομισματικής κυκλοφορίας

πρόοδος τραπεζικού συστήματος

ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας

Αποτελέσματα

συσσώρευση κεφαλαίου λόγω κερδών

δυνατότητα επενδύσεων στη βιοτεχνία

άνοδος βιοτικού επιπέδου-δημογραφική ανάκαμψη

αστυφιλία

αύξηση προσφοράς και ζήτησης

ικανοποίηση καταναλωτικών αναγκών

μετεξέλιξη βιοτεχνίας σε βιομηχανία

εισαγωγή νέας τεχνολογίας (ατμομηχανή, σιδηρόδρομος, ατμόπλοιο)

Λιθογραφία του 1846 που παρουσιάζει την ατμομηχανή Αχερών

νέες ενεργειακές πηγές (ατμός, γαιάνθρακας)

Οδηγούν

στην κατακόρυφη αύξηση του ρυθμού και της ποσότητας παραγωγής

στην έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης στην Αγγλία

Εκβιομηχάνιση και ανάπτυξη υφαντουργίας κατά τον 19^ο αι.

Γαλλία, Βέλγιο, Γερμανία

Καθυστέρηση στις μεσογειακές χώρες λόγω ιστορικών συνθηκών

β. Οι οικονομικές θεωρίες

Επικρατούσα ως τότε αντίληψη: ο μερκαντιλισμός ( προστατευτισμός-κολμπερισμός κρατικός παρεμβατισμός)

18^ος αι. Θεωρία φυσιοκρατίας

Εφαρμογή φυσικών νόμων στην οικονομική δραστηριότητα με επίκεντρο τη γεωργική ανάπτυξη

Γαλλία:Κεναί, Γκουρναί, Τυργκό

Η φυσιοκρατία προοικονομεί τον οικονομικό φιλελευθερισμό του Άνταμ Σμιθ «΄Ερευνα για τα αίτια του πλούτου των Εθνών» 1776

Διατύπωση νόμου προσφοράς και ζήτησης (ρύθμιση παραγωγής, διακίνησης και τιμών αγαθών)

Πηγή πλούτου:το εμπόριο και η βιομηχανία

Οικονομικό σύνθημα:Laissez-faire,Laissez-passer

Έκφραση θέσεων αστικής τάξης ?Διαμόρφωση καπιταλιστικού-κεφαλαιοκρατικού συστήματος

Συνέπειες

Στον κοινωνικό, πολιτικό και  οικονομικό τομέα

Εδραίωση κεφαλαιοκρατίας-καπιταλιστικού συστήματος

Αύξηση παραγωγής

Ανάπτυξη χερσαίων και θαλάσσιων συγκοινωνιών

Νέες οικονομικές δραστηριότητες

Ιδεολογικές αναζητήσεις και συγκρούσεις

Επέκταση αγορών

Ανταγωνισμοί και επεκτατικές βλέψεις

Αποικιοκρατική πολιτική (ιμπεριαλισμός)

Εντάσεις στις σχέσεις των κρατών, ιδιαίτερα Αγγλίας (μέγιστη αποικιακή δύναμη) -Γαλλίας

Θέματα για συζήτηση

• Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη γένεση της Βιομηχανικής Επανάστασης; Για ποιους λόγους ξεκίνησε από την Αγγλία;

• Για ποιους λόγους καθυστέρησε στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια;

• Με ποια μορφή και πότε εκδηλώθηκε στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες; Πως εξηγείται η ανάπτυξη ιδιαίτερα της υφαντουργίας στην Αγγλία και σε άλλες χώρες;

• Αφού δώσετε το περιεχόμενο των θεωριών του μερκαντιλισμού και της φυσιοκρατίας, να εξετάσετε πως συνδέονται αυτές με την κοινωνική, πολιτική  και οικονομική  πραγματικότητα της εποχής τους.

• Αφού διαβάσετε το παράθεμα για τον Προστατευτισμό ή Μερκαντιλισμό ? Κολμπερισμό, να εξηγήσετε τις ονομασίες αυτές και να ορίσετε τις έννοιες ενεργητικό εμπορικό ισοζύγιο και (πρωτογενές) πλεόνασμα. Να δώσετε επίσης την αντίθετη έννοια του πλεονάσματος.

• Να εξηγήσετε γιατί οι Γάλλοι φυσιοκράτες έδωσαν προτεραιότητα στον αγροτικό τομέα ως πηγή πλούτου, αφού διαβάσετε και το απόσπασμα από τον Οικονομικό Πίνακα του Κεναί.

• Ποιο οικονομικό σύστημα γέννησε η  θεωρία του οικονομικού φιλελευθερισμού και ποιες είναι οι  συνέπειές του μέχρι  σήμερα στην παγκόσμια οικονομία αλλά και στην κοινωνία;

• Να εξετάσετε πιο διευρυμένα τις συνέπειες της βιομηχανικής επανάστασης σε επίπεδο διεθνών σχέσεων αλλά και στο εσωτερικό των κρατών.

• Ποια συμπεράσματα βγάζετε από την εικόνα  για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων  που συσσωρεύονταν στα αστικά βιομηχανικά κέντρα;

• Πως συνδέεται η βιομηχανική επανάσταση με την αποικιοκρατική εξάπλωση των δυτικοευρωπαϊκών κρατών και ιδιαίτερα της Αγγλίας;

Μαχάτμα Γκάντι

«Η μη βία είναι το πρώτο άρθρο της πίστης μου και το τελευταίο?.. Η μη βία είναι η πιο μεγάλη δύναμη που διαθέτει η ανθρωπότητα? είναι πιο ισχυρή από το ισχυρότερο όπλο καταστροφής που επινόησε η ευφυΐα των ανθρώπων?.. Η καταστροφή δεν είναι νόμος των ανθρώπων?»  

Μαχάτμα Γκάντι (1829-1948)  Εμπνευστής της ειρηνικής, παθητικής επανάστασης που αποτίναξε τον αποικιοκρατικό ζυγό των Άγγλων από τις Ινδίες, το 1947.      

• Πως συνδέεται η επιστημονική γνώση με τη βιομηχανική ανάπτυξη, σύμφωνα με το παράθεμα; Χρησιμοποιείται πάντοτε η πρώτη για την ανάπτυξη και την πρόοδο της ανθρωπότητας;

Η σύζευξη επιστήμης και βιομηχανίας

[...] Γύρω στα μέσα του 19ουαι. αναπτύχθηκαν δυο βιομηχανικοί κλάδοι που βασίζονταν σε πολύ επαναστατική τεχνολογία: η χημική και (στο βαθμό που αφορούσε τις επικοινωνίες) η ηλεκτρική βιομηχανία [...]όπως μαρτυρούν τα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν (1828-1905), ο καθηγητής έγινε μια πολύ σημαντικότερη για τη βιομηχανία μορφή από όσο ήταν στο παρελθόν[...] Εξάλλου, το ερευνητικό εργαστήριο έγινε αναπόσπαστο στοιχείο της βιομηχανικής ανάπτυξης[...]

Μια σημαντική συνέπεια αυτής της διείσδυσης της επιστήμης στη βιομηχανία ήταν ότι το εκπαιδευτικό σύστημα γινόταν όλο και ζωτικότερο για τη βιομηχανική ανάπτυξη.

 E.J. Hobsbaum, Η εποχή του κεφαλαίου, 1848-1875, γ ?ανατύπωση,μτφ. Δ. Κούρτοβικ, M.I.E.T. , Αθήνα2003,σ. 71-73.

• Δείτε εδώ κάτι ενδιαφέρον για την βιομηχανική αρχαιολογία στην πατρίδα μας: http://dmilonas.blogspot.gr/2014/11/blog-post.html