H Πορτοκαλένια Οδυσσέα Ελύτη

Ο ποιητής

http://tomonogramma.blogspot.gr/p/blog-page.html

Οδυσσέας Ελύτης Μια άποψη για την ποίησή του     

   Ο Ελύτης εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα το 1935. Στην αρχή ακολουθεί πιστά το ρεύμα του υπερρεαλισμού. Για τον ποιητή ο υπερρεαλισμός των πρώτων του ποιημάτων ήταν η έκφραση μιας νεανικής λυρικής έπαρσης, ένα ξόδεμα δυνάμεων βιολογικού περιεχομένου. Η πρώτη αυτή περίοδος της ποιητικής του ζωής ήταν μια προσπάθεια για την κατάκτηση ενός φωτεινού, γλαυκού κόσμου. Ο ήλιος είναι ένας ζωοδότης φίλος, ένας συμπαίκτης στο μεθυστικό ξεδίπλωμα μιας ανέφελης ζωής. Συνοδεύεται από μια μαγευτική ακολουθία όμορφων δροσερών κοριτσιών, μέσα στο κύμα του Αιγαίου. Για τον Ελύτη το τρίγωνο που τον προσδιορίζει βιογραφικά (Λέσβος-καταγωγή, Ηράκλειο- γενέθλιος τόπος, Αθήνα- διαβίωση) είναι και το βιωματικό του πλαίσιο. Οι καλοκαιριάτικοι άνεμοι του Αιγαίου διώχνουν μέσα σ? ένα πλέγμα υγείας κάθε επίδοξη στοχαστικότητα που θα οδηγούσε σε υιοθέτηση στόχων άλλων από την εξύμνηση της χαράς του έρωτα.  Η  ποίηση του πριν το 1940 είναι ερωτική. Μοιάζει με μια χορευτική περιδιάβαση σε ανθηρό λειμώνα, χωρίς ούτε ένα κοίταγμα στα χάσματα, που τα δρασκελάει γελώντας ο ποιητής. Κι αν ακόμη υπάρχει ο υποψιασμός πως κάπου καραδοκούν  οι σκοτεινοί βυθοί, οι σκούροι τόνοι εξορκίζονται με μια ένθεη αφέλεια μέσα από το ρυθμό της ξέφρενης, λαχανιαστής, τρεχάτης ζωής. Γι? αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στον υπότιτλο της Τρελής Ροδιάς. Στον Ελύτη υπάρχει την ώρα της πρώτης του νιότης η απόλυτη απουσία του κενού, που περίπου την ίδια εποχή βασανίζει το Σεφέρη.

  Υπάρχουν όμως στιγμές στη ζωή κάθε ανθρώπου που σημαδεύονται από ένα συγκλονιστικό γεγονός που γίνεται ο άξονας για τη μελλοντική εξέλιξη του ψυχικού του κόσμου. Για το Σολωμό ήταν το Μεσολόγγι, για τον Ελύτη η εμπειρία συμμετοχής στον πόλεμο του 40 στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Αυτή μαζί με τις ματωμένες στιγμές της γερμανικής κατοχής και  του αδελφοκτόνου πολέμου  θα οδηγήσουν τον Ελύτη στην ποιητική ωριμότητα. «Οι Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό» αποτελούν τον αργό, μακρόσυρτο αποχαιρετισμό του ποιητή στα γνώριμά του ακρογιάλια. Η κρίση στην Αλβανία είχε για τον ποιητή τριπλή  μορφή: υπαρξιακή, ψυχοσωματική, ανθρωπιστική. Ήταν σα να χειρουργήθηκε και του ακρωτηρίασαν τα εαρινά του φτερά. Είχε όμως σημάνει η ώρα της οριστικής του περισυλλογής. Μένει να συνειδητοποιήσει βαθύτερα το φαινόμενο του Ελληνισμού, να αναζητήσει τις ρίζες του βίου μας, να βρει πέρα από την επιφάνεια το βάθος του Αιγαίου: να συμφιλιωθεί με την τραγικότητα της ζωής.

 Έτσι γεννήθηκε το «Άξιον Εστί». Πρόκειται για μία ευρύπνοη σύνθεση, μια απόπειρα ιστορικής καταξίωσης ολόκληρου του ελληνισμού, με τις μεγαλοσύνες και τα χάη του.

   Ο Οδυσσέας Ελύτης έφυγε και μας άφησε πλούσιους και ωραίους έτσι όπως μόνον ο Ποιητής έχει την ευλογία να το κάνει. Μας έδωσε μια καινούρια Ελλάδα καθαρή, μια πατρίδα που λάμπει μέσα σε τριών χιλιάδων χρόνων  πετράδια θεϊκά, λόγια θεϊκά, μέσα στο ελληνικό  θαύμα, έτσι όπως μόνο ο Ποιητής μπορεί να δημιουργήσει.

   Και σίγουρα, πριν μπει στο μεγάλο ταξίδι του, ήρθε γυμνή και ωραία η ψυχή του, σαν αιγαιοπελαγίτικη αύρα και  φίλησε τη θάλασσα του Αιγαίου, φίλησε τη γαλανή αγαπημένη γη της πατρίδας του, να πάρει σημείο αναφοράς και να διαβεί «τον πόντο το γλαυκό κι ατελεύτητο» όπου φυσάει ο άνεμος του Αγνώστου.

                 Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη Περιοδικό «Νέα Εστία» τ. Απριλίου 1997

  Το ποιητικό σύστημα του Ελύτη διαγράφεται από την αρχή ως έντονα φυσιοκρατικό και συμβολικά ηλιοκεντρικό?Με την ηλιοκεντρική αισιοδοξία του Ελύτη σχετίζεται, πιστεύω, και η θετική του απόφαση απέναντι στον έρωτα, τόσο στην κοσμολογική όσο και στην καθαρά ανθρώπινη εκδοχή του. Σε όλο το μήκος της πολύχρονης; ποιητικής περιπέτειας του Ελύτη ο έρωτας, με τη μια ή την άλλη μορφή και μεταμόρφωσή του, προσφέρει στη φύση και στον άνθρωπο τη θερμοκρασία του λυρισμού.

Δ.Ν.Μαρωνίτης  ΠΙΣΩ ΜΠΡΟΣ Προτάσεις και υποθέσεις για νεοελληνική ποίηση και πεζογραφία Εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1986

Η Πορτοκαλένια

Η Πορτοκαλένια ανήκει στην ποιητική συλλογή «Ήλιος ο Πρώτος» (1943) και στην ενότητα «Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα».

Η ΠΟΡΤΟΚΑΛΕΝΙΑ

Στον Aντρέα Kαμπά

Tόσο πολύ τη μέθυσε ο χυμός του ήλιου
Που έγειρε το κεφάλι της και δέχτηκε να γίνει
Σιγά-σιγά : η μικρή Πορτοκαλένια !

Έτσι καθώς γλαυκόλαμψαν οι εφτά ουρανοί
Έτσι καθώς αγγίξαν μια φωτιά τα κρύσταλλα
Έτσι καθώς αστράψανε χελιδονοουρές
Σάστισαν πάνω οι άγγελοι και κάτω οι κοπελιές
Σάστισαν πάνω οι πελαργοί και κάτω τα παγόνια
Kι όλα μαζί συνάχτηκαν κι όλα μαζί την είδαν
Kι όλα μαζί τη φώναξαν : Πορτοκαλένια !

 
Κολλάζ Οδυσσέα Ελύτη

Mεθάει το κλήμα κι ο σκορπιός μεθάει ο κόσμος όλος
Όμως της μέρας η κεντιά τον πόνο δεν αφήνει
Tη λέει ο νάνος ερωδιός μέσα στα σκουληκάκια
Tη λέει ο χτύπος του νερού μέσ? στις χρυσοστιγμές
Tη λέει κι η δρόσο στου καλού βοριά το απανωχείλι :

Σήκω μικρή μικρή μικρή Πορτοκαλένια !
Όπως σε ξέρει το φιλί κανένας δεν σε ξέρει
Mήτε σε ξέρει ο γελαστός Θεός
Που με το χέρι του ανοιχτό στη φλογερή αντηλιά
Γυμνή σε δείχνει στους τριανταδυό του ανέμους !

                                                                    Από το «ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ» Εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ

Κολλάζ Οδυσσέα Ελύτη

Θέματα για συζήτηση 

1.Τι νομίζετε πως έχει να πει μέσα στα μαύρα χρόνια της Κατοχής μια τέτοια ποιητική συλλογή κι ένα τέτοιο ποίημα;

2.Ποιος είναι ο χώρος και ο χρόνος του ποιήματος;

3.Ποιες αισθήσεις μας κινητοποιεί το ποίημα;

4.Ποια χρώματα ζωντανεύουν μέσα από την τολμηρή εικονοπλασία του Ελύτη; Να συσχετίσετε τις εικόνες αυτές με τις εικόνες στον «Πειρασμό» του Σολωμού και ειδικά με το στίχο: «Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρα».

5.Γιατί το βασικό σύμβολο του ποιήματος, η κυρίαρχη προσωποποίηση έχει σχέση με την πορτοκαλιά και όχι με κάποιο άλλο καρποφόρο δέντρο; Τι συμβολίζει κατά τη γνώμη σας η Πορτοκαλένια;

6.Γιατί πρέπει να μεθύσει και από τι, για να γίνει το κορίτσι η μικρή Πορτοκαλένια;

7.Ποιος είναι ο ρόλος των επαναλήψεων στο ποίημα;

8.Στο ποίημα είναι παρούσα μόνο η ομορφιά και η καλοσύνη; Μήπως είναι υπαρκτή και η απειλή του θανάτου;

9.Να εντοπίσετε χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού στο ποίημα. Να κάνετε τις παρατηρήσεις σας ιδιαίτερα για τη στίξη του ποιήματος.

10.Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη έχει χαρακτηρισθεί φωτεινή, αισιόδοξη, εφηβική ποίηση. Επαληθεύεται αυτή η κρίση στο ποίημα;

Διαβάστε και το ποίημα που ακολουθεί από την ίδια συλλογή, και εντοπίστε κοινά τους στοιχεία με την «Πορτοκαλένια»:

Μικρή πράσινη θάλασσα

Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ
που θα `θελα να σε υιοθετήσω
Σχολείο να σε στείλω στην Ιωνία
να μάθεις μανταρίνι κι άψινθο

Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ
τον ήλιο να γυρίσεις και ν? ακούσεις
Πώς η μοίρα ξεγίνεται και πώς
οι μακρινοί μας συγγενείς συνεννοούνται ακόμα

Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ
για να σε κοιμηθώ παράνομα
και να βρίσκω βαθιά στην αγκαλιά σου
κομμάτια πέτρες τα λόγια των θεών
κομμάτια πέτρες τ? αποσπάσματα του Ηράκλειτου.

Αλλά με τις ξόβεργες μπορεί να πιάνεις πουλιά, δεν πιάνεις ποτέ το κελαηδητό τους. Χρειάζεται η άλλη βέργα, της μαγείας, και ποιος μπορεί να την κατασκευάσει αν δεν του ?χει από μιας αρχής δοθεί;

 Πρώτα πρώτα η Ποίηση «Ανοιχτά Χαρτιά» Εκδόσεις Ίκαρος